Երկուշաբթի, 12 Հունիսի 2017 16:36

XV գումարման Քնեսեթի պատգամավոր, Ընտրական համակարգերի միջազգային փորձագիտական կենտրոնի /ICES/ նախագահ Ալեքսանդր Ցինկերն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում մեկնաբանում է վերջին իրադարձությունները Մեծ Մերձավոր Արևելքում՝ Իրանում, Կատարում, ԱՄՆ և Ռուսաստանի դերն այդ գործընթացներում, խոսում մերձարևելյան թեմատկայի առնչությամբ Իսրայելի դիրքորոշման և հետաքրքրությունների մասին, կիսվում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հեռանկարների, Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև համագործակցության վերաբերյալ կարծիքով:

 

Դատելով Մեծ Մերձավոր Արևելքում վերջին իրադարձույուններից՝ ԱՄՆ կառավարող շրջանակները, ըստ երևույթին, Դոնալդ Թրամփի շուրջ սկանդալների աղմուկի ներքո արդեն ձեռնամուխ են եղել Մերձավոր Արևելքի նոր, քաղաքական, իր մասշտաբով

աննախադեպ վերաֆորմատավորման: Կարելի՞ է արդյոք ենթադրել, որ հիշյալ գործընթացները կհանգեցնեն արմատական փոփոխությունների ոչ միայն Մերձավոր Արևելքում, այլ նաև Հարավային Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում: 

 

Սաուդյան Արաբիա իր առաջին օտարերկրյա այցի ժամանակ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը մահմեդական երկրների ավելի քան 50 առաջնորդի առջև իր ելույթում ներկայացրել է մահմեդական աշխարհի նկատմամբ ԱՄՆ հարաբերությունների իր տեսլականը: Այդպիսով, նա գործնականում հրաժարվել է իր նախորդ Բարաք Օբամայի քաղաքականությունը շարունակելուց, ով Կահիրեում իր պատմական ելույթում խոստացել է արաբական աշխարհի երկրների ժողովրդավարացում, ինչն իբր դեպի լավը կփոխի արաբների և ամբողջ մարդկության կյանքը: Մերձավոր Արևելքում ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության նոր հայեցակարգային ուղղությունը պետք է «բարու և չարի» պայքարը, ծայրահեղական գաղափարախոսության և ահաբեկչության ուժերի դեմ պայքարը, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքում անվտանգության ու կայունության ապահովումը դառնա: Եթե «բարի ուժեր» ասելով՝ Թրամփը նկատի է ունեցել մահմեդական երկրներին, որոնց առաջանորդները լսել են նրա ելույթը, ապա խոսելով «չար ուժերի մասին»՝ հիշատակել է «Իսլամական պետության», «Ալ-Քայեդայի», «Հեզբոլահի», ՀԱՄԱՍ-ի և ահաբեկչության գլխավոր ֆինանսական ու գաղափարախոսական հովանավոր Իրանի գործունեությունը: Խոսել այն մասին, թե որքան իրատեսական են ԱՄՆ նոր նախագահի թիմի հավակնությունները, դեռ վաղ է. այժմ 2003 թվականը չէ, իսկ իրավիճակն աշխարհում արմատապես փոխվել է: Եվ ԱՄՆ-ը այսօր արդեն չի կարող է համաշխարհային միակ բևեռի հավակնություն ունենալ: Ելնելով դրանից՝ միջազգային նոր նախագծերի իրականացումը կախված կլինի այն բանից, թե ինչպես դա կհամաձայնեցվի համաշխարհային խոշոր խաղացողների՝ Ռուսաստանի, Չինաստանի, ԵՄ հետ:

 

Արդյո՞ք Իրանում ներքին իրավիճակի ապակայունացման հեռանկարը բխում է Իսրայելի շահերից, թե՞ Երուսաղեմում, այնուամենայնիվ, շահագրգռված են հարևան երկրներ «Իսլամական պետության» գործողությունների չտարածմամբ:

 

Իսրայելը շահագրգռված է բոլոր ահաբեկչական կազմակերպությունների ոչնչացմամբ, որոնք իրական վտանգ են ներկայացնում Մերձավոր Արևելքում միակ ժողովրդավարական պետության խաղաղ գոյության համար: Այսօր դա ԻՊ-ն է, «Հեզբոլահը» և ՀԱՄԱՍ-ը՝ չհաշված Սիրիաի, Լիբանանի և Եգիպտոսի տարածքում գտնվող փոքր խմբավորումները:  Բայց պետք չէ մոռանալ Իրանին, որը բացահայտ Իսրայելի ոչնչացման կոչ է անում և ֆինանսավորում տարածաշրջանում ահաբեկչական և ծայրահեղական կազմակերպությունների մեծ մասին: Ի դեպ, մել շաբաթ առաջ «Աշ-Շարք Ալ-Աուսաթ» սաուդյան թերթը հայտնել էր, որ ՀԱՄԱՍ-ի, «Հեզբոլահի» և իրանական «Իսլամական հեղափոխության պաշտպանների կորպուսի» բարձրաստիճան ներկայացուցիչների հանդիպմանը նախնական համաձայնություն է ձեռքբերվել Թեհրանի կողմից ՀԱՄԱՍ-ի ֆինանսավորման մասին, որը ընդհատվել էր Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի լույսի ներքո:

Դեռ պարզ չէ, թե ինչ պահանջներ է ներկայացրել Իրանը ֆինանսավորման վերսկսման համար: Սակայն, կարծում եմ, որս եթե Իրանը չցանկանա հրաժարվել ահաբեկչությանն աջակցությունից, մեր տարածաշրջանում բոլոր ժողովուրդների ու ազգերի խաղաղ գոյության համար պայքարում գործընկեր չդառնա, նա մերժված երկիր կդառնա «Մեծ Մերձավոր Արևելքի» պետությունների մեծ մասի համար:

 

Ձեր կարծիքով, արդո՞ք փոխկապակցվածություն կա Իրանում ահաբեկչությունների, արաբական մի շարք երկրների կողմից Կատարի բոյկոտի, Իսրայելի տարածաշրջանային դիրքորոշման և ԱՄՆ ու Ռուսաստանի մերձարևելյան քաղաքականության միջև:

 

Մեր տարածաշրջանում ամեն բան փոխկապակցված է, ողջ հարցն այն է, թե որքանով է ուժեղ ԱՄՆ, Ռուսաստանի և Իսրայելի դիրքորոշումների և նշված իրադարձությունների միջև պատճառահետևանքային կապը: ԱՄՆ նախագահ Թրամփը մեկ ձեռքով տարածաշրջանի սուննի երկրներին դրդել է բոյկոտի, իսկ մյուս ձեռքով փորձում է կարգավորել «Կատարի ճգնաժամը»՝ մեկ ակնթարթ անգամ չմոռանալով, որ Կատարում է գտնվում  ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի խոշորագույն ռազմակայանը: Ինչ վերաբերում է շիիթական Իրանում վերջին ահաբեկչություններին, որոնց պատասխանատվությունն իր վրա է վերցրել ԻՊ սուննիական կազմակերպությունը, ապա դա միանգամայն սպասելի իրադարձություն է: Այլ բան է, որ մինչ այժմ իրանական հատուկ ծառայություններին հաջողվում էր կասեցնել հնարավոր հարձակումները: Դեռ պետք է իմանանք, թե արդյոք այդ միջադեպը միակը կլինի, թե՞ նման հարձակումները կշարունակվեն:

 

Հարավային Կովկասի գծով ԱՄՆ պետքարտուղարի նախկին օգնական Մեթյու Բրայզան օրերս խոսել է ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հարցում միջազգային փոխգործակցության մակարդակը Ռուսաստանի և ԱՄՆ նախագահների մակարդակի բարձրացնելու անհրաժեշտության մասին: Դրամից առաջ  բազմիցս Ղարաբաղը նշվել է՝ որպես Մոսկվայի և Վաշինգտոնի առավել արդյունավետ փոխգործակցության հարթակ: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ռուս-ամերիկյան համագործակցության հնարավոր հեռանկարները:

 

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև անցած տարվա ապրիլին վերսկսված ռազմական գործողությունները հերթական անգամ ցույց տվեցտասնամյակներ ձգձգող հակամարտության շուտափույթ կարգավորման անհրաժեշտությունը: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ոչ բավարար ակտից դերը և վերջինիս աշխատանքի քննադատությունը նպաստեցին մի շարք քաղաքագետների մոտ կարծիքի ձևավորմանը, որ բեկում հնարավոր է այդ գործընթացում նախագահներ Թրամփի և Պուտինի ներգրավման դեպքում:  Բայց պետք չէ մոռանալ, որ ներկայումս ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ռազմավարական հայեցակարգը գտնվում է ձևավորման փուլում, և միանգամայն հնարավոր է, որ ղարաբաղյան հակամարտույան լուծումը Թրամփի թիմի համար առաջնահերթություն չի լինի: Այդ դեպքում հակամարտության կարգավորման հարցում Ռուսաստանի դերը կարող է նկատելիորեն բարձրանալ:

 

Ձեր կարծիքվո, արդյո՞ք Իսրայելի և Ադրբեջանի շահերը սահմանափակվում են տնտեսական համագործակցությամբ, մասնավորապես՝ ռազմական արտադրանքի արտահանմամբ, թե՞ Երուսաղեմի հետաքրքրությունն Ադրբեջանի նկատմամբ աշխարհաքաղաքական շարժառիթ ունեն՝ պայմանավորված լինելով, այդ թվում, Իրանի հետ հարևանությամբ:

 

Իսրայելի և Ադրբեջանի հարաբերություններն իրենց առանձնահատկությունն ունեն: Չնայած այն բանին, որ մեր երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ են հաստատվել դեռ 1992 թվականին՝ Ադրբեջանը մինչ այժմ ձեռնպահ է մնում Իսրայելում իր դեսպանատունը բացելուց: Հաշվի առնելով Իրանի խիստ բացասական արձագանքը՝ Ադրբեջանի պետության կամ կառավարության որևէ ղեկավար պաշտոնական այց չի կատարել Իսրայել: Գաղտնիք չէ, որ Իսրայելը շահագրգռված է «Մեծ Մերձավոր Արևելքի» երկրների հետ միջպետական կապերի զարգացմամբ,  առաջին հերթին՝ տարածաշրջանի այն պետությունների, որոնց բնակչությունը մեծամասամբ իսլամ է դավանում: Հարավային Կովկասում նման պետությունների թվին են դասվում Թուրքիան և Ադրբեջանը: Ադրբեջանի հետ համագործակցության հարցում Իսրայելի հետաքրքրությունները կարելի է դիտարկել երեք ուղղությամբ՝ քաղաքական, տնտեսական և համայնքային: Մասնավորապես, Իսրայելի քաղաքական ղեկավարությունը շահագրգռված է Իսրայելի գլխավոր թշնամի Իրանի հետ սահմանակից մահմեդական երկրների հետ գործարար համագործակցությամբ: Ադրբեջանն Իսրայել նավթի խոշոր մատակարարներից մեկն է, իսկ գնումների ծավալները կազմում են Իսրայելի կարիքների հինգերորդ մասը: Իսրայելն իր հերթին՝ որպես ռազմական տեխնիկայի հայտնի համաշխարհային մշակող և արտահանող, իր արտադրանքն է մատակարարում Ադրբեջանին:

Բացի այդ, պետք է հիշել, որ 5-րդ դարից սկսած Ադրբեջանում բնակվել է լեռնային հրեաների մեծաթիվ համայնք, որը ժամանակի ընթացքում համալրվել է աշքենազ հրեաներով և վրացի հրեաների փոքրաթիվ խմբով: Ադրբեջանի հրեական համայնքի մեծ մասն անցած դարավերջին հայրենադարձվել է Իսրայել, ինչը միայն ընդլայնում է երկու ժողովուրդների միջև ժողովրդական դիվանագիտության հնարավորությունները: