Արմինֆո. Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունն ու "ադրբեջանական անկլավից" փախած ավելի քան 100.000 էթնիկ հայերի հնարավոր ներհոսքը Հայաստան գերիշխում էին 2023 թվականին երկրում տեղի ունեցող իրադարձություններում: Այդ մասին ասվում է Human Rights Watch միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպության զեկույցում ՝ Հայաստանի բաժնում աշխարհում մարդու իրավունքների իրավիճակի ամփոփման շրջանակում։
Զեկույցում նշվում է, որ, թեեւ երկրում սահմանադրական բարեփոխումները կանգ են առել, իշխանությունները շարունակել են ոլորտային բարեփոխումներ իրականացնել դատական համակարգի, ոստիկանության, հաշմանդամների իրավունքների եւ կրթության ոլորտներում: Իրավապաշտպան խմբերը մտահոգություն են հայտնել դատական բարեփոխումների արդյունավետության և ենթադրյալ խախտումների մեջ կասկածվող դատավորներին պատասխանատվության ենթարկելու գործընթացի անաչառության վերաբերյալ: Նրանք նաև քննադատել են ոստիկանության համալիր բարեփոխումների բացակայությունը։
Մարդու իրավունքների ոլորտում մշտական մտահոգություն առաջացնող ոլորտները ներառում են իրավապահ մարմինների կողմից ձերբակալվածների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը, ընտանեկան բռնությունը, հաշմանդամություն ունեցող անձանց նկատմամբ խտրականությունը, ինչպես նաեւ սեռական կողմնորոշման եւ գենդերային ինքնության հիմքով բռնությունն ու խտրականությունը", - գրում են հոդվածի հեղինակները:
Անդրադառնալով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հետևանքներին՝ կազմակերպության վերլուծաբանները նշում են, որ ավելի քան 100 000 էթնիկ հայեր, Լեռնային Ղարաբաղի գրեթե ողջ հայ բնակչությունը, փախել են Հայաստան "սեպտեմբերին ՝ անկլավի նկատմամբ լիակատար վերահսկողությունը վերականգնելու Ադրբեջանի ռազմական գործողությունից հետո": "Ադրբեջանի ռազմական գործողությունը հաջորդել է տարածաշրջանում պարենի, դեղորայքի, հիգիենայի միջոցների եւ առաջին անհրաժեշտության այլ պարագաների ամիսներ տեւած սուր պակասին՝ 2022 թվականի դեկտեմբերից Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի միջեւ ավտոմոբիլային եւ հետիոտնային երթեւեկության խափանման պատճառով", - նշվում է տեքստում:
Ոստիկանության չարաշահումների և անպատժելիության բաժնում հեղինակները նշում են, որ իրավապահ մարմինների չարաշահման համար արդյունավետ պատասխանատվության բացակայությունը մշտական խնդիր է: "Իշխանությունները հաճախ հետաքննություն են անցկացնում" պաշտոնական դիրքի չարաշահման" հետ կապված հանցագործությունների շրջանակներում դաժան վերաբերմունքի վերաբերյալ բողոքների վերաբերյալ, որոնց հաջորդում են մեղմ պատիժները", - նշվում է զեկույցում, որտեղ թվարկվում են նման չարաշահումների եւ նման գործողությունների համար անպատժելիության դեպքերը:
Անդրադառնալով երկրում խոսքի եւ տեղեկատվության ազատությանը՝ զեկույցի հեղինակները նշում են, որ թեեւ զրպարտությունն ապաքրեականացված է, քաղաքական գործիչներն ու մասնավոր բիզնեսի ներկայացուցիչները հաճախ են քաղաքացիական դատարան դիմում լրագրողների եւ լրատվամիջոցների դեմ ՝ նրանց ներքաշելով երկարատեւ դատական քաշքշուկների մեջ եւ սպառնալով ֆինանսական ծանր տուգանքներով:
ԶԼՄ-ների շահերի պաշտպանության տեղական խումբը հաղորդել է, որ հունվարից սեպտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում ԶԼՄ-ներին ներկայացվել է զրպարտության մասին 23 նոր հայց: Մարտին խորհրդարանն ընդունեց փոփոխություններ, որոնք լրացուցիչ հիմքեր են սահմանում հանրային տեղեկատվության տրամադրման հարցումները մերժելու համար: Նոր որոշման համաձայն ՝ գործակալությունը կարող է հրաժարվել տեղեկատվություն տրամադրելուց, եթե այն պարունակում է "Սահմանափակ տարածման պաշտոնական տեղեկատվություն" ՝ անորոշ ձևակերպումներ, որոնք դուռ են բացում անհիմն գրաքննության համար", - նշում է HRW - ն։
Զեկույցում նշվում է նաև, որ բացակայում է հոգեսոցիալական մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար համայնքային ծառայությունների ներդրման համալիր ծրագիրը, և առաջնահերթությունը տրվում է հաստատություններին և ինստիտուցիոնալ խնամքին:
Նշվում է նաև կանանց պատշաճ պաշտպանությունը բռնությունից ։ Այս համատեքստում նշվում է, որ Հայաստանում ընտանեկան բռնության զոհերի համար կա ընդամենը երկու ապաստան, որտեղ, ընդհանուր առմամբ, կարող է տեղավորվել 24 կին՝ գումարած նրանց երեխաները: Ընդ որում, այդ ապաստանները մշտապես լեփ-լեցուն են, իսկ կանանց պաշտպանությունը մնում է անարդյունավետ եւ մթագնված դատարանների որոշումներով, որոնք չեղյալ են հայտարարում ոստիկանության անհետաձգելի միջամտության հրամանները։
Սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության բաժնում ընդգծվում է, որ լեսբուհիները, գեյերը, բիսեքսուալները և տրանսգենդերները (ԼԳԲՏ) շարունակում են բախվել խտրականության, ճնշումների և բռնության: Որպես դրական քայլ նշվում է այն, որ Հայաստանի իշխանությունները 2022 թվականի դեկտեմբերին չեղարկել են տղամարդկանց հետ սեռական հարաբերություն ունեցող տղամարդկանց արյուն հանձնելն արգելող քաղաքականությունը։
"Միջազգային առանցքային դերակատարներ" բաժնում, մասնավորապես, նշվում է. Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը 2023 թվականի ընթացքում հանդիպումներ է ունեցել Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հետ ՝ քննարկելով Լաչինի միջանցքի (Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին կապող միակ ճանապարհի), սահմանի սահմանազատման, տրանսպորտային կապերի և խաղաղության համաձայնագրի հետ կապված հարցեր, որը նաեւ կանդրադառնա Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչության իրավունքներին և անվտանգությանը: Միացյալ Նահանգները նույնպես հանդես է եկել որպես միջնորդ Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների միջև բանակցությունների մի քանի փուլերում, որոնք ուղղված են "երկարաժամկետ խաղաղության համաձայնագրի" հասնելուն:
Փետրվարին Եվրոպական միությունը գործարկել է Հայաստանում քաղաքացիական առաքելությունը (EUMA) ՝ դիտորդներ տեղակայելով Ադրբեջանի հետ սահմանի հայկական կողմի երկայնքով և ձգտելով նպաստել կայունությանը, ամրապնդել վստահությունը հակամարտությունից տուժած շրջաններում և ապահովել կողմերի միջև հարաբերությունների կարգավորման ջանքերի համար "բարենպաստ" միջավայր:
ՄԱԿ-ի կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման կոմիտեն 2022 թվականի նոյեմբեր ամսվա իր եզրափակիչ խոսքում Հայաստանին կոչ է արել ապահովել կանանց ավելի լավ ներկայացվածություն իշխանության բոլոր ճյուղերում, արագացնել իրավական իրավահավասարության մասին օրենքի ընդունումը և ընդունել "փաստացի հավասարության" մոդելը։ Նա նաև կոչ է արել իշխանություններին վերացնել կայուն գենդերային կարծրատիպերը դատական և իրավապահ մարմիններում, քրեականացնել կանանց նկատմամբ գենդերային բռնության բոլոր ձևերը և ապահովել ընտանեկան բռնության բոլոր դեպքերի արդյունավետ հետաքննություն: Կոմիտեն նաև խորհուրդ է տվել իշխանություններին միջոցներ ձեռնարկել լեսբուհի, բիսեքսուալ, տրանսգենդեր և միջսեքսուալ կանանց նկատմամբ խտրականության դեմ պայքարելու համար և ապահովել, որ տրանսգենդերները, ներառյալ կանայք, կարողանան փոխել գենդերային նշիչը իրենց անձնագրերում և նույնականացման այլ փաստաթղթերում:
ՄԱԿ-ի վարձկանների օգտագործման աշխատանքային խումբն իր առաջին այցը Հայաստան կատարել է 2023 թվականի փետրվարին։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական միության գործընկերության կոմիտեի հունիսյան նիստի ընթացքում ԵՄ-ն կարևորել է անկախ և արդյունավետ դատական համակարգը և կոռուպցիայի դեմ պայքարը: Նա նաև կոչ է արել Հայաստանի իշխանություններին լրացուցիչ ջանքեր գործադրել խտրականության բոլոր ձևերի վերացման ուղղությամբ:
ԵՄ-Հայաստան հարաբերությունների վերաբերյալ իր մարտյան բանաձևում Եվրոպական խորհրդարանը դատապարտել է Լաչինի միջանցքի շրջափակումը և նշել Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամը: Նա նաև կոչ է արել Հայաստանին վավերացնել կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին Եվրոպայի խորհրդի կոնվենցիան (Ստամբուլյան կոնվենցիա) և բարելավել մարդու իրավունքների, հատկապես կանանց և փոքրամասնությունների, այդ թվում ՝ ԼԳԲՏ անձանց պաշտպանությունը:
Հոկտեմբերին Հայաստանի խորհրդարանը կողմ է քվեարկել Հռոմի ստատուտի ՝ Միջազգային քրեական դատարանի հիմնադիր պայմանագրի վավերացմանը:
Քաղաքագետ. Հայաստանում իրավիճակը փոխելու միակ հնարավորությունը վաղաժամկետ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացումն է
Հայ գեներալը բացառել է հայ-թուրքական սահմանին որևէ սադրանք, քանի դեռ այնտեղ ծածանվում է Ռուսաստանի դրոշը
"Խաղաղության խաչմերուկն" իրականությունից կտրված նախագիծ է
Քաղաքագետ. Հայաստանի իշխանությունների բոլոր գործողությունները խոսում են այն մասին, որ երկիրը ընթանում է իր պետականության լուծարման ճանապարհով
Երևանում մայիսմեկյան երթ կանցկացվի. Խաղաղություն, աշխատանք, Մայիս
Թեհրան. Հարավային Կովկասում օտարերկրյա զորքերի ներկայությունը չի նպաստում անվտանգության և կայունության հաստատմանը
Լավրով․Հայաստանի իշխանությունների միակողմանի զիջումները Հայաստանի սահմանները դարձնում են շարժական
"Ինչ լավ է, որ 50 մետր հեռավորության վրա Ադրբեջանն է". Փաշինյանը տավուշցիներին նշել է ադրբեջանցիների հետ առևտրի հեռանկարները
Ոսկեպարում սկսվել է հանրահավաք հանուն հայոց պետականության
Չկա վերադարձ պատմական Հայաստանի գաղափարին. կոչ է անում Փաշինյանը
Պետդեպարտամենտի նախկին պաշտոնյա. Վաշինգտոնին դա կարող է դուր չգալ, բայց Հայաստանի անվտանգության լավագույն երաշխավորները Ռուսաստանն ու Իրանն են
Տիգրան Ավինյանը՝ Երևանում ծառահատումների կասեցման մասին. Եթե կա այլ գիտական կարծիք, մենք պատրաստ ենք լսել, իսկ եթե ոչ ՝ պետք չէ քաղաքից ժամանակ խլել
Փաշինյանը Հիսուս Քրիստոսի ճանապարհը համեմատել է այն դժվարությունների հետ, որոնց բախվել է իր քաղաքական ուժը
Ռուս սենատոր. Հայաստանի իշխանությունների այսօրվա քաղաքականությունը կարող է հարված հասցնել տարածաշրջանային և համաշխարհային գործերում Երևանի հեռանկարներին
Այսօր Հայաստանում ուժերի գերլարում է պետք՝ բոլոր ունակ մարդկանց համատեղ աշխատանք. վերլուծաբան
Պետությունը շահագրգիռ է Հայաստանում բնակվող բոլոր ազգային համայնքների զարգացման հարցերում. Փաշինյան
ՌԴ ԱԳՆ. Մոսկվան Երեւանի հետ հարաբերություններում "ամրության ստուգում" է անցել
Փաշինյան. արտաքին ուժերը նույնպես դրդել են Ղարաբաղում էթնիկ զտում կազմակերպող հիմնական ուժին
