Երկուշաբթի, 27 Սեպտեմբերի 2021 13:24

Արմինֆո.Արտակարգ և լիազոր դեսպան, Արցախի նախկին արտգործնախարար Արման Մելիքյանը ԱրմԻնֆո-ի հետ հարցազրույցում ներկայացրել է Հարավային Կովկասում վերջին աշխարհաքաղաքական միտումների տեսլականը: Ինչպես նաև վերլուծում է Հայաստանի շուրջ վերջին գործընթացները՝ տարածաշրջանային և արտատարածաշրջանային հիմնական աշխարհաքաղաքական դերակատարների լույսի ներքո։

 

- Ելնելով Հարավային Կովկասում հիմնական աշխարհաքաղաքական խաղացողների ՝ Ռուսաստանի, Թուրքիայի եւ Իրանի ընթացիկ ակտիվությունից, տպավորություն է ստեղծվում հետպատերազմյան, 44-օրյա պատերազմի արդյունքում ձեւավորված ստատուս քվոյի սպասվող փոփոխության մասին: Ընդ որում, խոսքը վեերաբերում է հենց ողջ տարածաշրջանի մասշտաբով փոփոխություններին է, այլ ոչ թե՝ միայն Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հարաբերություններում։ Ողջ տեղի ունեցողի բնորոշ ֆոնը տեղի ունեցող և առաջիկա գործընթացների մասին Հայաստանի կառավարությունից տեղեկատվության բացակայությունն է։ Կիսեք տեղի ունեղոցի, եւ, որ ամենակարեւորն է, ընթացիկ գործընթացների հնարավոր հեռանկարների Ձեր գնահատականը:

 

-44-օրյա պատերազմի և դրան հաջորդած եռակողմ պայմանավորվածությունների արդյունքում 1994 թվականին Արցախում հաստատված ստատուս-քվոյի չեղարկումը պետք է դիտարկել Եվրասիայի վերաֆորմատավորման գլոբալ գործընթացի առաջմղման համատեքստում։ Տվյալ դեպքում, տարածաշրջանի մի շարք պետությունների և ազդեցիկ արտատարածաշրջանային ուժերի շահերի պարտադրումը և դրանից բխող սերտ փոխգործակցությունը հանգեցրել են աղետալի հետևանքների Արցախի և ՀՀ-ի համար։ Այդ աղետը նախապատրաստվել է ոչ միայն արտաքին ուժերի կողմից, այլեւ ներսից՝ ռազմական գործողությունների կազմակերպման եւ վարման ժամանակ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության եւ զինվորական հրամանատարության բացարձակ անօգնականությունը, անգործունակությունը վկայում է այն մասին, որ հայկական կողմը պարտվել է 2020թ. սեպտեմբերի վերջին մարտական գործողություններն սկսվելուց շատ առաջ։ Դրա պատճառն ընթացիկ տարածաշրջանային և գլոբալ գործընթացների էությունն ու ուղղվածությունը բացարձակ չհասկանալն էր և, որպես հետևանք, հայկական կենսական շահերի համար դրանց առաջացրած ռիսկերը բացահայտելու և համարժեք գնահատելու անկարողությունը։ Ավելին, Հայաստանի ղեկավարությունն անտեսում էր բոլոր նախազգուշացումները նման ռիսկերի գոյության հավանականության և դրանց չեզոքացման անհրաժեշտության ու հնարավորությունների վերաբերյալ։ Իսկ ինչ վերաբերում է արտաքին ուժերի փոխգործակցության համար անհրաժեշտ մոտիվներին ու ջանքերի ներդրմանը, ապա դրանք ունեն բազմաթիվ մակարդակներ ։ Ադրբեջանի համար պատերազմն ապահովել է Արցախի իշխանությունների և պաշտպանության բանակի վերահսկողության տակ գտնվող մոտ 10.000 քառակուսի կիլոմետր տարածք իր վերահսկողության տակ վերցնելու հնարավորություն։ Թուրքիայի համար պատերազմը բացել է Ադրբեջանի տարածքում լայնամասշտաբ ռազմական ներկայության դարաշրջան ՝ վերջինիս հնարավոր "անշլյուսի" միջոցով կլանելու հեռանկարով, ինչը կնշանակի Հարավային Կովկասի տարածքի փուլային վերափոխում առայժմ ՆԱՏՕ-ի տարածքի, միաժամանակ, նաև հետխորհրդային Կենտրոնական Ասիայի երկրներում Թուրքիայի դիրքերի հետևողական ուժեղացում։ Իսկ  Իսրայելի համար եկել է թշնամական ռեժիմների չեզոքացման գործողության հերթական փուլը, տվյալ դեպքում ՝ Իրաքի, Լիբիայի, Սիրիայի «վնասազերծումից» և Եգիպտոսի պետականության հիմքերի մասնակի փլուզումից հետո, հերթը հասնում է իրանական աստվածապետական ռեժիմի վերացմանը։ Միանգամից վերապահում անեմ. սա ներգրավված որոշ մասնակիցների շահերի միայն մի մասի և մայրցամաքի քաղաքական վերաֆորմատավորման առկա գործընթացի միայն մի փոքր մասի նկարագրությունն է։

 

-Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանի թուրքական մտադրություններն ինքնուրույն նախաձեռնություն են, թե՞ դա 2020թ. նոյեմբերի 9-ին և 2021թ. հունվարի 11-ին ռուսական կոմունիկացիոն նախաձեռնությունների իրականացման մի մասն է: Եվ Հայաստանի համար ի՞նչ գնի կարող է վերածվել դրանց իրագործումը։

 

- Ռուսական կողմն արդեն մի հինգ տարի է, ինչ բացահայտ երկխոսություն է վարում Անկարայի հետ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման եւ տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հնարավորությունների վերաբերյալ: Իհարկե, այդ ուղղությամբ առաջ շարժվելու կարևորագույն նախապայման էր ճանաչվում արցախյան հիմնախնդրի կարգավորումը։ Ինչ-որ պահից ռուսական որոշ քաղաքական և փորձագիտական շրջանակներ շրջանառության մեջ են դրել "տարածքներ՝ շփման գծում լարվածության թուլացման դիմաց" բանաձևը ։ Ելնելով վերը նշվածից՝ կարելի է պնդել, որ հաղորդակցությունների ապաշրջափակման ռուսական մոտեցումները և գործընթացի շաղկապումն արցախյան հիմնախնդրի հետ հնչեցվել են Փաշինյանի իշխանության գալուց շատ ավելի առաջ։ Այդուհանդերձ, այսօր հայ-թուրքական հարաբերությունների ոլորտում Հայաստանի ղեկավարության կողմից կայացվող ցանկացած որոշման, հաղորդակցությունների կամ միջանցքների բացման և դրանց ցանկացած հետևանքի համար պատասխանատվությունն ընկնելու անձամբ Նիկոլ Փաշինյանի վրա։

 

- Ելնելով Հայաստանի եւ Վրաստանի վարչապետների եւ Թուրքիայի նախագահի հետ Վրաստանի վարչապետի հանդիպումների ընթացքում հնչած հայտարարություններից՝ ստիպված ենք արձանագրել Վրաստանի շահագրգռվածությունը ընթացիկ գործընթացներով՝ Հայաստանի, Թուրքիայի եւ, ոչ վերջին հեերթին,  Ադրբեջանի մասնակցությամբ: Արդյո՞ք կարելի է նշել, որ այդ շահագրգռվածությունը բնավ չի սահմանափակվում միջնորդությամբ։ Ի՞նչ կարող է ստանալ տարածաշրջանի ապաշրջափակումից Վրաստանը, որը սնվում է, հիմնականում, սեփական տարածքով հայկական, թուրքական եւ ադրբեջանական տարանցումից:

 

- Հնարավոր է, որ Վրաստանում ելնում են այն բանից, որ Ադրբեջանում Թուրքիայի ռազմաքաղաքական դիրքերի արմատական ուժեղացմանը զուգընթաց կնվազի Ռուսաստանի դերն ու ազդեցությունը Հարավային Կովկասում, ընդհանրապես, և վատ չէր լինի դրանից օգտվել: Իսկ դրանից կարելի է օգտվել, օրինակ, եթե Թբիլիսին կարողանա հաջողությամբ փոխարինել Մոսկվային Թուրքիայի եւ Հայաստանի ղեկավարության միջեւ դրական քաղաքական երկխոսություն սկսելու գործընթացում։ Ընդ որում, կարեւոր է նշել, որ նման փոխարինմամբ շահագրգռված կլինեն ազդեցիկ արտատարածաշրջանային խաղացողները՝ ուժի համաշխարհային կենտրոնները։

 

- Արդյո՞ք Դուք հնարավոր համարում եք "Հյուսիս - հարավ" եւ "Արեւելք-Արեւմուտք" (Մեղրու միջանցք) տրանսպորտային-հաղորդակցային նախագծերի ներդաշնակեցումը' զուգահեռ իրականացումը: Թե՞ սրանք երկու սկզբունքորեն հակասական աշխարհաքաղաքական նախագծեր են։

 

- Ես հիմա առանձնապես ուշադրություն չէի սեւեռի հաղորդակցությունների վրա. դրանք ընդամենը կարող են նախանշել ինչ-որ իրական կամ հնարավոր ազդեցության ուրվագծեր՝ կապված որևէ տարածքի հետ, և, միևնույն ժամանակ, չաշխատել ազատ ռեժիմով։ Միայն գլոբալ վերաֆորմատավորման նախաձեռնողների իրական շահերի եւ մտադրությունների վերծանումը եւ տեղերում նրանց «օգնականների» ախորժակների որոշումը հնարավորություն կտա տարբերակել կեղծ, խաբուսիկ գործողությունները նրանց իրական նպատակներին հասնելուն նպատակաուղղված քայլերից:

 

- Արդեն հայտնի է, որ սեպտեմբերի 29-ին Սոչիում Պուտին-Էրդողան հանդիպման հիմնական թեման լինելու է Սիրիան, ընդհանուր առմամբ, եւ Իդլիբը, մասնավորապես։ Արդյո՞ք Սիրիան և Արցախը ռուս-թուրքական հակասությունների շղթայի մաս են, թե՞ դրանք սկզբունքորեն տարբեր քեյսեր են։ Եվ արդյո՞ք կարելի է այս լույսի ներքո փոփոխություններ ակնկալել Արցախի շուրջ հակամարտության կարգավորման հարցում ՝ Սիրիայի հյուսիսի հարցում Մոսկվայի և Անկարայի միջև համաձայնության ձեռք բերման դեպքում։

 

- Ես հակված չեմ ուղղակիորեն շաղկապել Սիրիան և Արցախը՝ ռուս-թուրքական հարաբերությունների համատեքստում։ Սակայն չմոռանանք նաև այն մասին, որ հենց թուրքերի կողմից ռուսական ռազմական ինքնաթիռի խոցման և օդաչուի ցուցադրական սպանության արդյունքում առաջացած ճգնաժամից հետո ռուս-թուրքական հարաբերություններում անսպասելիորեն մեղրամիս սկսվեց։ Ըստ երևույթին, հենց այն ժամանակ էլ հիմք ստեղծվեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ռուսական նախաձեռնությունների հնչեցման համար, այն էլ ՝ շաղկապելով արցախյան հարցի լուծման հետ։

 

- Վերջին մեկ ամիսը դարձել է ժամանակահատված, որն ուղեկցվում է Իրանի եւ Ադրբեջանի իշխանությունների տարբեր երկրորդական ներկայացուցիչների միջեւ փոխադարձ սպառնալիքներով, պարբերական բանավոր մենամարտերով: Այդ ամենն ուղեկցվում է Ադրբեջանի հետ սահմանին Իրանի զինվորականների կուտակմամբ։ Ի՞նչ այսօր այնպես չէ Բաքվի և Թեհրանի հարաբերություններում, արդյո՞ք դրանում դեր է խաղում Իսրայելը, և ինչի՞ է ձգտում հասնել Ադրբեջանից ԻԻՀ-ը։

 

- Իսրայելի համար Իրանում աստվածապետական ռեժիմի տապալումը էկզիստենցիալ հարց է։ Այս լույսի ներքո, ԻԻՀ դեմ հետախուզական գործունեության վարումն Ադրբեջանի տարածքից եղել է և շարունակվելու է։ Ի դեպ, չի բացառվում, որ երկար ժամանակահատվածում Ադրբեջանի կողմից գնված հետախուզական անօդաչու սարքերը, իրենց խնդիրները կատաարելով Արցախի երկնքում, այնուհետև թռչում էին նաեւ Իրանի օդային տարածք։ Կարծում եմ ՝ Թեհրանում հասկանում են Իսրայելի գործողություններից իրենց համար բխող վտանգն ու ռիսկերը, որոնք բխում են Ադրբեջանի հետ նրա սերտ ռազմական համագործակցությունից։ Իմ կարծիքով՝ Թեհրանը բաց է թողել հյուսիսից ծագող  սպառնալիքին արդյունավետ հակազդելու ժամանակն ու հնարավորությունը։ Ամենայն հավանականությամբ, ԻԻՀ շուրջ անբարենպաստ իրավիճակի զարգացումը լրջորեն պետք է մտահոգի նաեւ Չինաստանին։ Ըստ երեւույթին, հանգուցալուծմանն ստիպված չենք լինի երկար սպասել: