Հինգշաբթի, 13 Դեկտեմբերի 2018 21:03

Արմինֆո.Դեկտեմբերի 9-ին Հայաստանը վերջնականապես հաստատվեց փոփոխություններին ուղղված ճանապարհի վրա: Համենայն դեպս, քվեարկելով «Իմ քայլը՚ դաշինքի, ավելի ստույգ, Նիկոլ Փաշինյանի օգտին, ընտրական տեղամասեր գնացածների ավելի քան 70 տոկոսը քվեարկեց հենց 27 տարի շարունակ Հայաստանում գոյություն ունեցած կարգերի փոփոխության օգտին:

 

Դատելով տեղական և միջազգային դիտորդների, իսկ, գլխավորը, հենց խորհրդարանական ընտրությունների մասնակիցների գնահատականներից, երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ ընտրությունները Հայաստանում, վերջապես, կայացան առանց որևէ վերապահման: Իսկ  Փաշինյանը դարձավ լեգիտիմ առաջնորդ` վերջնականապես և անվերապահորեն ստանալով երկիրը կառավարիելու ժողովրդի մանդատը: Ժողովրդի վստահության քվեն Փաշինյանին«փողոցային՚ հեղափոխականից վերածեց վարչապետի, որի լեգիտիմությունը Հայաստանի հետխորհրդային պատմության մեջ կարելի է համեմատել, թերևս, 1991 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի լեգիտիմության հետ: Սակայն, նման մանդատը, անշուշտ, ընտրություններում հաղթած ուժի և, առաջին հերթին, անձամբ Փաշինյանի վրա վիթխարի պատասխանատվություն է դնում երկրի ու ժողովրդի ճակատագրի համար: Այդ լույսի ներքո` այսօր հայ հասարակության համար առաջնային կարևորության հարց է այն, թե առաջիկա տարիներին նա ուր է տանելու երկիրը և` ինչպես: Այս հոդվածում փորձ է արվում վերլուծել և կանխատեսել հնգամյա կտրվածքով Հայաստանի ներքաղաքական զարգացման երեք հնարավոր` դրական-լավատեսական, զուսպ-անորոշ և բացասական-հոռետեսական սցենարները:

 

Ուժերի դասավորությունը  

 

7-րդ գումարման Ազգային ժողովի` Հայաստանի պատմության մեջ առաջին արտահերթ ընտրությունների արդյունքում «Իմ քայլը՚ դաշինքը խորհրդարանում կունենա 84 մանդատ` գումարած ազգային փոքրամասնությունների ներիկայացուցիչների 4 մանդատը, ԲՀԿ-ին բաժին կընկնի 10, իսկ ԼՀԿ-ին` 7 մանդատ: Սակայն, հաշվի առնելով ՀՀ ԸՕ պահանջը` ԲՀԿ-ն և ԼՀԿ-ն կստանան լրացուցիչ մանդատներ, և Գագիկ Ծառուկյանի կուսակցությունը ԱԺ-ում կունենա 26, իսկ Էդմոն Մարուքյանի կուսակցությունը` 18 ժողովրդի ընտրյալ: Նիկոլ Փաշինյանի թիմի մանդատների հետ միասին` 7-րդ գումարման Ազգային ժողովում կլինի 132 պատգամավոր: Մնացած բոլոր քաղաքական ուժերը, ներառյալ նախկին կառավարող  ՀՀԿ-ն, մնացին արտախորհրդարանական ուժերի կարգավիճակում:

 

Հոդվածում դիտրակվում են, բացառապես, «Իմ քայլը՚ դաշինքի առաջիկա գործողությունների հնարավոր սցենարները, քանի որ մյուս երկու խորհրդարանական ուժերը, մեծ հաշվով, ի զորու չեն ազդել որոշումների կայացման վրա: Ավելին, ԲՀԿ-ն երբեք չի եղել կուսակցություն` դասական իմաստով: Կուսակցությունը, ինչպես նաև ինքը` Ծառուկյանը, միշտ եղել են ածանցյալ, իրավիճակից ելնելով արձագանքելով քաղաքական լանդշաֆտի փոփոխություններին, փաստացի հիմնադրից` ի դեմս երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի աշխատակզմի, մինչև ՀՀԿ և դրա առաջնորդ Սերժ Սարգսյանը, չնչին շեղումներով դեպի սկզբունքային ինքնուրույնություն, որը, որպես կանոն, ավարտվել է առաջին դեմքի «անվայել՚ քաղաքական սլենգով:

 

Իսկ, հաշվի առնելով «հեղափոխության գործին՚ ծառայելու Ծառուկյանի արտահայտած պատրաստակամությունը, Նիկոլ Փաշինյանի ածանցյալի դերն անխուսափելի է ԲՀԿ համար նաև նոր խորհդրարանում: «Լուսավոր Հայաստան՚ կուսակցությունը, իր հերթին, որպես, այսպես կոչված, նոր ֆորմացիայի հայկական կուսակցություններից մեկը, նույնպես ի զորու չէ ազդել գործադիր իշխանության քաղաքական որոշումների վրա: ԼՀԿ առաջնորդ Էդմոն Մարուքյանը, դատելով ըստ ամենայնի, դեռևս մնում է Փաշինյանի իրավիճակային զինակիցը: Այսպիսով, այդ արևամտամետ ազատական կուսակցությանն, ամենայն հավանականությամբ, կվերապահվի հայ հասարակության արևմտամետ մասի  տրամադրությունները հնչեցնելու խոսափողի դեր: Հաշվի առնելով ԼՀԿ խմբակցության փոքրաթիվ լինելու հանգամանքը` նոր խորհրդարանում նրան չի կարող այլ դեր հատկացվել` ըստ սահմանման:

 

Առաջին սցենար   

 

Դրական-հեռանկարային: Ընդհանուր առմամբ, հասարակությունը նոր իշխանությունից ակնկալում է, առաջին հերթին, երկրում առկա սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի բարելավում: Հենց դա է եղել մարդկանց մոտիվացման անկյունաքարը, որոնք «ոչ՚ ասացին նախորդ իշխանությանն ու քարտ-բլանշ տրամադրեցին նոր իշխանությանը: Եվ այդ ճանապարհին արմատական, անհապաղ և բավականին բարդ բարեփոխումները թվում են անայլընտրանք: Ընդ որում, այդ բարեփոխումներից շատերը կարող են, ի սկզբանե, ամենևին ժողովրդականություն չվայելել հասարակկության շրջանում, ինչը բնավ դրանք չի դարձնում երկրորդական: Խոսքը վերաբերում է անհապաղ բարեփոխումներին իշխանության բոլոր երեք ճյուղերում ` օրենսդիր, դատական և, անշուշտ, գործադիր`  սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը բարելավելու գերակայուն նպատակով: Ընդ որում, կոռուպցիայի դեմ ընթացող պայքարը հարկավոր է խստացնել, չսպասելով, հենց նույն կոռուպցիայի մեջ խրված  դատական համակարգի բարեփոխմանը, հենվելով, այսպես կոչված, անցումային արդարադատության վրա: Շուկայական տնտեսությունը կարող է  արդյունավետ զարգանալ իր բոլոր ֆունդամենտալ հիմքերի պահպանման դեպքում, որոնցից գլխավորը սեփականության անձեռնմխելիությունն է և տնտեսական մրցակցության պաշտպանությունը, այլ ոչ թե, օրինակ` բանանի ներմուծման մենաշնորհը նախկինում արտոնյալ գործարարից մեկ այլ գործարանի փոխանցման միջոցով` նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում «Իմ քայլը՚ դաշինքի օգտին լավ աշխատելու դիմաց:

 

Հետևաբար, այսօր արմատական արդիականացման կարիք ունի տնտեսության և մենեջմենթի պետական կարգավորման ողջ համակարգը: Խոսքը վերաբերում է հարկաբյուջետային, դրամավարկային, դատաիրավական քաղաքականությանը, հակամենաշնորհային, հակակոռուպցիոն, հանրային կյանքի կառուցման և կարգավորման բոլոր մյուս մեխանիզծմերի կատարելագործմանը: Ընդ որում, չափազանց կարևոր է թվում ինքնակարգավորվող մեխանիզմների ստեղծումը, որոնք թույլ տան կառավարությանը տնտեսության ձեռքով կառավարումից, ինչը բնական էր նախորդ ավտորիտար վարչակարգի օրոք, անցնել «ավտոպիլոտի՚:

 

