Ուրբաթ, 25 Դեկտեմբերի 2015 08:00

 Վերջին տարիներին ռուս-թուրքական տնտեսական հարաբերությունների ամրապնդումը թույլ էր տալիս շատ գործընկերների կանխատեսել ղարաբաղյան խնդրի մոտալուտ կարգավորում՝ ի վնաս հայության շահերի, 1921 թ. Մոսկվայի և Անկարայի միջև պայմանավորվածությունների օրինակով: Թուրքերի կողմից խոցված Սու-24-ը, կարծես, չի տեղավորվում այդ տրամաբանության մեջ: Ձեր կարծիքով, որո՞նք են նման քայլի իրական պատճառները:

 

90-ական թթ. սկսած՝ ես կոչ եմ արել և շարունակում եմ կոչ անել Ռուսաստանի և Թուրքիայի առևտրատնտեսական հարաբերությունները չշփոթել  աշխարհաքաղաքականության և, առավել ևս, աշխարհառազմավարության հետ:  Առաջին դեպքում ամեն բան բարենպաստ էր, իսկ $20 մլրդ ապրանքաշրջանառության ծավալները կողմերը մտադիր էին հասցնել 100 մլրդ-ի: Մինչդեռ աշխարհաքաղաքական և աշխարհառազմավարական առումով Ռուսաստանը և Թուրքիան մրցակիցներ էին մնում, քանի որ վերջիններիս միջև առկա աշխարհաքաղաքական խնդիրները՝ Հարավային Կովկաս, Բալկաններ, նեղուցներ և վերջին տաիներին Մերձավոր Արևելք, ոչ մի տեղ չեն կորչել: Եվ այդ երկրները պատմականորեն եղել և մնում են մրցակիցներ եվրասիական մեծ տարածությունում: Պետք է հաշվի առնել նաև թյուրքալեզու բնակչության առկայությունը Ռուսաստանում ու Ադրբեջանի, Կենտրոնական Ասիայի թյուրքախոս պետությունների ստեղծումը և Թուրքիայի նեոպանթյուրքական քաղաքականությունը նրանց նկատմամբ: Այլ կերպ ասած՝ քանի դեռ լռում էին հրանոթները, առևտուր էր ընթանում: Եվ Մերձավոր Արևելքի աշխարհաքաղաքականությունում սրընթաց փոփոխություններն էլ Մոսկվայի և Անկարայի միջև հարաբերությունների սրման պատճառ են հանդիսացել:

 

Դուք նկատի ունեք Թուրքիայի հարավային սահմաններին բավականին հզոր ռուսական ռազմական ներկայությու՞նը:  

 

Անշուշտ: Մոսկվայի կողմից լրացուցիչ զորակազմի տեղակայումը և Սիրիայում ԻԼԻՊ դիրքերին հարվածներ հասցնելը կտրուկ փոխեց աշխարհաքաղաքական իրավիճակը Մերձավոր Արևելքում, իսկ Թուրքիայի հարավային սահմաններին հայտնվեց նոր ուժեղ և, գլխավորը, ակտիվ խաղացող: Համոզված եմ, որ թուրքական Գլխավոր շտաբում, արագ վերլուծելով իրավիճակը, հասկացել են, ավելի վաղ հյուսիսին մոտ ինչ-որ տեղ իրենց սահմանակից ռուսական զինված ուժերն այժմ հայտնվել են նաև հարավում: Այդպիսով՝ կտրուկ փոփոխություն տեղի ունեցավ Թուրքիայի շուրջ աշխարհաքաղաքական իրադրությունում, որը պատմականորեն շարունակում է Ռուսաստանին որպես միակ տերություն ընկալել, որը կարող է սպառել իր անվտանգությանը: Այդ փոփոխությունն էլ Թուրքիայի կտրուկ արձագանքի պատճառ հանդիսացան՝ խոցված ռուսական ռմբարկուի տեսքով:

 

Իսկ ինչու՞, Ձեր կարծիքով, այդ կերպ պատասխան տրվեց: 

 

Կարծում եմ, որ Սիրիայի երկնակամարում ռուսական Սու-24-ը ոչնչացնելու որոշումը թուրքական ղեկավարության ամենավերևներում խորը մտածված քայլ էր: Վստահ եմ, որ այդ որոշման հարցում, անշուշտ, իր դերն է խաղացել նաև թուրքական բանակի Գլխավոր շտաբը: Սադրանքը Ռուսաստանի վրա ճնշում գործադրելու և հետագայում վերջինիս ակտիվության սահմանափակման ու Սիրիայից ռուս զինվորականների դուրս բերման նպատակ էր հետապնդում: Դրանով է բացատրվում այն փաստը, որ ռուսական ինքնաթիռի ոչնչացումից անմիջապես հետո թուրքերը դիմեցին ՆԱՏՕ-ին: Այլ կերպ ասած՝ այդ սադրանքի հետևում ռազմավարական սառը հաշվարկ էր՝ Սիրիայում ռուսական գործողությանը վերջ դնելու նպատակով:  

 

Այո, բայց դրան հաջորդած Սերգեյ Շոյգուի՝ ԻՊ ՙմայրաքաղաք՚ Ռաքա հասնելու մտադրության մասին հայտարարությունը, քիչ է վկայում այդ մասին…

 

Ռուսաստանը կատարված ընկալեց ամենևին ոչ անպես, ինչպես ակնկալում էին թուրքերը: Արդունքը Սիրիայում զորակազմի ուժեղացումն էր՝ С- 300 և С-400 զենիթահրթիռային համալիրների տեղակայման հաշվին, ըստ որում՝ ամենևին ոչ միայն իր ավիացիայի պաշտպանության նպատակով:

 

Չեք կարծու՞մ, որ նման պատասխանը, ըստ էության, կանխատեսելի էր:

 

Ես այդպես չեմ կարծում: Խոցելով ռուսական ինքնաթիռը՝ թուրքերը, ըստ նրա, հաշվի են առել իրավիճակն աշխարհում, ԱՄՆ և Եվրոպայի հետ Ռուսաստանի հարաբերությունների սրացումը, Ուկրաինայում տիրող իրավիճակը: Դա աշխարհաքաղաքական խորը հաշվարկ էր, որը, ի վերջո, սխալ դուրս եկավ:  

 

Տպավարություն է ստեղծվում, որ Ռուսաստանին աստիճանաբար անելանելի դրության մեջ են դնում: Արևմուտքում պատմությունից դասեր չքաղեցին: Չէ որ, Ռուսաստանը կարող է ծայրահեղ քայլի գնալ…

 

Արևմտյան առաջնորդների սերունդը՝ Բարաք Օբամայից մինչև Անգելա Մերկել, Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում ռազմավարական բնույթի սխալ է թույլ տվել, ինչի հետևանքները դեռ երկար կզգացվեն: Այդ սկզբունքային սխալն աշխարհում ամենաբարձր մակարդակով decision making-ից Մոսկվայի մեկուսացումն էր, ինչը և հանգեցրել է այժմյան իրավիճակին: Ցավոք, Արևմուտքում չգտնվեց քիսինջերյան աշխարհընկալման առաջնորդ, ով կփորձեր օգտվել 1991 թ. հետո ստեղծված իրավիճակից և իրապես կառուցողական հարաբերություններ հաստատեր նոր Ռուսստանի հետ: Այսօր Մոսկվային պետք է ընկալել այնպիսին, ինչպիսին այն կա, և ներառել վերջինիս Ուկրաինայում, Սիրիայում, Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև դիմակայության այլ խոշոր կետերում խնդիրների լուծման  հարցում:

Ցավոք, դա տեղի չի ունենում: Եվ նման քաղաքականություն, իրոք, մեկուսացման է տանում Ռուսաստանին և խիստ բացասաբար ընկալվում վերջինիս ընտրախավի կողմից: Եվ դրա շարունակման դեպքում չի կարելի բացառել ռուսական արտաքին քաղաքականության՝ ավելի հարձակողականի վերափոխումը: Սակայն, կարծում եմ, Սերգեյ Լավրովի և Վլադիմիր Պուտինի հետ Ջոն Քերիի վերջերս կայացած հանդիպումը  Ռուսաստանի նկատմամբ Արևմուտքի քաղաքականությունում  ռազմավարական շրջադարձի հնարավորություն կստեղծի: Մոսկվան արդեն հասել է այն բանին, որ Քերին հայտարարել է Ռուսաստանին մեկուսացնելու ԱՄՆ ցանկության բացակայությնա մասին, թեև ընդամենը մի քանի ամիս առաջ Օբաման ճիշտ հակառակն էր ասում: Եվ Մոսկվայում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները պետք է իմաստավորվեն ինչպես Սպիտակ տանը, այնպես էլ՝ Կրեմլում: Հուսով եմ, որ դա կհանգեցնի Ռուսաստանի մեկուսացման քաղաքականության վերանայման, ինչը, անշուշտ, կբխի ամբողջ աշխարհի շահերից:

 

Մոսկվան իր «կարմիր գծերն» անցնելու Արևմուտքի հերթական փորձին պատասխանեց Սիրիայում զորքերի տեղակայմամբ: Նկատվող նոր ՙվերաբեռնումն՚ արդյո՞ք կփոխի Վաշինգտոնի վերաբերմունքն այդ ՙկարմիր գծերի՚ նկատմամբ:

 

ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի դիմակայության կարևոր շրջաններ էին 2008 և 2015 թվակաները: 2008 թվականին տեղի ունեցավ դիմակայություն Վրաստանի մասնակցությամբ,  2015 թվականին ռուսական լրացուցիչ ուժեր տեղակայվեցին Սիրիայում: Իր էքսպանսիան նախկին ԽՍՀՄ տարածքի հաշվին ընդլայնելու ԱՄՆ ձգտում, իրոք, նկատվում է, իհարկե, ոչ այնքան վճռական, որքան կցանկանային Արևելյան Եվրոպայի կառավարող վերնախավերի ներկայացուցիչները: Եվ 2008 թվականին այդ գործընթանցը փոքր-ինչ դանդաղեց և, նույնիսկ, կասեցվեց Ռուսաստանի կողմից բանակի կիրառմամբ, սակայն ավելի ուշ կրկին վերսկսվեց Ուկրաինայի իրադարձություններով: 2015 թվականին Մոսկվան իր «կարմիր գծերն» անցնելու Արևմուտքի հերթական փորձին պատասխանեց արդեն Սիրիայում զորքերի տեղակայմամբ: Եթե դա տեղի չունենար, Ռուսաստանի մեկուսացման գործընթացը կշարունակվեր էլ ավելի մեծ ինտենսիվությամբ: Կարծում եմ, որ Ռուսաստանի մեկուսացման գործընթացը կասեցվում է բացառապես նրա ԶՈՒ կիրառման միջոցով: Եվ Ռուսաստանը պատմականորեն հզոր է եղել իր բանակի կիրառման ժամանակաշրջաններում, խաղաղ ժամանակ ռուսական դիվանագտությունը, գործնականում, միշտ զիջել է իր դիրքերը:

 

Ըստ էության, 19-րդ դարից ի վեր քիչ բան է փոխվել: Արևմուտքի հետ Ռուսաստանի մրցակցությունը, պայքարը նեղուցների համար, Թուրքիան` Արևմուտքի ձեռքին Ռուսաստանին զսպելու գործիքի դերում…

 

Մեծ հաշվով, այո, բացառությամբ մեկ սկզբունքային տարբերության` Թուրքիան այսօր ՆԱՏՕ-ի մաս է: Դա արմատապես փոխում է իրավիճակը:

 

Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հակամարտությունը նույնպես Ռուսաստանի և Արևմուտքի շահերի բախման թեժ կետերից մեկն է հանդիսանում: Եվ հատկապես վերջին ժամանակներս այն շատ հեշտ է ՙտաքացնել՚…

 

Նման վտանգ ռազմավարական իմաստով չեմ տեսնում: ՙԱյդ ՙտաքացումը՚ կհանգեցնի գլոբալ քաղաքականությունում ցավալի զգացողությունների: Աշխարհի ճակատագիրը Ղարաբաղում չի վճռվում, այնինչ այժմ Մեծ խաղ է ընթանում:

 

Այն չի վճռվել թե՛ Աբխազիայում, թե՛ Հարավային Օսիայում…

 

08.08.08 պատերազմը հնարավոր դարձավ Ռուսաստանի անմիջական շահերի ուղղակի սահմանափակման հետևանքով, մինչդեռ ղարաբաղյան հակամարտությունում դա չկա, քանի որ Մոսկվան միայն ստատուս-քվոյի պահպանման երաշխավոր է:  

Սակայն, մարտավարական առումով Արցախի շուրջ իրավիճակի ինչ-որ սրացումներ, իհարկե, հնարավոր են՝ հատկապես Ռեջեփ Էրդողանի արկածախնդիր քաղաքականության պայմաններում, ով կփորձի Ղարաբաղն օգտագործել Ռուսաստանի նկատմամբ լրացուցիչ ճնշման նպատակով: Այնուամենայնիվ, հուսով եմ, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը, քիչ թե շատ հասկանալով իրավիճակը, նման արկածախնդրության չի գնա և Թուրքիայի ձեռքում խաղալիք չի դառնա: Չնայած Բեռնում նախագահների հանդիպումից հետո Ղարաբաղի շուրջ բանակցություններից առանձնակի սպասումներ չունեմ՝ հատկապես աշխարհի այլ կետերում գլոբալ դիմակայության պայմաններում:

 

Ու՞ր է տանում աշխարհն այդ դիմակայությունը, գլոբալ ի՞նչ գործընթաց է առավել ճշգրիտ այն արտացոլում:

 

Արևմտյան աշխարհի և Ռուսաստանի գլոբալ դիմակայության էությունն առավել ճշգրիտ արտացոլում է այժմ ընթացող միաբևեռ աշխարհի էրոզիայի և բազմաբևեռ աշխարհի ստգեղծման գործընթացը: ԱՄՆ դիրքերը` որպես հեգեմոնի, աստիճանաբար թուլանում են` նաև Ռուսաստանի ջանքերով: Եվ Ռուսաստանի մեկուսացման նրանց բավականին կոպիտ քաղաքականությունը, ընդհանուր առմամբ, չի համապատասխանում համաշխարհային իրողություններին և Արևմուտքի ու Ռուսաստանի ներուժին, որը, անկախ ամեն ինչից, այժմ վերերլք է ապրում: Ռուսաստանն այժմ կրկնում է 20-րդ դարի 30-ականների վերջին ԽՍՀՄ ուղին: Վերջին տարիներին ստեղծվում է նոր Ռուսաստանի ռազմական ներուժը: Դա ռազմավարական հարց է, որը Ռուսաստանին թույլ է տալիս մկաններ ցուցադրել և պաշտպանել սեփական շահերը: Մինչդեռ փլուզելով ԽՍՀՄ` Արևմուտքում, անշուշտ, ակնկալում էին նման սցենար: Եվ ոչ անհայտ Զբիգնև Բժեզինկսին բազմիցս պահանջել է հաղթական ավարտի հասցնել ԽՍՀՄ փլուզման գործընթացը` փլուզելով Ռուսսատանը:

Սակայն ԱՄՆ այն ժամանակվա ղեկավարները, արբեցած «սառը պատերազմում» հաղթանակով, բացառում էին ԽՍՀՄ վերածնունդը ուրիշ Ռուսաստանի տեսքով: Սակայն, արդեն այսօր նկատելի է, որ նրանք բոլորը սխալվում էին:

 

Հակառուսական գործիչները դա կապում են բացառապես Վլադիմիր Պուտինի անձի հետ, ով մեղավոր է ամենուրեք և ամեն ինչի համար` «Այ չի լինի Պուտինը, և Ռուսաստանը չի կանգնի արևմտյան ժողովրդավարության ճանապարհին ողջ աշխարհում» սկզբունքով: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս առնչությամբ:

 

Ես այդպես չեմ մտածում: Ես Պուտինի հայտնվելն ընկալում եմ որպես օրինաչափություն: Այնպիսի երկրում, ինչպիսին Ռուսաստանն է, որն ունի ոչ միայն աշխարհագրական մասշտաբներ, վերնախավը չէր կարող չառաջադրել գործչի, որն իր վրա վերցներ աշխարհում Ռուսաստանի դիրքերի վերականգնման գործառույթները: