Չորեքշաբթի, 13 Ապրիլի 2022 16:56

Արմինֆո.2021 թվականին աշխարհում մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին Պետդեպարտամենտի զեկույցի Հայաստանին վերաբերող բաժնում նշվում է մարդու իրավունքներին առնչվող լուրջ խնդիրների մասին, ներառյալ անվտանգության ուժերի աշխատակիցների կողմից խոշտանգումների, խիստ բանտային պայմանների, դատական համակարգի անկախության հետ կապված լուրջ խնդիրների, կամայական կամ ընտրովի ձերբակալությունների մասին հավաստի հաղորդումներ:

 

ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի կողմից ապրիլի 12-ին ներկայացված զեկույցում նշվում է մասնավոր կյանքին կամայական կամ ապօրինի միջամտության, հակամարտության պայմաններում լուրջ խախտումների մասին, ներառյալ խոշտանգումները եւ ֆիզիկական բռնության այլ տեսակներ, խոսքի եւ լրատվամիջոցների ազատության լուրջ սահմանափակումները, ներառյալ վիրավորանքների համար քրեական պատասխանատվությունը, մարդկանց առեւտուրը, բռնության կամ բռնության սպառնալիքի հետ կապված հանցագործությունները, որոնք ուղղված են քաղաքացիական հասարակության եւ սեռական փոքրամասնությունների դեմ:

 

"Կառավարությունը միայն սահմանափակ քայլեր է ձեռնարկել նախկին եւ ներկա պետական պաշտոնյաների եւ իրավապահ մարմինների կողմից ենթադրյալ խախտումների հետաքննության եւ պատժի համար։ 2008թ. հետընտրական ցույցերի ժամանակ 8 քաղաքացիական անձանց եւ երկու ոստիկանների մահվան պատճառ դարձած դեպքերի կապակցությամբ նախկին բարձրաստիճան պետական պաշտոնյաների մեղավորության գործով դատավարությունը ձախողվեց այն բանից հետո, երբ Սահմանադրական դատարանն անվավեր ճանաչեց քրեական օրենսգրքի ՝ գործի հիմքում ընկած հոդվածը: Տարեվերջի դրությամբ խորհրդարանը օրենք չի ընդունել Մարդու իրավունքների խախտումները հետաքննող հանձնաժողով ստեղծելու մասին։ Կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկել կոռուպցիոն հանցագործությունների հետաքննության նոր մեխանիզմների ստեղծման եւ դրանց համար պատժելու ուղղությամբ", - նշվում է Հայաստանի վերաբերյալ բաժնում։

 

Պետդեպարտամենտի զեկույցում ուշադրություն է դարձվում Հայաստանի բանակում ոչ մարտական պայմաններում մահերի վրա։ "Իրավապաշտպան ոչ կառավարական կազմակերպությունները (ՈԿԿ) շարունակում էին մտահոգություն հայտնել բանակում ոչ մարտական մահերի եւ դրանց վերաբերյալ վստահության արժանի հետաքննություն անցկացնելու իրավապահ մարմինների անկարողության վերաբերյալ", - նշվում է փաստաթղթում, ընդ որում, ուշադրություն է դարձվում այն փաստին, որ 2020 թվականի աշնանը տեղի ունեցած մարտերից հետո զինվորների շրջանում ինքնասպանությունների թիվը նկատելիորեն աճել է: "Մեկ տարվա ընթացքում իշխանությունները ոչ մարտական մահերի հետաքննության համար փաստահավաք հանձնաժողով ստեղծելու համար ոչ մարտական, մարդու իրավունքների այլ խախտումների համար որեւէ քայլ չեն ձեռնարկել, հանձնաժողովը նախատեսվում էր ստեղծել մինչեւ 2020 թվականը", - ասված Է զեկույցում: Պետդեպարտամենտում նաեւ նշել են խոշտանգումների եւ այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի եւ պատժի տեսակները:

Զեկույցում նշվում է, որ չնայած այն հանգամանքին, որ ՀՀ սահմանադրությունը և օրենքը արգելում են նման պրակտիկան, այնուամենայնիվ, հաղորդումներ են ստացվել այն մասին, որ անվտանգության ուժերի աշխատակիցները շարունակել են կալանավորների խոշտանգումները եւ նվաստացումները: "Շարունակվել են հաղորդումներ ստացվել ոստիկանության տեղամասերում չարաշահումների մասին, որոնք, ի տարբերություն բանտերի եւ ոստիկանության քննչական մեկուսարանների, ենթակա չեն եղել հանրային վերահսկողության։ Քրեական արդարադատության մարմինները շարունակել են ապավինել խոստովանական ցուցմունքներ ստանալուն եւ հարցաքննությունների ընթացքում ստացված տեղեկատվությանը ՝ մեղադրական դատավճիռ կայացնելու համար: Իրավապաշտպանի կարծիքով ՝ ոստիկանությունում հարցաքննությունների ժամանակ դաժան վերաբերմունքի դեմ դատավարական երաշխիքները, ինչպիսիք են ուժի կամ դատավարական խախտումների գործադրմամբ ստացված ցուցմունքների անթույլատրելիությունը, բավարար չեն եղել", - ասվում է զեկույցում:

 

"Անպատժելիությունը լուրջ խնդիր է եղել անվտանգության ուժերում։ Խոշտանգումների դեմ պայքարի նպատակով մեկ տարվա ընթացքում կառավարությունը դատավորների, դատախազների, քննիչների, ռազմական հրամանատարական կազմի, ռազմական ոստիկանության, ոստիկանության եւ բանտերի անձնակազմի համար նպատակային դասընթացներ է անցկացրել", - ասված Է զեկույցում, նաեւ նշվում է բանտարկյալների մահերի հետ կապված անպատժելիության առկայությունը, եւ դրանց կանխարգելման նկատմամբ համակարգային մոտեցման բացակայությունը:Փաստաթղթում նաեւ նշվում է բանտերում հոգեբանական սպասարկման բարելավման անհրաժեշտությունը:

 

"Դիտորդները որոշակի առաջընթաց են արձանագրել համակարգային կոռուպցիայի դեմ պայքարում եւ հայտարարել են, որ բանտային վարչակազմերը չեն մասնակցել կոռուպցիոն սխեմաներին, մասամբ, բանտային վարչակազմերի ղեկավարների աղմկահարույց դատական հետապնդումների պատճառով: Փորձագետների գնահատականներով ՝ կոռուպցիան, հավանաբար, կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ գոյություն ունի քրեական ենթամշակույթ", - ասված Է զեկույցում։ Նշվում է նաեւ, որ բանտարկյալների շրջանում բռնությունը, ահաբեկումը եւ շորթումը խնդիր են մնում բանտերի մեծ մասում եւ ակնհայտորեն կապված են բանտարկյալների ոչ պաշտոնական հիերարխիայի մշտական ազդեցության հետ: Դրա հետ մեկտեղ արձանագրվում է, որ իշխանությունները դաժան վերաբերմունքի մասին վստահության արժանի հայտարարությունների օպերատիվ հետաքննություն չեն իրականացրել։

 

"Շարունակում է խնդիր մնալ տեւական նախնական կալանքը։ Որոշ դիտորդներ կարծում են, որ քննիչները չափազանց տեւական նախնական կալանքն օգտագործել են որպես մեղադրյալներին ինքնախոստովանական ցուցմունքի դրդելու միջոց", - հավելել են ԱՄՆ Պետդեպարտամենտում:

 

"Թեեւ օրենքը նախատեսում է անկախ դատական իշխանություն, դատական իշխանությունն, ընդհանուր առմամբ, աչքի չի ընկել անկախությամբ եւ անաչառությամբ։ Դատավորների անաչառության նկատմամբ բնակչության վստահությունը ցածր է, մինչդեռ, քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններն ընդգծում են, որ արդարադատության ոլորտում մնացել են բազմաթիվ պաշտոնյաներ, որոնք ծառայել են նախկին իշխանություններին և կայացրել են նրանց համար անփոփոխ նպաստավոր որոշումներ: Դատավորների կոռուպցիան խնդիր է մնացել", - հայտարարել են Պետդեպարտամենտում։

 

Զեկույցում ավելացվում է, որ Սահմանադրությունն ու օրենքները նախատեսում են արդար եւ հրապարակային դատաքննության իրավունք, սակայն դատական համակարգը չի ապահովել այդ իրավունքի պահպանումը: "Օրենքը նախատեսում է անմեղության կանխավարկած, սակայն կասկածյալները սովորաբար չեն օգտվում այդ իրավունքից", - հավելել են գերատեսչությունում:

 

Պետդեպարտամենտում նաեւ նշել են, որ քաղբանտարկյալների կամ ձերբակալվածների մասին հավաստի տեղեկություններ չեն ստացվել:

 

"Սահմանադրությունը եւ օրենքը նախատեսում են խոսքի ազատություն, այդ թվում ՝ մամուլի եւ զանգվածային լրատվության այլ միջոցների ներկայացուցիչների համար։ Մինչդեռ, կառավարությունը, ընդհանուր առմամբ, հարգել է այդ իրավունքը, խորհրդարանը մեկ տարվա ընթացքում մի քանի սահմանափակում է մտցրել՝ ուղղումներ կատարելով օրենքում։ Դա, իր հերթին, կտրուկ ավելացրել է վիրավորանքի եւ զրպարտության համար քաղաքացիաիրավական առավելագույն պատժամիջոցները, եւ քրեական պատասխանատվություն է սահմանել ծանր վիրավորանքի եւ անպարկեշտ արտահայտությունների համար, ինչպես նաեւ զգալիորեն սահմանափակել է խորհրդարանի գործունեությունը լուսաբանող հավատարմագրված լրագրողներին ", - ասված է փաստաթղթում:

 

Նաեւ նշվում է, որ Սահմանադրությունն ու օրենքը նախատեսում են խաղաղ հավաքների եւ ասոցիացիաների ազատություն, եւ Հայաստանի կառավարությունն, ընդհանուր առմամբ, հարգել է այդ իրավունքները, սակայն եղել են որոշ սահմանափակումներ:

 

Զեկույցի ամբողջական տեքստին կարելի է ծանոթանալ հետևյալ հղումով. https://www.state.gov/reports/2021-country-reports-on-human-rights-practices/armenia/: