Շաբաթ, 7 Դեկտեմբերի 2013

 

Առաջին և, թերևս, ամենատարածված հարցն այսօր Հայաստանում այն է, թե ինչ նպատակով է Ռուսաստանը նորագույն զինատեսակներ մատակարարում Ադրբեջանին:

 

Ռազմատեխնիկական համագործակցությունը պետությունների արտաքին քաղաքական գործունեության մասն է կազմում, որի միջոցով արտաքին քաղաքական նպատակներ են իրականացվում, բարձրանում է պաշտպանունակության և անվտանգության մակարդակը: ՙՌազմատեխնիկական համագործակցության վերաբերյալ՚ օրենքի 3 հոդվածում ասվում է. ՙԱրտասահմանյան պետությունների հետ ՌԴ ռազմատեխնիկական համագործակցության հիմնական նպատակներն  են` ՌԴ ռազմաքաղաքական դիրքերի ամրապնդումը աշխարհի տարբեր տարածաշրջաններում՚: 

 

Իսկ Մոսկվայի ինչի՞ն է պետք կախվածության մեջ գցել Ադրբեջանին:

 

Այսօր պայքար է ընթանում Հարավային Կովկասի համար, իսկ Ադրբեջանն աշխարհաքաղաքական կարևոր դիրք է զբաղեցնում: Մոսկվան Ադրբեջանում Թուրքիայի միջոցով ՆԱՏՕ-ի ուժեղացումը թույլ չտալու խնդիր ունի: Թուրքիային Ադրբեջանը հարկավոր է որպես նեոօսմանիզմի տարածման իր գաղափարախոսության տարածիչ, ինչև ևս վտանգ է ներկայացնում Ռուսաստանի համար: Գոյություն ունի Ռուսաստանի համար շատ կարևոր` Կասպիայի բաժանման հարցը և մի շարք այլ խնդիրներ: Հայաստանի և Ղարաբաղի համար կարևոր է, որպեսզի Ադրբեջանը գտնվի Ռուսաստանի, այլ ոչ թե Թուրքիայի ազդեցության ոլորտում:

 

Ինչպե՞ս:

 

Օրինակ` Մոսկվայի եվրասիական նախագծերին մասնակցությամբ:

 

Դա անհնար է: Ներկայիս Ադրբեջանը չի մտնի ոչ միայն Մաքսային միություն, այլ նաև ԵՄ…

 

Դա արդեն այլ հարց է: Ես խոսում եմ Հայաստանին ձեռնտու տարբերակների մասին: Մեր շահերին է համապատասխանում, որպեսզի Ադրբեջանն առավելագույնս կախվածության մեջ լինի Ռուսաստանից: Սակայն, ՄՄ-ին Ադրբեջանի անդամակցության հավանականությունը շատ ցածր եմ գնահատում. դա թույլ չի տա Թուրքիան, որն տնտեսական և ռազմաքաղաքական ազդեցության մեծ լծակներ ունի այդ երկրի վրա:

 

Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է Ռուսաստանի, Հայաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի մասնակցությամբ ՀՕՊ միասնական համակարգ ստեղծելու մասին: ՌԴ-ն Հայաստանի հետ արդեն ունի ՀՕՊ միավորված համակարգ: Ի՞նչ նպատակներ է հետապնդում նոր` ավելի լայն համակարգի ստեղծումը: Ու՞մ դեմ է այն ուղղված լինելու:

 

ՌԴ-ն Հայաստանի հետ արդեն ունի ՀՕՊ միավորված համակարգ, Հայաստանի և Ռուսաստանի ԶՈւ ուժերն ու միջոցները միավորված են մեկ հրամանատարության ներքո: Միասնական համակարգն ավելի լայն կլինի, ինչը պայմանավորված է Մաքսային միության ընդլայնմամբ, ինչի առնչությամբ այդ տնտեսական տարածության անվտանգության ապահովման նոր խնդիրներ են առաջանում: Շատերը շահարկում է այդ թեման` պնդելով, թե ՀՕՊ միասնական համակարգը նույնպես նպաստում է Հայաստանի ինքնիշխանության կորստին, սակայն դա ընդամենը կենցաղային մտոծողություն է:

 

Ռուսաստանն ուժեղացնում է 102-րդ ռազմակայանը, վարձակալում ՙԷրեբունի՚ օդանավակայանը: Տպավորություն է ստեղծվում, թե մեր դաշնակիցներն ուժեղացնում են ոչ թե Հայաստանը, այլ ընդամենն իրենց ներկայությունը: Ի՞նչ նպատակով է դա արվում, և որքանո՞վ է դա համապատասխանում Հայաստանի շահերին:

 

102-րդ ռազմակայանի ուժեղացումը, ՙԷրեբունի՚ օդանավակայանի վարձակալությունը, Հայաստանում մարտական հերթապահության մեջ գտնվող С-300 համալիրների ավելացումը տեղի է ունենում  Ռուսական ռազմակայանի վերաբերյալ`2010 թ. երկարացված պայմանագրի շրջանակներում: Այսպես, եթե մինչև 2010 թ. ռուսական ռազմակայանը ապահովում էր Հայաստանի սահմանների անվտանգույթունը միայն Իրանի և Թուրքիայի հետ սահմանի երկայնքով, ապա 2010 թ. խմբագրումից հետո ավելացել է նաև Ադրբեջանի հետ սահմանը:

 

Ի՞նչ նպատակով է Մոսկվան պահպանում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուժերի հավասարակշռության նկատմամբ վերահսկողությունը:

 

Ռուսաստանը տարածաշրջանում ներկայությամբ ապահովում է իր կենսական շահերը տարածաշրջանի համար պայքարում: ՌԴ դոկտրինայում գրված է, որ ՌԴ սահմաններին մոտ հակամարտությունները սպառնում են վերջինիս անվտանգությանը, իսկ Ղարաբաղը հենց նման սպառնալիք է: Ինչ վերաբերում է զենքի մատակարարումներին, եթե Ռուսաստանը զենք չվաճառի Ադրբեջանին, այն կվաճառեն ուրիշները`նույն Իսրայելը և Ուկրաինան: Եվ երբ այդ տեղը զբաղված լինի, Ռուսաստանը կկորցնի Ադրբեջանի նկատմամբ վերահսկողությունը: Արդյո՞ք դա բխում է Հայաստանի շահերից: Չեմ կարծում:

 

ԱՄՆ և Ռուսաստանի միջև ՙվերաբեռնումն՚ ի՞նչ ազդեցություն է ունենում տարածաշրջանում Հայաստանի դերի վրա` հաշվի առնելով Սիրիայի առնչությամբ Վաշինգտոնի և Մոսկվայի գործարքը, Իրանի նոր դերը ՙվեցյակի՚ հետ ժնևյան համաձայնագրերից հետո:

 

Փոփոխություններ, բնականաբար, եղել են ու կլինեն: Ղարաբաղի նկատմամբ հայկական կողմի վերահսկողությունն արդեն վկայում է տարածաշրջանում Հայաստանի հսկայական ազդեցության ու դերի մասին, Հայաստանում ռուսական ռազմաբազայի առկայությունը, որն ապահովում է ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև Ռուսաստանի անվտանգությունը, որը շահագրգռված է հանրապետությունում ներկայությամբ` այդպիսով ուժեղացնելով իր ազդեցությունը: Սիրիայի և Իրանի առնչությամբ համաձայնությունների շնորհիվ, այսօր դադարեցվել է նաև տարածաշրջանի, և, այդ թվում, Հայաստանի անվտանգության սպառնալիքը: Պատերազմի չվերսկսման միակ երաշխիքը Հայաստանի և ԼՂՀ զինված ուժերն են, և ռուսների ներկայությունը, միմիայն ուժեղացնում է այդ երաշխիքը:

 

Իսկ ի՞նչ երաշխիքներ կան, որ վաղը Ռուսաստանը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործում զիջումների հարցում ճնշում չի գործադրի Հայաստանի վրա: Ռուսաստանը, ինչպես  դուք ճիշտ նկատեցիք,ամենից առաջ սեփական շահերն է հետապնդում` նույն ռազմատեխնիկական համագործակցության միջոցով…

 

Ես նման մտավախություն չունեմ: Ռուսաստանը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ողջ տարիներին
Հայաստանին
չի
դավաճանել
և
չի
դավաճանի:
Այս
հարցում
ամեն
բան
կախված
կլինի
այն
քաղաքականությունից,
որը
կիրականացնի
Հայաստանը:

 

Այսինքն` կհրաժարվի՞ Ռուսաստանի առաջարկած զարգացման ուղու այլընտրանքից:

 

Եվրոպական ինտեգրում Հայաստանին չի սպառնում: Նրանք ոչ մի նման բան չեն առաջարկել և չեն պատրաստվում առաջարկել:

 

Այդ դեպքում ինչո՞վ է պայմանավորված ԵՄ հետ ասոցացման առնչությամբ նման մտահոգությունը, ոչ միայն
Հայաստանի,
այլ
նաև
Ուկրաինայի
և
Մոլդովայի
նկատմամբ
ճնշումը:

 

Եվրոպային ձեռնտու չէ հետխորհրդային տարածությունում ինտեգրումը,
և
ոչինչ
չպարտադրող
հռչակագրի
միջոցով
փորձում
է
խոչընդոտել
դրան:
Բոլորովին
այլ
բան  է DCFTA-ն, ինչն անմիջական սպառնալիք է ներկայացնում Ռուսաստանի տնտեսությանը
և
շուկային:
Այդ
պատճառով
Մոսկվան
պաշտպանական
միջոցներ
է
ձեռնարկում,
իսկ
ճնշում
աշխարհում
ամեն
տեղ
եղել
է,
կա
ու
կլինի:
Մաքսային
միությունը,
DCFTA-ն,
իհարկե,
տնտեսական
նախագծեր
են,
բայց
քաղաքական
նպատակներ
են
հետապնդում`
ազդեցության
ոլորտների
բաժանման
տեսքով:
Եվ
բոլորն
այսօր
դա
հասկանում
են:

 

Կարելի՞ է արդյոք ենթադրել, որ մինչև 20% ուրանի հարստացումից Իրանի հրաժարումը
ձեռք
է
բերվել
Իսրայելին
Միջուկային
զենքի
չտարածման
վերաբերյալ
պայմանագրին
միանալ
պարտադրելու
միջնորդների
խոստման
փոխարեն: 

 

Գաղտնիք չէ, որ տարածաշրջանում գլխավոր մրցակիցներն Իսրայելը և Իրանն են: Եվ միջուկային զենքն այդ գործում իրենց գլխավոր նեցուկն է: Այս պայմաններում Իսրայելին Միջուկային
զենքի
չտարածման
վերաբերյալ
պայմանագրին
միանալ
պարտադրելու
միջնորդների
խոստման
փոխարեն
մինչև
20% ուրանի
հարստացումից
Իրանի
հրաժարվելու
վերաբերյալ
պայմանավորվածության
առկայությունը
չի
կարելի
բացառել:
Սակայն,
ժնևյան
համաձայնագրի
ստորագրման
գլխավոր
պատճառը
համարում
եմ
Ռուսաստանի,
Չինաստանի
և
Իրանի
դիրքորոշումները:
Այդ
դիրքորոշումը
հակակշիռ
է
դարձել
Թուրքիայի
և
ԱՄՆ
դիրքորոշմանը,
որոնք
երկար
ժամանակ
փորձում
էին
իշխանափոխություն
իրականացնել
Իրանի
դաշնակից
հանդիսացող
Սիրիայում,
ինչն
Իրանի
նկատմամբ
ճնշումն
ուժեղացնելու
անհրաժեշտ
պայման
է:

 

Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյաուն ժնևյան համաձայնագրերը ՙհում՚ է անվանել…

 

Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյաուի արձագանքը ժնևյան համաձայնագրերի առնչությամբ բնական
է:
Իսրայելը
խիստ
դժգոհ
է
այդ
համաձայնագրերից:
ԻԻՀ
նկատմամբ
կոշտ
պատժամիջոցները,
ներսից
իրավիճակն
ապակայունացնելու
փորձերը
երկրորդ
պլան
են
մղվել,
և
դա
չի
կարող
չմտահոգել
Իսրայելին:

 

ՙՍառը պատերազմի՚ ավարտից հետո Թուրքիան, կորցնելով ՆԱՏՕ-ի ավանգարդի դերը, փորձել է Մերձավոր Արևելքի գործընթացները ղեկավարողի դեր ստանձնել:
Տպավորություն
է
ստեղծվում,
որ
Սիրիայի
և
Իրանի
առնչությամբ
համաձայնությունները
Թուրքիայի
տարածաշրջանային
այդ
հավակնությունների
վրա
ևս
խաչ
են
դրել…

 

Փաստացի նեոօսմանիզմի միջոցով Թուրքիայի ուժեղացմանն ուղղված ՙզրո խնդիրներ հարևանների հետ՚` Ահմեդ Դավութօղլուի հայտարարած քաղաքականության
ամենասկզբից
պարզ
էր,
որ
դա
Անկարայի
ուժերից
վեր
է:

Նրանք քաղաքական, ռազմական և տնտեսական բավարար ռեսուրսներ չունեին դրա համար: Որպես արդյունք`այսօր Թուրքիան հայտնվել է կոտրած տաշտակի առաջ: Փչացել են հարաբերություններն Իսրայելի, Եգիպտոսի,
Սիրիայի,
Հայաստանի,
տարածաշրջանի
գրեթե
բոլոր
երկրների
հետ:
Եվ
այսօր
Թուրքիայի`Եվրոպայից
դեպի
Արևելք
տարուբերումները
վկայում
են
այդ
երկրի
աշխարհաքաղաքական
շատ
ծանր
դրության
մասին,
որում
Անկարան
հայտնվել
է
իր
քաղաքական
արկածախնդրության
պատճառով:

 

Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև գոյություն ունի Փոխադարձ ռազմական աջակցության վերաբերյալ պայմանագիր: Կարելի՞ է արդյոք այն լեգիտիմ համարել` հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանին ռազմական օգնություն ցուցաբերելու համար Անկարային
կպահանջվի
ՆԱՏՕ-ի համաձայնությունը:

 

Թուրքիան, իհարկե, Ադրբեջանին ռազմական օգնություն ցուցաբերելու հնարավորություն ունի գոյություն
ունեցող
Փոխադարձ
ռազմական
աջակցության
վերաբերյալ
պայմանագրի
շրջանակներում`անկախ
Դաշինքին
իր
անդամակցության
փաստից:
Որևէ
միջազգային
պայմանագիր,
նույն
ՀԱՊԿ-ը, չի սահմանափակում
իր
դաշնակցին
օգնություն
ցուցաբերելու
այս
կամ
այն
երկրի
հնարավորությունները:
ՆԱՏՕ-ն և ՀԱՊԿ-ը իրավաբանորեն
ստեղծվել
են
բացառապես
իրենց
անդամների
դեմ
ուղղված
ագրեսիայից
պաշտպանության
նպատակով:
Իսկ
իրականում
Թուրքիան
չի
կարող
չխորհրդակցել
Ադրբեջանին
օգնություն
ցուցաբերելու
հարցում,
եթե
դա,
միանգամայն
հասկանալի
պատճառներով,
սպառնա
ՆԱՏՕ-ի երկրներին:

 

Այլ կերպ ասած`կրկնվեն 1993 թ. իրադարձությունները`կապված Հայաստանի
սահմանի
երկայնքով
թուրքական
3-րդ
դաշտային
բանակի
ուժերի
տեղակայման
հե՞տ:

 

Փաստորեն, այո: Այդ ժամանակ թուրքերը հայտարարել են ղարաբաղյան հակամարտության մեջ ներգրավվելու
մտադրության
մասին,
եթե
հայերը
չհրաժարվեն
Ղարաբաղում
հարձակողական
գործողություններից:
Դրան
հաջորդել
է
մարշալ
Շապոշնիկովի
հայտարարությունը,
որ
Թուրքիայի
միջամտությունը
ղարաբաղյան
հակամարտությանը
կհանգեցնի
Երրորդ
համաշխարհային
պատերազմին:
Դրան
հաջորդել
է
պաշտպանության
նախարար
Գրաչյովի
զրույցը
Թուրքիայի
նախագահի
հետ
Ստամբուլում:
Դրանով
ամեն
ինչ
ավարտվել
է:

 

Վերլուծելով այսօրվա իրավիճակը` գնահատեք Ղարաբաղի նկատմամբ ադրբեջանական նոր ագրեսիայի
հավանականությունը:

 

Դատելով իրավիճակից`Ղարաբաղում նոր պատերազմի հավանականությունը կտրուկ նվազել
է:
Ռուսաստանի
դերի
մեծացումն
աշխարհում
և
տարածաշրջանում,
Իրանի
դեմ
պատերազմի
սպառնալիքի
վերացումը,
Ադրբեջանին
ռուսական
զենքի
վաճառքը,
ինչը
թույլ
է
տալիս
Մոսկվային
վերահսկողության
տակ
պահել
Բաքվին`
դա
հաստատող
գործոններ
են:

Իսկ ՄՄ-ին, հետագայում նաև Եվրասիական միությանը Հայաստանի անդամակցությունն էլ ավելի
կնվազեցնի
պատերազմի
հավնականությունը`
հաշվի
առնելով
Հայաստանի
հանդեպ
Ռուսաստանի
շահագրգռվածությունը
և
Ադրբեջանի`
այդ
գործընթացներից
դուրս
գտնվելը:
Բարոյահոգեբանական
վիճակն
ադրբեջանական
բանակում
շատ
ավելի  վատ է` մեր զինված ուժերի համեմատ: Ադրբեջանի կողմից սպառազինությունների գնումները
պետք
է
ապահովեն
վերջինիս
անվտանգությունը
երեք
ուղղությամբ`Հայաստան,
Թուրքմենստան,
Իրան:
Դա
պահանջում
է
ուժեր
ու
միջոցներ,
այդ
պատճառով
այդ
գնումները
պետք
է
բաժանել
երեք
մասի:
Մինչդեռ
Հայաստանը,
համաձայն
իր
դոկտրինայի,
ԼՂՀ
անվտանգության
երաշխավորն
է,
իսկ
ռազմավարական
բոլոր
օբյեկտները,
համապատասխանաբար`
թիրախները,
գտնվում
են
կրակային
խոցման
հայկական
միջոցների
հասանելիության
սահմաններում:
Իսկ
Հայաստանը
պաշտպանված
գոտի
է`ՀԱՊԿ պայմանագրերով
և
Ռուսաստանի
հետ
ուղղակի
պայմանագրով:
Վերջապես
Ադրբեջանը
պարզապես
պատրաստ
չէ
կռվելու,
և
դա
գլխավորն
է:
Հետևաբար,
նոր
պատերազմն
Ադրբեջանի
համար
այսօր  հավասարազոր է կործանման: Նրանք պարզապես ի վիճակի չեն դա անել ֆիզիկապես`անկախ ռազմաքաղաքական իրադրությունից: