Ուրբաթ, 31 Մարտի 2023 16:57

Արմինֆո. Եվրամիությունը մոտ է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև համապարփակ խաղաղության համաձայնագրի կնքմանը, սակայն դեռևս բախվում է մի քանի փորձաքարերի: Այդ մասին ասվում է Նիդերլանդների «Կլինգենդալ» միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի՝ Հարավային Կովկասում ԵՄ առաքելության վերաբերյալ մարտ ամսվա զեկույցում։

Փաստաթղթում նշվում է, որ 2022 թվականի փետրվարին Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա և դրան հաջորդած ավելի լայն աշխարհաքաղաքական առճակատումը շոկ են առաջացրել ողջ եվրասիական տարածաշրջանում, ներառյալ Հարավային Կովկասը։ Զեկույցի հեղինակները նշում են, որ դա մեծացրել է լարվածությունն ու միտումները, որոնք արդեն գոյություն ունեին։

"Դա հատկապես խարխլեց Ռուսաստանի ազդեցությունը՝ որպես տարածաշրջանային տերության, և դրանով իսկ ստեղծեց որոշակի վակուում, որը մյուսները, ներառյալ Եվրամիությունը, ձգտում են լրացնել: Այսպիսով, ԵՄ - ն խճճվում է աշխարհի այլ անկյուններից բերված հին դաշինքների եւ մրցակցության, փոփոխական կապվածությունների եւ աշխարհաքաղաքական լարվածության սարդոստայնում", - նշում են զեկույցի հեղինակները, հավելելով, որ այս հետազոտության մեջ դիտարկվում է, թե ինչպես ԵՄ-ն կարող է իր աշխարհաքաղաքական հավակնությունները դրսեւորել ռազմավարական կարեւոր եւ փոփոխվող տարածաշրջանում, որը եվրոպական հարեւանության անբաժանելի մասն է կազմում:

Հվելվում է, որ դրանում հատուկ ուշադրություն է դարձվում այն բանին, թե ինչպես ԵՄ-ը կարող է արդյունավետորեն նպաստել տարածաշրջանին տասնամյակներ շարունակ անհանգստացնող մի քանի ձգձգված հակամարտությունների լուծմանը:

"Այս զեկույցում, նախ, քանդվում է Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական գորդյան հանգույցը՝ աշխարհաքաղաքական դինամիկայի արտացոլման, այն հինգ կլաստերում խմբավորման և այն բանի գնահատման ճանապարհով, թե ինչպես է այն փոխվել "24/2" - ից հետո: Առաջին հավաքածուն Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի միջև տարածաշրջանային ավանդական մրցակցությունն է և այն, թե ինչպես են դրանք հարաբերվում Հարավային Կովկասի երեք պետությունների հետ (հայտնի է նաև որպես "3+3"): Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ թշնամական հարաբերություններն ու զինված հակամարտությունը կենտրոնական տեղ են զբաղեցնում տարածաշրջանային այս դինամիկայում, ընդ որում, Թուրքիան փորձում է Ադրբեջանի հետ իր ամուր կապերն օգտագործել տարածաշրջանում իր ներկայությունը մեծացնելու համար, ինչպես նաեւ նախապես ուսումնասիրում է Հայաստանի հետ հարաբերությունների համեստ "կարգավորման" հնարավորությունը", - նշում են զեկույցի հեղինակները:

Միևնույն ժամանակ, զեկույցի ամփոփագրում հեղինակները գրում են, որ Ռուսաստանը գնալով ավելի հաճախ չի կատարում անվտանգության ոլորտում Հայաստանի հանդեպ ստանձնած իր պարտավորությունները և առաջնահերթություն է տալիս Ադրբեջանի հետ լավ հարաբերություններին: Արձանագրվում է նաև, որ Իրանն ու Ռուսաստանը նույնպես ավելի ու ավելի են կառուցում անվտանգության ոլորտում պրագմատիկ գործընկերություն՝ հիմնված Արևմուտքի նկատմամբ ընդհանուր անտագոնիզմի վրա։ "Դինամիկայի երկրորդ շարքը վաղեմի մրցակցությունն է Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև՝ Վրաստանում ազդեցության համար ։ Թեև սխալ կլիներ կարծել, որ Վրաստանը դառնում է ավելի "ռուսամետ", նրա կառավարությունը միանշանակ դառնում է պակաս արևմտամետ։

Ի լրումն այդ երկու վաղեմի, բայց փոփոխվող մրցակցությունների, Հարավային Կովկասը նաև աշխարհաքաղաքական լարվածություն է ներմուծում երկու այլ տարածաշրջաններից ՝ Մերձավոր Արևելքից և Հարավային Ասիայից: Իսրայելն Ադրբեջանի հետ հարաբերություններ է կառուցում Իրանի տարածաշրջանային ազդեցությունը զսպելու համար, մինչդեռ, Բաքվի և Թեհրանի միջև լարվածությունն աճում է: Այսպիսով, Իրանն ու Հայաստանը նույնպես կիսում են Ադրբեջանի հավակնություններին հակազդելու շահագրգռվածությունը", - ասվում է վերլուծական նյութում։

Զեկույցի հեղինակները համոզված են, որ Հայաստանն, այլընտրանք է փնտրելով ռուսական սպառազինությունից իր կախվածությանը, գնալով ավելի հաճախ է դիմում Հնդկաստանին, մինչդեռ

Ադրբեջանն ամուր հարաբերություններ է պահպանում Հնդկաստանի տարածաշրջանային մրցակից Պակիստանի հետ: "Եվ, վերջապես, Չինաստանը, որն ավանդաբար քաղաքականապես հեռու է մնացել Հարավային Կովկասից, ավելի ու ավելի է շահագրգռված Ադրբեջանի եւ Վրաստանի տարածքով դեպի Եվրոպա "Միջին միջանցքի" օգտագործմամբ, որպեսզի շրջանցի ինչպես Ռուսաստանի տարածքով ցամաքային ճանապարհը, այնպես էլ՝ ավելի երկար ծովային ճանապարհը։ Այս ամբողջ դինամիկան դժվար է նկարագրել հակիրճ տեքստում, եւ այն շարունակում է մնալ հետագա փոփոխությունների առարկա, ինչպիսին է Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ հարաբերությունների բարելավումը "երկրաշարժի դիվանագիտության" շնորհիվ", - նշվում է հաղորդագրության մեջ:

Միեւնույն ժամանակ զեկույցի ամփոփագրում նշվում է, որ եթե ԵՄ-ն ցանկանում է իր մասին հայտարարել որպես "աշխարհաքաղաքական դերակատար" այդ բարդ հարեւանությունում, նա, նախ, պետք է հստակ որոշի, թե իրականում ինչում են իր առանցքային շահերը։ "Այս զեկույցում նշված են չորս զուգահեռ նպատակներ, որոնք ԵՄ-ն հետապնդում է Հարավային Կովկասում։ Մասնավորապես, արտահանել եվրոպական արժեքները պատշաճ կառավարման, ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների բնագավառներում, նպաստել կայունությանը և անվտանգությանը, ընդլայնել տնտեսական հարաբերությունները և պաշտպանել էներգետիկ և առևտրային շահերը; զսպել և, նույնիսկ, ինչ-որ չափով վանել ռուսական ազդեցությունը", - նշում են զեկույցի հեղինակները, հավելելով, որ խնդիրն այն է, որ իրենք ամեն կերպ փորձում ենք ընդհանուր ռազմավարություն գտնել ԵՄ-ի կողմից այդ երբեմն հակասական քաղաքական նպատակների կիրառման մեջ։

Միևնույն ժամանակ, վերլուծության հեղինակները կարծում են, որ Եվրամիությունը ներգրավված է ռեակտիվ, կարճաժամկետ և ինքնաբուխ գործելակերպի մեջ: "Ֆինանսական և քաղաքական կապիտալի ներդրումների հաջողությունն ապահովելու համար ԵՄ - ն պետք է մշակի և իրականացնի ավելի ամբողջական և ռազմավարական տեսլական ինչպես տարածաշրջանի, այնպես էլ առանձին երկրների հետ իր հարաբերությունների համար:

Հնարավոր է, ԵՄ-ի համար իր տարածաշրջանային ազդեցությունն ուժեղացնելու ամենադժվար եւ ամենաաղմկոտ հնարավորությունը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության համաձայնագրին աջակցելն է: 24/2 - ից հետո ԵՄ-ն ավելի հաճախ է հայտնվում Ռուսաստանի հետ ուղղակի մրցակցության մեջ։ Մոսկվան ակտիվորեն փորձում է թույլ չտալ ԵՄ-ի մասնակցությունն այդ գործընթացին, առաջ է քաշում սեփական խաղաղության ծրագրերն ու պահում է խաղաղապահներին Լեռնային Ղարաբաղում և ուժեղ ներկայություն Հայաստանում, սակայն նրա՝ որպես անվտանգության երաշխավորի հանդեպ վստահությունն ու ժողովրդականությունը ՀՀ-ում նվազել են", - կարծում են հոդվածի հեղինակները։

Ինչպես նշվում է ամփոփագրում, թե Բաքուն, թե Երեւանը Բրյուսելը դիտարկում են որպես նշանակալի այլընտրանք, սակայն մտավախություն ունեն, որ ԵՄ կողմնակալությունը կազդի նրա դիրքորոշման վրա կամ Կասպյան էներգակիրների նկատմամբ առեւտրային շահերի, կամ Ֆրանսիայի նման երկրներում հայամետ խմբերի լոբբիստական ջանքերի պատճառով: Հեղինակները համոզված են, որ ԵՄ-ն մոտ է համապարփակ խաղաղության համաձայնագրի կնքմանը, սակայն դեռեւս բախվում է մի քանի փորձաքարերի: "Առաջինը և ամենաբարդը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի ապագային։ Ֆորմալ առումով, բացառելով այդ հարցը երկկողմ խաղաղության պայմանագրից, ԵՄ-ը, այնուամենայնիվ, չպետք է աչք փակի էթնիկ հայերի ճակատագրի վրա։ ԵՄ-ը պետք է ճնշում գործադրի Բաքվի վրա, որպեսզի նա միջազգային վերահսկողության ներքո ստեղծի համաձայնագիր, որն իրապես երաշխավորի հայերի անվտանգությունն ու մարդու իրավունքները։ Երկրորդ պահը Ադրբեջանի եւ նրա էքսկլավ Նախիջեւանի միջեւ տրանսպորտային հաղորդակցության հաստատումն է, ինչը շատ ուշացած է, սակայն մտահոգություններ է առաջացնում Հայաստանի անվտանգության առումով։ Ուստի այն կապված է բուն հայ-ադրբեջանական պետական սահմանի սահմանազատման և, մասնավորապես, Հայաստանի ինքնիշխան տարածքից ադրբեջանական զորքերի դուրսբերման հետ։ ԵՄ-ը պետք է զսպի Հայաստանին ուժով սեփական կամքը պարտադրելու Ադրբեջանի հետագա փորձերը։ Ուստի չափազանց կարեւոր է, որ ԵՄ-ը աչքեր եւ ականջներ ունենա տեղում, ինչը շատ կարեւոր քայլ է դարձնում Հայաստանում ԵՄ քաղաքացիական առաքելության (EUMA) տեղակայման վերաբերյալ վերջերս կայացրած որոշումը, եթե այն ունի մանդատ եւ ռեսուրսներ, որոնք անհրաժեշտ են իր խնդիրները կատարելու համար", - նշում են զեկույցի հեղինակները:

Ի վերջո, զեկույցում հետեւություն է արվում, որ կարճաժամկետ հեռանկարում ԵՄ-ն քիչ հնարավորություններ ունի փոխարինելու Ռուսաստանին՝ որպես Հայաստանի անվտանգության եւ տնտեսության բնագավառում խաղացող: "Չնայած Ռուսաստանից հայերի խորը հիասթափությանը՝ Կրեմլն ամուր պահում է Հայաստանը՝ օգտագործելով նրա գերազանցությունը անվտանգության, էներգետիկայի և ԶԼՄ-ների ոլորտներում։ Հայաստանի հետ Ռուսաստանի միշտ անհավասար գործընկերությունն ավելի ու ավելի է վերածվում զսպաշապիկի։ ԵՄ-ը պետք է կառավարի "արագ լուծման" վերաբերյալ Հայաստանի ակնկալիքները եւ այդ ընթացքում երկար խաղ խաղա՝ օգտագործելով CEPA-ի կառուցվածքը ՝ Ռուսաստանից Հայաստանի կախվածությունը անշեղորեն նվազեցնելու համար: Հատկապես պետք է ամրապնդել հայկական ժողովրդավարական ինստիտուտները՝ ռուսական միջամտության նկատմամբ երկրի անդրդվելիությունը բարձրացնելու համար", - ամփոփել են զեկույցի հեղինակները։