Դժբախտաբար, ստիպված ենք փաստել Հայաստանի անկախության բոլոր 27 տարիներին բազմաթիվ բարեփոխումների լիակատար անարդյունավետությունը, ինչի վկայությունը մեկ շնչի հաշվով 4000 դոլարի չհասնող  տնտեսության բազմամյա լճացումն է: Մինչդեռ, հենց այդ ցուցանիշն է արտացոլում իրական կենսամակարդակը ցանկացած երկրում: Հետևաբար, Փաշինյանի հռչակած նոր Հայաստանի համար արմատական, որակապես միանգամայն նոր բարեփոխումներն անհրաժեշտություն է: Եվ «նախորդների՚ թանալի հետ բերումը կարող է ընդամենը խթանել այդ բարեփոխումները, սակայն ոչ մի կերպ չի կարող դառնալ լծակ երկիրը փոսից դուրս բերելու համար, այդ թվում  պարտքի փոսից, որում այն հայտնվել է: Այլ կերպ ասած` անհրաժեշտ է ոչ միայն պայքարել խնդրի հետևանքների դեմ, այլև արմատախիլ անել դրա պատճառները: Եվ իրավիճակը փոխել կարող է միայն Հայաստանում առկա անմխիթար սոցիալ-տնտեսական վիճակի պատճառների իսպառ վերացումը, միայն սկզբունքորեն նոր, քաղաքականության մշակումը, որը նպատակաուղղված լինի ոչ թե մարդկանց նեղ խմբի, այլ ժողովրդի ընդհանուր բարեկեցության մակարդակի բարձրացմանը: Հանրային կյանքի վրա արտացոլվող սոցիալ-տնտեսական խնդիրներն առնչվում են խոշոր բիզնեսի հետ պետական պաշտոնյաների բազմաամյա սերտաճումանը, որպես կանոն, ըստ ոլորտների մենաշնորհներով բաշխված բիզնեսի առաջացմանը,  հետևաբար, նման սերտաճման բացակայությունը, որն առայժ դիտվում է, պետք է առնվազն ստեղծվեն բարենպաստ հիմքեր և կյանքի կոչվեն վերը նշված բարեփոխումները Հայաստանի արդիանակացման ուղղությամբ: Հենց դա է Փաշինյանից ակնկալում նրան և նրա շրջապատին վստահություն հայտնած ժողովուրդը, և հենց այդպիսի մոտեցնումն է ի զորու, առնվազն, զարգացման ռելսերին դնել երկիրը: Եվ հենց այդպիսի բարեփոխումների իրագործումը հնգամյա կտրվածքով ներկա իշխանությանը թույլ կտա վստահաբար հավակնել ժողովրդի կրկնակի վստահությանը 2023 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում:

 

Երկրորդ սցենար 

 

Անորոշ, ի դեպ, ինչպես նաև երրորդ սցենարն ածանցյալ են և պայմանավորված են, բացառապես,  իշխանության կողմից առաջինի չիրագործմամբ: Այսօր քաղաքական ընդդիմախոսների նկատմամբ վերջնական հաղթանակից հետո Փաշինյանն ու նրա շրջապատը պետք է լուծեն ոչ պակաս բարդ խնդիր` խուսափել նրանց ճանապարհով գնալու գայթակղությունից: Նիկոլ Փաշինյանը պետք է զերծ մնա իշխանության բոլոր երեք ճյուղերը և, որպես հետևանք, երկրի հիմնական ֆինանսական հոսքերն իր ձեռքում կենտրոնացնելու գայթակղությունից: Նրա մերձագույն շրջապատը կառավարության և խորհրդարանի աշխատասենյակներում պետք է ձեռնպահ մնա հարստության ապօրինի կուտակումից, սեփական շահերի օգտին պետության շահերի վնասմանն ուղղված քայլերից, այնպիսի գործողություններից, որոնք կարող են Փաշինյանին հասցնել իրատեսության կորստի:

 

Հայ հասարակությունն արդեն փորձել  է անցանկալի, ապօրինի, կոռումպացված և, ամենագլխավորը, իրականության զգացողությունը կորցրած վարչակազմի նկատմամբ հաղթանակի համը:  Հետևաբար, «Քաղաքացիական պայմանագիր՚ կուսակցությունն ու անձամբ Փաշինյանը պետք է ամեն ջանք գործադրեն նախորդների ճակատագրից խուսափելու նպատակով: Լավագույն ճանապարհը հենց երկում առկա իրավիճակի, իրողությունների գիտակցումը պահպանելն է: Այդ լույսի ներքո պակաս կարևոր չէ, որ, ի տարբերություն նախորդների, իշխող կուսակցությունն ու անձամբ Փաշինյանն ունեն սթափեցնող գործոն, առաջին հերթին, «Սասնա Ծռեր՚ հետադիմական կուսակցության տեսքով; Տարիներ շարունակ Ռոբերտ Քոչարյանը և, հատկապես, Սերժ Սարգսյանը ընդդիմության խնդիրը լուծել են տարրական կաշառքի միջոցով: Չկաշառվողներին, իսկ այդպիսիք եղել են, բանտ են նետել: Փաշինյանի հետ չհամաձայնողներին կաշառելու տեսական հնարավորությունն այսօր էլ պահպանվում է, սակայն հենց նույն անկաշառ Ժիրայր Սեֆիլյանին ճաղերի հետևում պահելու հնարավորություն նա արդեն չունի: Նոր Հայաստանում նոր քաղբանտարկյալների հայտնվելն ակնկաթարթորեն կոչնչացնի նոր իշխանության հիմնական կապիտլաը` նրա լեգիտիմությունը, ժողովրդավարականությունը և, որպես հետևանք, ժողովրդականությունը: Հետևաբար, բիզնեսի հետ իշխանության սերտաճման, կաշառակերության, բյուջեի կողոպտման և, ամենագլխավորը, պետության ինքնիշխանության և շահերի շուրջ սակարկության  առաջին իսկ նշանները իրենց սպառազինությունում կդնեն Փաշինյանի բավականին մեծաթիվ հակառակորդները և, առաջին, հերթին, «Սասան Ծռերը՚, որի համասնական ցուցակը գլխավորող Վարուժան Ավետիսյանը նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում նշել է 1,5-2 տարի անց արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման անհրաժեշտությունը: Տպավություն է ստեղծվում, որ  երկիրը նման սցենարից զերծ պահելու ունակ են միայն հենց նույն ժողովրդական վստահությունն ու դրանով պայմանավորված աջակցությունն իշխանությանը: Հակառակ դեպքում, Հայաստանին կսպառնա երկրորդ հարկադրաբար իշխանափոխություն, և նման սցենարի ամենագլխավոր սպառնալիքը    դրա լիակատար անկանխատեսելիությունն է, քանի որ այդ դեպքում երկիրը կարող է համակվել Ֆրանսիական մեծ հեղափոխություն հիշեցնող իրադարձություններով:

 

Երրորդ սցենար 

 

Բացասական. Իրական բարեփոխումների բացակայությունը, իրավիճակն էապես փոխելու ցանկության բացակայությունը, սոցիալ-տնտեսական, հանրային կյանքի դրական փոփոխությունների բացակայությունը լիովին ի զորու են հանգեցնել այդ սցենարի իրագործման: Դրա էությունը «նախորդների՚ վերադարձն է իշխանության` ի դեմս հանրապետականների կամ Ռոբբերտ Քոչարյանի, ինչը հղի է շատ ավելի վատ հետևանքերով:  Այս սցենարը թվում է միանգամայն իրատեսական, հաշվի առնելով 2007-2008թթ. հայ հասարակությանը համակած կարոտախտը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հանդեպ: Եվ դա այն դեպքում, երբ վերջինը մեղադրվել էր 1996 թվականի նախագահական ընտրությունները կեղծելու համար, իսկ հետո հեռացվել էր իշխանություննից Արցախի տարածքը հանձնելու մտադրության մեղադրանքով: Այդպիսով, Քոչարյանի և հանրապետականների քաղաքական վերակենդանացումը միանգամայն հնարավոր է: Հենց այդ սցենարն է առավել և միանշանակ վտանգ ներկայացնում Հայաստանի համար: Նրանց «վերադարձի՚ դեպքում երկիրը շատ արագ ժողովրդավարության առումով կարող է գլորվել մինչև Ադրբեջանի մակարդակի, ինչը կհանգեցնի քաղբանտարկյալների առկայության, խոսքի, մամուլի ազատության ճնշման և այլն:

 

Եզրակացություն

 

Վերը թվարկված սցենարների լույսի ներքո Նիկոլ Փաշինյանն ու նրա թիմը ունեն միակ անայլընտրանք ճանապարհը` դեպի հասարակաքաղաքական, սոցիալ-տնտեսական կյանքի արմատական բարեփոխում, ճանապարհ դեպի կայուն-հաստատուն աճ, ներքին ցնցումների բացակայություն, իշխանության քաղաքակիրթ-ժողովրդավարական ժառանգականություն, համալիր զարգացում, հայ հասարակության և պետականության կայացում: Այդ ուղուց ամեն մի շեղում կարող է չափազանց թանկ նստել թե հենց իրենց, թե ողջ երկրի վրա: