Հինգշաբթի, 9 Մարտի 2023 14:35

Արմինֆո.Հայաստանը 54-րդ հորիզոնականն է զբաղեցրել  Freedom House ամերիկյան "Freedom in the World-2022" հետազոտական կազմակերպության վարկանշային աղյուսակում՝ այդպիսով տեղ զբաղեցնելով մասամբ ազատ երկրների ցանկում։

 

Ընդ որում, Հայաստանը մեկ հորիզոնականով վատթարացրել է իր ցուցանիշները վարկանշային աղյուսակում, որն անցյալ տարի գտնվում էր 55-րդ հորիզոնականում։ Դրա հետ մեկտեղ, Հայաստանը 74-րդ տեղն է զբաղեցրել ինտերնետի ազատության վարկանիշում ՝ ընդգրկվելով ազատ համացանց ունեցող երկրների ցանկում ։ Հայաստանում քաղաքական իրավունքները գնահատվում են 23 միավոր՝ 40 հնարավորից, իսկ քաղաքացիական ազատությունները՝ 31 միավոր 60-ից։

 

Հայաստանի մասով նշվում է, որ երկիրը գտնվում է կարևոր անցման գործընթացում 2018 թվականի զանգվածային հակակառավարական ցույցերից և ընտրություններից հետո, որոնք դուրս մղեցին արմատացած քաղաքական վերնախավին ։ "Նոր կառավարությունը խոստացել է լուծել վաղեմի խնդիրները ՝ ներառյալ համակարգային կոռուպցիան, քաղաքականության անթափանցիկությունը, անկատար ընտրական համակարգը և օրենքի թույլ գերակայությունը ։ Երկիրը նախկինի պես լրջորեն տառապում է Ադրբեջանի հետ 2020 թվականի հակամարտությունից, որի ընթացքում մի քանի ամիս մարտեր են մղվել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի վերահսկողության համար", - ասված է հաղորդագրության մեջ:

 

Անդրադառնալով 2022 թվականին երկրում տեղի ունեցած առանցքային իրադարձություններին ՝ կազմակերպությունում նշել են, որ անցյալ տարվա մայիսին Google-ի սպառնալիքների վերլուծության խմբի (TAG) զեկույցը Հայաստանի կառավարությանը կապել էր Predator լրտեսող ծրագրերի օգտագործման հետ, որը ստեղծել էր Հյուսիս-մակեդոնական Cytrox ընկերությունը: Լրտեսական ԾԱ-ն օգտագործվել է մի քանի երկրներում, այդ թվում ՝ Հայաստանում լրագրողների, այլախոհների եւ իրավապաշտպանների վրա հարձակվելու համար ։ Տեղական ԶԼՄ-ները հաղորդել են մի քանի քաղաքական այլախոհների սարքերը կոտրելու մասին։

 

"Սեպտեմբերին ադրբեջանական զինված ուժերը մտել են Հայաստանի տարածք։ Շարունակվող ռազմական հակամարտության սրման հետևանքով զոհվել է մոտ 200 և վիրավորվել ավելի քան 293 հայ զինվոր, երեք խաղաղ բնակիչ սպանվել է, և 20 զինվոր գերեվարվել է ։ Պաշտոնական զեկույցները պարունակում էին հավաստի ապացույցներ այն մասին, որ ադրբեջանական զորքերը ռազմական հանցագործություններ են կատարել ։ Չնայած ակտիվ մարտական գործողությունները շարունակվել են երկու օր, դրան հաջորդած հրադադարը պարբերաբար խախտվել է։

 

Նշվում է նաև, որ ազատ և արդար ընտրություններում ստացած իր զգալի մեծամասնության շնորհիվ "Քաղաքացիական պայմանագիր" կուսակցությունը 2021 թվականի հունիսի արտահերթ ընտրություններից հետո վերահսկում էր խորհրդարանում որոշումների ընդունման գործընթացը ։ Թեեւ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը խոստացել էր թուլացնել բիզնեսի ազդեցությունը քաղաքականության վրա, սակայն երկու ունեւոր գործարարներ խորհրդարան անցան նրա կուսակցական ցուցակով ։ Որոշ ընդդիմադիր խորհրդարանականներ նույնպես սերտ կապեր են պահպանում գործարարների հետ։

 

Զեկույցում նշվում է, որ քաղաքական գործիչների, պետական ծառայողների եւ գործարարների միջեւ հարաբերությունները պատմականորեն ազդել են քաղաքականության վրա եւ նպաստել օրենքի ընտրովի կիրառմանը: "Պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաները հազվադեպ են ենթարկվում հետաքննության ՝ չնայած իրենց պաշտոնեական դիրքի ոչ պատշաճ օգտագործման ակնհայտ ապացույցներին։ Չնայած հեղափոխությունից հետո կառավարությունը փորձեց հետաքննել անցյալի հանցագործությունները և ամրապնդել հակակոռուպցիոն մեխանիզմները, 2020-ի պատերազմից հետո անվտանգության խնդիրները լրջորեն խանգարեցին այդ միջոցներին:

 

Չնայած իշխանությունները կոռուպցիայի վերաբերյալ աղմկահարույց հետաքննություն են նախաձեռնել, մեղադրանքներ չեն առաջադրվել: 2022 թվականի օգոստոսին դատախազությունը դատական հայցեր էր հարուցել նախահեղափոխական ռեժիմի ենթադրաբար կոռումպացված նախկին պաշտոնյաներից գողացված ակտիվները վերադարձնելու վերաբերյալ։ Նոյեմբերին Մնացական Մարտիրոսյանի ՝ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր ընտրությունը հակասություններ առաջացրեց, քանի որ քաղաքական դրդապատճառներով գործերով նրա մի քանի վճիռները չեղարկվեցին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից", - արձանագրել են FH-ում ։

 

Հաղորդվում է նաև, որ 2021 թվականին իշխանությունները ԶԼՄ-ների ազատության մի քանի նոր սահմանափակումներ են մտցրել, այդ թվում ՝ խորհրդարանում և Սյունիքի մարզի որոշ հատվածներում լրագրողների ազատ տեղաշարժի սահմանափակում ։ Նույն թվականի հուլիսին խորհրդարանը քրեական պատասխանատվություն սահմանեց պաշտոնատար անձանց և հասարակական գործիչների հասցեին լուրջ վիրավորանքներ (զրպարտություններ) հասցնելու համար ։ Լրագրողական ասոցիացիաների և իրավապաշտպան կազմակերպությունների զգալի բողոքից հետո, որոնք մտավախություն հայտնեցին, որ օրենքը հեշտությամբ կարող է չարաշահվել, 2022 թվականի հուլիսին օրենքը հանվեց քրեական օրենսգրքից ։

 

Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեն (CPFE) արձանագրել է, որ 2022 թվականի հունվարից սեպտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում 15 լրագրող ենթարկվել է ֆիզիկական բռնության ։ Նշվում է նաև, որ չնայած Սահմանադրությունը պաշտպանում է ակադեմիական ազատությունը, վարչական և հավատարմագրման գործընթացները բաց են մնում քաղաքական ազդեցության համար: "2021 թվականի մարտին խորհրդարանը հրաման է արձակել, որը թույլ է տալիս կառավարությանը նշանակել երկրի երեք առաջատար պետական համալսարանների հոգաբարձուների խորհրդի անդամների մեծամասնությանը, ինչը թույլ է տալիս իշխանություններին ավելի մեծ վերահսկողություն իրականացնել համալսարանների հիմնական որոշումների վրա, ներառյալ համալսարանների ռեկտորների ընտրությունը", - հավելել են կազմակերպությունում: Նաև տեղեկացնում է իշխանությունների կողմից թույլ տրված խախտումների մասին, երբ քաղաքացիները իրականացնում են արտահայտման ազատության և խաղաղ ակցիաների իրավունք, փաստում են իշխանության ազդեցությունը դատական իշխանության վրա և այլն:

 

Freedom in the World-ը քաղաքական իրավունքների և քաղաքացիական ազատությունների ամենամյա գլոբալ զեկույց է, որը բաղկացած է թվային վարկանիշներից և նկարագրական տեքստերից յուրաքանչյուր երկրի և տարածքների ընտրված խմբի համար: 2023 թվականի հրատարակությունն ընդգրկում է իրադարձություններ 195 երկրներում և 15 տարածքներում ՝ 2022 թվականի հունվարի 1-ից մինչև 2022 թվականի դեկտեմբերի 31-ը: Լեռնային Ղարաբաղը չի դիտարկվել զեկույցում։ Վարկանիշում 100 միավոր են ստանում ամենաազատ երկրները, 1 - ը ՝ ամենաազատ երկրները։