ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն, Կովկասի բաժնի վարիչ, ռազմական փորձագետ Վլադիմիր Եվսեևն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում մեկնաբանում է Վալերի Պերմյակովի արտահանձնման համապատասխանությունը ռուսական շահերին, խոսում քարոզչական պատերազմի որոշ առանձնահատկությունների մասին, անցած տարվա ապրիլյան պատերազմից արված եզրակացությունների հիման վրա վերլուծում ներկայիս իրավիճակը, կիսվում ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի շփման գծում հետագա իրավիճակի հնարավոր սցենարներով:
Մայիսի 19-ին տխրահռչակ Վալերի Պերմյակովն արտահանձնվեց Ռուսաստան: Համապատասխանու՞մ արդյոք է դա Հայաստանում Մոսկվայի շահերին
Ես չգիտեմ և չեմ հասկանում այդ հանձնման շարժառիթները: Ընդ որում, իմ կարծիքով, Գյումրիում տեղի ունեցած իրադարձությունները կարող էին լինել ոչ այնքան այնպիսին, ինչպես դրանց մասին հայտարարվում է: Իմ անձնական տեանկյունից, Գյումրիի իրադարձությունները թուրքական հետք ունեն. դա թուրքական հատուկ գործողություն էր:
102-րդ ռազմակայանը Հայաստանի տարածքից դուրս բերելու նպատակո՞վ:
Անշուշտ, դա միանգամայն հասկանալի է, քանի որ ես չեմ կարող պատկերացնել, թե ինչպես կարելի է դանակահարել երեխայի, անաղմուկ բնաջնջել մի ողջ ընտանիք: Այդ ողբերգական իրադարձություններն ուշադիր վերլուծելիս, որպես ռազմական փորձագետ, ինձ մոտ բազմաթիվ հարցեր են ծագում այն առնչությամբ, թե ինչպես է այդ ամենը տեղի ունեցել, և արդյոք մեղավորը հենց Պերմյակովն է: Սակայն, հաշվի առնելով հանգամանքը, որ Հայաստանի հասարակական կարծիքը համառորեն ենթադրում է, որ ողջ ընտանիքի սպանդի մեղավորը հենց Պերմյակովն է՝ նրա վերադարձը Ռուսաստան, իհարկե, աննպատակահարմար էր: Հասկանալի է, որ դա կօգտագրոծեն հայ-ռուսական հարաբերությունների վատթարացման կողմնակիցները, որոնք առանց այդ էլ այդ նպատակով օգտագործում են այն ամենը, ինչ հնարավոր է: Այդ լույսի ներքո Պերմյակովի արտահանձնման որոշումը գնահատում եմ ոչ այնքնա ճիշտ և հենց Ռուսաստանի շահերից չբխող: Պերմյակովն, անշուշտ, Ռամիլ Սաֆարով չէ, որը կացնահարել է քնած հայ զինծառայողին և հերոսացվել է Ադրբեջանում: Պետք է հստակ հասկանալ, որ Պերմյակովին ոչ ոք չի հերոսացնի, այդ իզգոյը կնստի Ռուսաստանում: Ռուսաստանի համար Պերմյակովը խնդիր է Հայաստանի հետ հարաբերություններում, ռազմական համագործակցության խնդիր, մի տեսակ բիծ Ռուսաստանի ԶՈՒ վրա: Ուստի Ռուսաստանն ամեն ինչ կանի, որպեսզի Պերմյակովը ստանա արժանին: Սակայն նրա արտահանձնումը ես չեմ կարողանում բացատրել նորմալ տրամաբանության տեսանկյունից:
Համաձայնեք, որ նման անտրամաբանական քայլերը վնասում են առաջին հերթին Ռուսաստանին:
Հետխորհրդային տարածությունում Ռուսաստանի շահերին վնասում են մի շարք ապատրամաբանական քայլեր, որոնք ձեռնարկվում են հակառուսական քաղաքականության գագաթնակետին: Եվ նման քայլերը, դժբախտաբար, քիչ չեն:
Օրինակ, ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը վերջերս հայտարարեց, թե հետխորհրդային տարածքում գտնվող ռուսական ռազմակայանները կօգտագործվեն «Իսլամական պետության» դեմ պայքարում: Դրանից անմիջապես հետևություն արվեց, որ «Իսլամակն պետության» դեմ պայքարում կօգտագործվի Գյումրիի ռազմակայանը, իսկ Հայաստանն, այդպիսով, կներքաշվի ԻՊ դեմ պայքարի մեջ: Ինչպե՞ս կարող է 102-րդ ռազմակայանը գործարկվել ԻՊ դեմ պայքարում: Ռազմակայանը ցամաքային է, օդային բաղադրիչը, որը ներկայացված է «ՄԻԳ-29» արդիականացված որոնող-կործանիչներով, ընդհանրապես նախատեսված չէ ցամաքային թիրախներին հարվածելու համար: Իսկ ուղղաթիռները թռիչքի հեռավության էական սահմանափակումներ ունեն և ի զորու չեն հասնել ԻՊ-ին: Այլ կերպ ասած` Գյումրիի ռազմակայանը նախատեսված չէ ԻՊ դեմ պայքարի համար և չի կարող ներքաշվել այդ պայքարի մեջ:
Ի՞նչ դեր են խաղում Հայաստանին և Ադրբեջանին սպառազինությունների զուգահեռ մատակարարումները Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունում:
Նախորդ տարվա ապրիլյան պատերազմի պատճառներից մեկն ուժերի հաշվեկշռի խախտումն էր շփման գծի երկայնքով, ընդ որում` թե որակապես, թե քանակապես: Մասնավորապես, խոսքը վերաբերում է «Սմերչ» ռեակտիվ համազարկային կրակի համակարգերին, «Սոլնցեպյոկ» ծանր հրանետային համակարգերին, սպառազինությունների մի շարք այլ տեսակների, որոնք թույլ են տալիս փոխել այդ հաշվեկշիռը: Մինչդեռ, եթե Ռուսաստանը մինչև ապրիլ ժամանակին իրագործեր Հայաստանին պարիտետ մատակարարումների ծրագրերը, հնարավոր է, պատերազմի համար պայմաններն, այնուամենայնիվ, ավելի քիչ լինեին: Այժմ այդ հաշվեկշիռը վերականգնվել է, եթե ոչ քանակապես, ապա` որակապես: Չգիտեմ, թե Հայաստանում ինչպիսի ԱՕԹՍ-եր են հայտնվել, կարող է այստեղ Ռուսաստանն օգնել է, սակայն այժմ դա էլ այնքան կարևոր չէ, գլխավորը` որ պատասխանելու միջոց կա: Ուստի Ռուսաստանի համար Ադրբեջան զենքի մատակարարումները Ադրբեջանին որոշակիորեն սեփական ազդեցության ոլորտում պահել է: Ընդ որում, չեմ կարծում, թե Մոսկվան Բաքվին զենք է վաճառում զուտ տնտեսական նկատառումներով, քանի որ Ռուսաստանի համար դրանք այնքան էլ մեծ գումարներ չեն, որոնց համար նա զոհաբերեր Հայաստանի հետ դաշնակցային հարաբերությունները: Ընդ որում, Ռուսաստանը, անկասկած, կցանկանար Ադրբեջանը տեսնել իր ազդեցության ոլորտում: Դա կարևոր է ինչպես ռազմաքաղաքական, այնպես էլ տնտեսական տեսանկյունից, եթե դիտարկենք Իրանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի մասնակցությամբ «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային փոխադրամիջանցքի կառուցման նախագծի իրագործումը: Հենց Ադրբեջանն է ռուս-իրանական համագործակցության տարանցիկ երկիրը: Իսկ Հասան Ռուոհանիի հաղթանակը նախագահական ընտրություններում լավ նախադրյալներ է ստեղծում այդ նախագծի իրագործման համար: Եվ Ռուսաստանն Ադրբեջանին զենք է վաճառում, ամենայն հավանականությամբ, հենց այդ երկու հանգամանքների բերումով` դա փոխհատուցելով հաշվեկշռի պահպանման նպատակով Հայաստանին մատակարարումներով: Հայաստանը Ռուսաստանի դաշնակիցն է, Ադրբեջանում, ի տարբերություն Հայաստանի, մենք ոչ մի ռազմական օբյեկտ չունենք: Ուստի Հայաստանը չպետք է մտահոգվի Ադրբեջան զենքի մատակարարումների առնչությամբ: Ի վերջո, ապրիլին ղարաբաղյան բանակի դեմ Ադրբեջանի կիրառած այն սպառազինությունները, որոնք մարտական գործողությունների գոտու համար սկզբունքորեն կարևոր նշանակություն ունեին, ոչ թե ռուսական, այլ իսրայելական արտադրության էին: Խոսքը վերաբերում է «Սփայք» հակատանկային համալիրին, ԱՕԹՍ-երին, որոշ այլ համակարգերի: Ընդ որում Ռուսաստանն ամենևին շահագրգռված չէ Ղարաբաղի շուրջ իրավիճակի ապակայունացմամբ, հրաշալի հասկանալով, որ դա սպառնում է տարածաշրջանային մեծ պատերազմ: Այստեղից` Ռուսաստանի հաշվեկշռումը:
Նախորդ տարվա ապրիլին Բաքվի խնդրանքով Ռուսաստանի կողմից
ղարաբաղյան բանակի հակահարձակման կասեցումը, անշուշտ, Մոսկվայի հանդեպ որոշակի պարտավորություններ է դրել Իլհամ Ալիևի առաջ: Արդյո՞ք կատարում է դա Ադրբեջանը:
Իմ ակնկալած արդյունքը ես այդպես էլ չտեսա: Իսկ Ադրբեջանի դեմ հայերի հակահարձակման կասեցումից ես ակնկալում էի Ստեփանակերտի վերադարձ բանակցությունների սեղանի շուրջ, ինչը կլիներ միանգամայն տրամաբանական և նորմալ: Ըստ երևույթին, նման պահանջ չի ներկայացվել, ինչը Ռուսաստանի և Հայաստանի համատեղ սխալն էր: Եվ ես, ցավոք սրտի, չեմ տեսնում այդ հարցում Երևանի ակտիվություն, որն, ըստ երևույթին, ցանկանում է գլխավորը լինել Բաքվի հետ բանակցություններում: Սակայն տվյալ իրավիճակում դա հակաարդյունավետ է, քանի որ չի կարելի ինչ-որ տարածքներ վերադարձնելու մասին դատողություններ անել` սեղանի շուրջ բացակայող ղարաբաղցիների փոխարեն: Կարող եմ ենթադրել, որ նախորդ տարվա ապրիլին Իլհամ Ալիևը պարտավորվել էր ձեռնպահ մնալ ռազմական գործողություններից հակամարտության գոտում: Եվ, առնվազն, մինչև 2017 թվականի փետրվարին երկու ադրբեջանական հետախուզական խմբերի ներթափանցման փորձը, որի ընթացքում սպանվեց մինչև 10 ադրբեջանցի զինծառայող, դա, ընդհանուր առմամբ, եղել է: Այդպիսով, Մոսկվան որոշ ժամանակահատվածում հակամարտությունը սառեցրեց: Իմ կարծիքով, այդ կարճատև սառեցումը դա չարժեր, քանի որ ապրիլի բացասական հետևանքներն անհամեմատ ավելի շատ են: Մասնավորապես, ամրապնդվեց «տարածքներ պոկելու» քաղաքականության ճշմարտացիության Բաքվի համոզմունքը: Ապրիլին քարոզիչներին հաջողվեց Ադրբեջանի հասարակությանը համոզել իր հաղթանակը` ամրապնդելով փոխզիջումներից Բաքվի հրաժարվելը: Ղարաբաղի վերաբերյալ այլ պայման ես չեմ տեսնում: Ուստի` կարծում եմ, որ Ռուսաստանը բավականաչափ ջանք չի գործադրել Ղարաբաղում խաղաղության հաստատման համար:
ԵԱՀԿ Մինկսի խումբը, կարծես, շարունակում է ջանք գործադրել՝ հակամարտության կարգավորման հասնելու նպատակով: Ղարաբաղյան բանակի ռազմական տեխնիկայի գնդակոծման առնչությամբ առաջին անգամ Ադրբեջանը լարվածության սրման նախաձեռնող որակվեց…
Բաքուն, փաստորեն, շրջափակել է շփման գծում տեսուչների թվի ավելացման մասին ԵԱՀԿ ՄԽ որոշումը` հրաժարվելով կատարել նրանց որոշումները: Եվ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն դա ուղիղ տեքստով Բաքվին չի ասում: Իսկ ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն անմիջապես ապրիլյան պատերազմից հետո Ադրբեջանին, փաստորեն, մղադրեց 1995 թվականի համաձայնագրերը չկատամելու համար: Սակայն այդ հարցը նույնպես օրակարգում չէ: Այդ լույսի ներքո` կարծում եմ, որ հայերի հակահարձակումը կասեցնելու համար Մոսկվան պետք է Բաքվի առջև անհամեմատ ավելի շատ պայմաններ դներ: Մոսկվայի կողմից Ղարաբաղի հակահարձակման կասեցումը` առանց Ադրբեջանի կողմից ապրիլին օկուպացված ղարաբաղյան տարածքների վերադարձման, հակաարդյունավետ եմ համարում: Դա հանգեցրեց բացառապես հակամարտությունը վերսկսելու հնարավորության մեծացման: Եվ ես համոզված եմ, որ երկրորդ անգամ հայկական կողմը դրան, պարզապես, չի գնա: Առավելագույնը, ինչին կգնան Երևանն ու Ստեփանակերտը, ադրբեջանական նոր տարածքներ պահելն է` «ապրլիյանների» հետ փոխանակման նպատակով: Որպես ռազմական փորձագետ` ես տեսնում եմ, որ հարձակմանը հարկավոր է պատասխպանել հարձակմամբ, ինչը հնարավորություն կընձեռի վերադարձնելու ապրիլին օկուպացված տարածքը:
Ճի՞շտ եմ արդյոք հասկանում, որ հակահարձակումը, հարձակման սպառնալիքը համարում եք միակ համադարմանն է, որն ի զորու է սանձել Ադրբեջանի ղեկավարության ագրեսիվությունը:
Չափազանց կարևոր է հակամարտությունը հետ պահել այլ փուլ անցումից: Եթե փետրվարին ադրբեջանական հետախուզական խմբերը սակրավորների կողմից կամ հեռակառավարվող միջոցներով ականազերծման միջոցով փորձում էին ներթափանցել հայկական տարածքի խորքը, ապա այն ժամանակվա համար դա բավականին բնորոշ էր թվում: Սակայն ԱՕԹՍ միջոցով ԼՂՀ պաշտպանության բանակի կողմից վերահսկվող տարածքի խորքին հարվածելը, «Օսա» զենիթահրթիռային համալիրը վնասելը, գործնականում, ագրեսիայի փաստ է: Ակնհայտորեն, հարվածել են թրկունքին, քանի որ ՀՕՊ միջոցները ոչ ոք առաջնագծում չի պահում, ինչն արդեն խոսում է հակամարտության նոր փուլ անցման մասին: Իհարկե, Պաշտպանության բանակը հարկադրված, և նույնպես ԱՕԹՍ միջոցով, պատասխան հարված հասցրեց Ադրբեջանի թեկունքին:
Հարվածները թիկունքներին, ընդ որում, տեխնիկական միջոցների օգնությամբ, գնահատում եմ որպես հակամարտության միանգամայն այլ մակարդակ: Այսպես, ՀՕՊ միջոցներ ոչնչացնելը կարող է գնահատվել որպես մարտի միջոցով հետախուզման առաջին քայլ` ուղղաթիռների և հենց նույն ԱՕԹՍ օգնությամբ դրա օդային ապահովում կազմակերպելու նպատակով` ինչպես եղավ ապրիլին: Եվ եթե ադրբեջանցիներին հաջողվեր մեծ վնաս պատճառել ավելի համաձայնեցված գործողությունների արդյունքում, ապա դրանից անմիջապես հետո կարող էր սկսվել մարտի միջոցով հետախուզում` ընդհուպ գումարտակի ուժերով: Արդյունքում` մենք կարող էինք ունենալ 2016 թվականի ապրիլի իրադարձություններին շատ մոտ իրադարձություններ: Հենց այդ պատճառով ինձ, որպես փորձագետի, չափազանց մտահոգում է իրավիճակի որակական փոփոխությունը հակամարտության տարածաշրջանում: Ես ապրիլյան պատերազմի առնչությամբ համոզված էի դեռ կես տարի առաջ և այդ մասին ասել եմ Մոսկվայում Արցախի օրերի տոնակատարության ժամանակ` բազմաթիվ անուղղակի նշանների հիման վրա:
Այսօր էլ տեսնում եք նման անուղղակի նշաններ…
Դժբախտաբար, ես այսօր էլ տեսնում եմ նման անուղղակի նշաններ` նախորդ տարվա ապրիլի կրկնման օգտին: Ուժերի հաշվեկշիռն, իհարկե, վերականգնվել է, միևնույն ժամանակ չափազանց մեծ է նաև «տարածքներ պոկելու» քաղաքականությունը շարունակելու Իլհամ Ալիևի ցանկությունը: Եվ դրա իրագործման դեպքում ապրիլի մակարդակի մարտական գորոծղությունների վերսկսումն անխուսափելի կլինի: Բաքվում հաշվի չեն առնում զոհերին: Օրինակ, փետրվարյան դիվերսիայի արդյունքում տաս ադրբեջանցի զիծառայողների մանրակրկիտ թաքցվող կորուստը հիմք չծառայեց սեփական ախորժակը զսպելու համար: Դժբախտաբար, ես չեմ տեսնում իրական հաշտության շուրջ պայմանավորվածությունների հասնելու հնարավորություն, դրա համար, պարզապես, պայմաններ չկան: Այժմ Ադրբեջանն ակնհայտորեն տրամադրված չէ խոսել փոխզիջման մասին: Եվ Բաքվին համարժեք վիճակի կարել է վերադարձնել միայն ուժով: Միայն դրանից հետո Իլհամ Ալիևի հետ կարելի է իրոք խոսել: Ուստի հայկական կողմը պետք է դրան լրջորեն պատրաստվի` պարբերաբար հակառակորդին հստակ նախազգուշացնելով բացառապես հակահարձակման տեսքով հակազդեցության մասին: Պաշտպանութայն մասին խոսակցություններն ի զորու չեն կանգնեցնել ագրեսորին, դա կարող է անել միայն պատասխան հարձակման սպառնալիքը:
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