Երեթշաբթի, 18 Հոկտեմբերի 2022 11:39

Արմինֆո. Հարավային Կովկասում Արևմուտքի ակտիվացումը պայմանավորված է ոչ միայն հետպատերազմյան նոր իրողությամբ, այլև տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական վակուումով, քանի որ Ռուսաստանը շարունակում է շեղվել դեպի Ուկրաինա։ Նման կարծիք է հայտնել տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Ռիչարդ Կիրակոսյանը։

 

Փորձագետը կարծում է, որ վերջին շրջանում Արևմուտքի կողմից ձեռնարկված դիվանագիտական ջանքերը խոստանում են Երևանի և Բաքվի միջև խաղաղության պայմանագրի շուտափույթ ստորագրում: "Հարավային Կովկասի համար երկու երկրների միջեւ խաղաղության պայմանագրի մոտ լինելը խաղի կաանոնների հազվագյուտ դրական փոփոխություն է խոստանում տարածաշրջանի համար, որին բնորոշ են հակամարտություններն ու առճակատումը", - ասել է փորձագետը:

 

Ընդ որում, վերլուծաբանն այն կարծիքին է, որ Երեւանի եւ Բաքվի միջեւ բանակցություններում Արեւմուտքի վերջին հաջողությունների հիմնական պատճառը պայմանավորված է ահբ հանգամանքով, որ այն ուշադրությունը կենտրոնացնում է կողմերին դիվանագիտական աջակցության վրա, ընդ որում, չհավակնելով միջնորդական դերի հայ-ադրբեջանական խաղաղ գործընթացում:

 

Նրա համոզմամբ, հենց նման մոտեցման շնորհիվ, եւ դրանից ելնելով, ԵՄ-ն ուղղակի փոխգործակցության հարթակ է առաջարկել, իսկ ԱՄՆ-ն աջակցություն է ցուցաբերել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի պաշտոնատար անձանց միջեւ բանակցություններին՝ ինչպես Բրյուսելում, այնպես էլ Վաշինգտոնում:

 

Կիրակոսյանն այս առումով ուշադրություն է դարձրել ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պասիվությանը, ավելի ճիշտ, լիակատար բացակայությանն այս գործընթացում։ "Այն բանի շրրջանակում, ինչ հիմա դարձել է կառուցողական գործընթաց, ՀՀ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի և Ադրբեջանի նախագահի արտաքին քաղաքականության գծով ավագ օգնական Հիքմեթ Հաջիևի մակարդակով բանակցությունները մի քանի ոլորտներում առաջընթացի ճանապարհ են հարթել։ Սեպտեմբերի 27 - ին Վաշինգտոնում կայացած հանդիպումը, այդ բանակցությունները Սպիտակ տանը գործընթացն առաջ են մղել և հիմք են նախապատրաստել Նիկոլ Փաշինյանի և Ալիևի միջև Պրահայում հանդիպման համար", - հավելել է վերլուծաբանը։

 

Այս համատեքստում նա արձանագրել է, որ Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնի եւ Եվրախորհրդի ղեկավար Միշելի միջնորդությամբ վերջին հանդիպումը հույսեր է ծնել մինչեւ տարեվերջ համապարփակ խաղաղության պայմանագիր կնքելու համար: Պրահյան հանդիպումը նշանավորվեց նաեւ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի եւ Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարների միջեւ պատմության մեջ առաջին եռակողմ հանդիպմամբ:

 

Կիրակոսյանը հիշեցրել է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանն առաջ են ընթանում երեք տարբեր ուղղություններով։ "Առաջին ուղղությունը նախատեսում է Հայաստանի զիջումներ՝ հարավային Հայաստանով դեպի նրա էքսկլավ Նախիջևան ավտոմոբիլային և երկաթուղային հասանելիություն տրամադրելու հարցում։ Պաշտպանելով եվրոպական փոխկապակցվածության հայեցակարգը՝ այդ համաձայնությունը ցույց է տալիս տնտեսության, առեւտրի եւ տրանսպորտի կարեւորության նոր ընդունում՝ որպես խաղաղության համար իրական խթաններ: Եւ քանի որ Ռուսաստանը, փաստորեն, մերժել է Թուրքիայի մասնակցությունը առեւտրի եւ տրանսպորտի վերականգնման շուրջ բանակցություններին, որոնցում գերիշխում է Մոսկվան, Անկարան ավելի շահագրգռված է վերականգնել իր դերը Հայաստանի հետ իր փակ սահմանը բացելու միջոցով' դրա հետ կապված հայ-թուրքական "կարգավորման" գործընթացի շրջանակներում", - ասել է Կիրակոսյանը: Այդ հունում նա ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ Ադրբեջանն այդ հունով պնդում է, որ ՀՀ տարածքով տրանսպորտային միջանցք ստանա՝ Լաչինի միջանցքին համանման, որը Հայաստանը կապում է Լեռնային Ղարաբաղի հետ, ինչն ինքնին անիրատեսական է։ Վերլուծաբանը կարծում է, որ եթե նման միջանցք լինի, ապա ավելի շուտ դա կլինի ցանկապատված արագընթաց ճանապարհ, որով անհրաժեշտ կլինի տեղաշարժվել առանց կանգառի։

 

Գործընթացի երկրորդ տարրը, ըստ վերլուծաբանի, կապված է սահմանների սահմանազատման և սահմանագծման բարդ հարցի հետ։ "Այս հարցը հատկապես բարդ է դեռևս 2021թ. ամռանը Ադրբեջանի Հայաստան ներխուժումների և անցյալ ամիս Հայաստանի վրա աղաղակող հարձակման լույսի ներքո։ Սակայն այստեղ փոորձաքարն, իրականում, քիչ ընդհանրություն ունի սահմանի հետ և աառավելապես կենտրոնացած է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում ադրբեջանական ուժերի շարունակվող ներկայության վրա։ Չկա իրական վեճ երկկողմ պետական սահմանների մասին, եւ չկան իրական գրառումներ բուն Հայաստանի նկատմամբ  Ադրբեջանի նախկին տարածքային պահանջների մասին", - արձանագրել է Կիրակոսյանը, որը նաեւ անիրատեսական է համարել մինչեւ տարեվերջ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանազատման հարցի լուծումը: Որպես օրինակ նա հիշատակել է Բաքվի եւ Թբիլիսիի միջեւ սահմանազատման եւ սահմանագծման հարցը, որն ընթանում է արդեն ավելի քան երկու տասնամյակ եւ մինչ օրս չի ավարտվել:

 

"Վերջապես, լիակատար և համապարփակ խաղաղության պայմանագիր կնքելու հանձնառությունն այդ գործընթացի երրորդ և ամենակարևոր բաղադրիչն է Ադրբեջանի համար ։ Քանի որ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմն ավարտվել է վտանգավոր ոչ լիարժեք հաղթանակով, պահպանվում է Ադրբեջանի նվաճումների ֆորմալ ամրագրման անհրաժեշտությունը։ Ադրբեջանը գտնում է, որ ինքը բավարար չափով չի հաղթել 2020 թվականի պատերազմում եւ, չնայած իր հաղթանակին, չի կարողացել հասնել ոչ Հայաստանի ջախջախիչ պարտության, ոչ էլ Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վճռական վերահսկողության", - արձանագրել է վերլուծաբանը։

 

Նրա խոսքով ՝ այս համատեքստում ներկայիս խաղաղ գործընթացը, կարծես թե, ընդհանուր ոչինչ չունի Լեռնային Ղարաբաղի հետ, սակայն, իրականում, անմիջական առնչությւոն ունի նրա հետ: "Թեեւ հիմնական ուշադրությունը հատկացվում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երկկողմ հարցերին,Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի եւ անվտանգության ոչ միանշանակ բնույթը մնում է խնդիր եւ անհանգստության առիթ: Այնպես որ, Հայաստանի համար դա դեռ ցավոտ խաղաղություն է եւ, նույնիսկ, թունավոր գործընթաց", - համոզված է փորձագետը։

 

Նա ուշադրություն է հրավիրել այն փաստի վրա, որ 44-օրյա պատերազմից հետո Հայաստանը ոչինչ չի արել սեփական անվտանգության համակարգն ամրապնդելու համար, և պահպանվում են նոր էսկալացիաների ռիսկերը։ "Ադրբեջանի և Թուրքիայի ավտորիտար պետությունների թվացյալ հաղթանակը Հայաստանի պայքարող ժողովրդավարության նկատմամբ տագնապ է առաջացնում ՝ որպես դիվանագիտության նկատմամբ զենքի ուժի ակնհայտ հաստատում։ Այն դասը՝ թե "ուժն է ծնում իրավունք",  նույնպես խարխլում է եվրոպական արժեքները եւ, եթե այն չվիճարկվի, օրինականացնում է ուժի կիրառումը որպես, ըստ էության, դիվանագիտական վեճի ռազմական լուծում", - նշել է Կիրակոսյանը:

 

Նրա խոսքով, այս ֆոնին անորսալի խաղաղության հասնելու Ադրբեջանի մոտեցումը խնդրահարույց էր, որին բնորոշ է, ավելի շուտ, առավելապաշտությունը, քնա մեծահոգությունը։ "Դա նաեւ առաջացնում է նոր մտավախություններ, որ Ադրբեջանի կողմից ճնշումները եւ, նույնիսկ, ռազմական հարձակումները կարող են շարունակվել, որպեսզի առավելագույնի հասցնի իր դիրքորոշումը բանակցություններում՝ վերջնական խաղաղության պայմանագրի շուրջ պաշտոնական բանակցությունների նախաշեմին", - ասել է վերլուծաբանը:

 

Ընդ որում, նրա ասելով, ամենատագնապալին այն փաստն է, որ բավարար ուշադրություն չի դարձվել կայուն խաղաղության ապահովման հարցին՝ ցանկացած խաղաղության համաձայնագրի կնքումից եւ ստորագրումից հետո: "Ու, թեեւ, նման պատրանքային խաղաղության ցանկացած ձգտում ողջունելի է, բարի կամքի պարզ ակնկալիքներն ու բարիդրացիական նորմալացումը բնավ բավարար չէ խաղաղության պայմանագրի կնքումից հետո իրական անվտանգություն ու կայունություն երաշխավորելու համար", - արձանագրել է փորձագետը:

 

Կիրակոսյանը նաեւ թերահավատորեն է վերաբերվում այսօր միաժամանակ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ կարգավորման երկու գործընթաց վարելու Հայաստանի իշխանությունների հնարավորությանը:

 

Խոսելով տարածաշրջանում ԵՄ քաղաքացիական առաքելության մասին՝ նա համոզմունք է հայտնել, որ այն, ավելի շուտ, անվանական բնույթ կկրի։ Այս առումով նա ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքին, որ, ամեն դեպքում, խաղաղությունն ու անվտանգությունը գետնի վրա ապահովում են ռուս զինվորականները, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղում, այնպես էլ հայ-թուրքական սահմանին։ Նրա ասելով, չնայած բոլոր գործոններին, ռուս զինվորականները զսպող գործոն են տեղերում։