Երկուշաբթի, 22 Ապրիլի 2013

Պրն. դեսպան, արդյո՞ք գոհ եք մեր երկրների միջև առևտրատնտեսական հարաբերությունների զարգացման մակարդակից: Չնայած այն բանին, որ ճգնաժամի գագաթնակետը, կարծես, հետևում է, ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալներով, Բուլղարիայում արտադրված ներմուծվող ապրանքների ծավալն անցյալ տարի  կրճատվել է 15,4 %-ով և կազմել  86,5 մլն դոլար, Հայաստանից արտահանվող ապրանքների ծավալը կրճատվել է 15,1 %-ով և կազմել 129,3 մլն դոլար: Ձեր կարծիքով, ինչո՞վ է պայմանավորված երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառության անկումը:

Հայաստանի և Բուլղարիայի առևտրատնտեսական հարաբերությունները, կարծում եմ,  վատ չեն զարգանում`հաշվի առնելով, որ երկու երկրներն էլ իրենց մասշտաբներով մեծ չեն, տնտեսության մակարդակն էլ շատ ավելի ցածր է, քան այլ պետությունների մոտ: Այդ պատճառով մեծ ապրանքաշրջանառության հնարավորություններն, ըստ էության, այնքան էլ շատ չեն: Բուլղարական վիճակագրության համաձայն, երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառության ծավալները վերջին տարիներին մնում են նախկին մակարդակի վրա: Բուլղարական և հայկական վիճակագրական տվյալները տարբերվում են: Մեր տվյալների համաձայն, ապրանքաշրջանառությունը շատ ավելի ցածր է, քան Հայաստանի Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալները, ինչը, ըստ երևույթին, կապված է այն բանի հետ, որ հայաստանյան վիճակագրական ծառայությունը հաշվի է առնում երրորդ երկրներով Հայաստանի շուկա ստացվող բուլղարական ապրանքների ծավալը: Իսկ մեր վիճակագրական ծառայությունը հաշվի է  առնում միայն ուղիղ ապրանքաշրջանառությունը: Անշուշտ, կարելի է և պետք է փոխգործակցության նոր հնարավորություններ գտնել: Կարծում եմ, ներուժ դեռ կա, բայց համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը բացասաբար է անդրադարձել երկու երկրների տնտեսությունների վրա: Եվ այն, որ երկու երկրների միջև ապրանքափոխանակությունը պահպանվում է նախկին կայուն մակարդակի վրա, արդեն դրական արդյունք է: Իսկ անկումը, որն արձանագրել է հայկական վիճակագրական ծառայությունը, հավանաբար, վերաբերում է բուլղարական արտադրության այն ապրանքատեսակներին, որոնք հանրապետություն են ներմուծվում երրորդ երկրների միջոցով: Իսկ Բուլղարիայի վիճակագրության տվյալներով, վերջին երեք տարիներին երկու երկրների միջև ուղիղ ապրանքաշրջանառությունը պահպանվում է կայուն մակարդակում և կազմում է շուրջ 26 մլն եվրո: Բնականաբար, անհրաժեշտ է ապրանքափոխանակման ընդլայնման, մատակարարվող ապրանքների տեսականու մեծացման նոր ուղիներ գտնել, բայց այս ամենը գտնվում է Հայաստանի և Բուլղարիայի միջկառավարական հանձնաժողովների իրավասության ներքո, որոնք հավաքվում են երկու տարին մեկ անգամ և վերլուծում շուկայի միտումները ու նախանշում երկկողմ առևտրատնտեսական հարաբերությունների զարգացմանն ուղղված որոշակի միջոցներ: Պետք է հաշվի առնել նաև այն փաստը, որ Հայաստանը և Բուլղարիան զարգանում են շուկայական տնտեսության սկզբունքներով, և պետությունը անմիջականորեն չի կարգավորում առևտրատնտեսական հարաբերությունները, որոնք իրականացվում են երկու երկրների գործարարների և ձեռնարկությունների միջև ուղղակի շփումների միջոցով: Իսկ միջկառավարական հանձնաժողովը կարող է զարգացման որոշակի ճանապարներ նախանշել և տեսնել, թե ինչ օգնություն կարող է ցուցաբերել այս կամ այն ոլորտին, չէ որ բոլոր հարաբերությունները կարգավորվում են ազատ շուկայական հիմունքով:

Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև Ի՞նչ համատեղ տնտեսական նախագծերի կամ ձեռնարկությունների մասին կարելի է այսօր խոսել:

Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ստեղծված ուղիղ գործարար շփումների շնորհիվ արդեն գործում է մի քանի համատեղ ձեռնարկություն: Հայաստանում շահագրգռված են բուլղարական մեքենաշինական արտադրանքով գինու, պանրի և այլ մթերքների արտադրության համար: Ուղիղ շփումներ են հաստատվել մեր ձեռնարկությունների և Հայաստանի գործարարների միջև, որոնք մեզանից արտադրանք են գնում, տեղադրում դրանք և սկսում արտադրություն, և փոխգործակցության այդ մակարդակով ձեռներեցները բավականին աշխուժորեն համագործակցում են: Բուլղարիայում հաստատված հայ համայնքի ներկայացուցիչները նույնպես ստեղծել են մի քանի համատեղ ֆիրմաներ: Անցած տարի հանդիպել եմ Բուլղարիայի հայ ձեռներեցներից մեկի հետ, ով ստեղծում է չրերի արտադրության ձեռնարկություն: Եվս մի քանի ֆիրմաներ արտադրություն են սկսում Բուլղարիայի համար այդքան ոչ ավանդական այդ ոլորտում: Երբ 2011 թվականին ես նոր էի ժամանել Հայաստան, տպավորված էի չրերի այդքան մեծ տեսականուց: Ամենայն հավանականությամբ, կա որոշակի խորշ Բուլղարիայի համար ոչ ավանդական ապրանքների արտադրության համա: Գոյություն ունեն նաև մի քանի գրասենյակ, որոնք զբաղվում են զբոսաշրջային բիզնեսի զարգացմամբ, նրանք կազմակերպում են Հայաստանի քաղաքացիների հանգիստը Բուլղարիայի առողջարաններում:

Քաղաքական երկխոսությունը երկու երկրների միջև գտնվում է բարձր մակարդակում, բարձր է նաև գերատեսչությունների, առանձին նախարարությունների միջև համագործակցության մակարդակը, և դեսպանություններն աջակցություն են տրամադրում այդ ուղղությամբ: 2012 թվականին մեր քաղաքական և մշակութային հարաբերություններին նոր լիցք է հաղորդվել: Կայացել է մի քանի բարձր մակարդակի  այց, մասնավորապես, Բուլղարիայի վարչապետը պաշտոնական այցով ժամանել է Հայաստան, այնուհետև դա արել է մշակույթի նախարարը: Հայաստանի մշակույթի նախարարն իր հերթին անցյալ տարվա օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերի սկզբին պաշտոնական այցով մեկնել էր Բուլղարիա, որտեղ մասնակցել էր Բուլղարիայում Հայաստանի մշակույթի օրերի շրջանակներում անցկացվող միջոցառումներին:

Երկու երկրների միջև ստորագրվել են նաև մի շարք երկկողմ փաստաթղթեր տնտեսական հարաբերությունների խորացման շուրջ:

Հետաքրքիր է, հայկական արտադրության ի՞նչ ապրանքներով է հետաքրքրված բուլղարական կողմը:

Վերջին տարիների Հայաստանից Բուլղարիա է առաքվում, հիմնականում, պղնձի հանքաքար և պղնձի խտանյութ, ալյումինի փայլաթիթեղ, ինչպես նաև շինարարական քարեր, էպոքսիդի խեժ և հայկական կոնյակ: Իսկ Բուլղարիան Հայաստան է արտահանում, հիմնականում, դեղորայք, կոսմետիկա, մաքրող միջոցներ, կահույք, մեքենաշինական արտադրանք:

Բուլղարիայի և Թուրքիայի հաշտեցումն ինչպե՞ս կարելի է կիրառել Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների պարագայում: Կարո՞ղ են արդյոք երկու երկրները օգտվել Բուլղարիայի փորձից այդ բավականին նրբանկատ հարցում:

Եվ’ Հայաստանը, ե’վ Թուրքիան, իհարկե, կարող են օգտվել Բուլղարիայի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների դրական զարգացման փորձից, բայց այստեղ որևէ խորհուրդ տալն աննպատակահարմար է: Բուլղարիայի և Թուրքիայի միջև շատ լավ հարաբերություններ են հաստատվել քաղաքական, տնտեսական և այլ ոլորտներում: Շատ կարևոր է, որ մեր երկրները կարողացել են բարիդրացիական հարաբերություններ կառուցել, և այդ դրական օրինակից, անշուշտ, կարելի է օգտվել: Անկարայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը դրական քայլ կլիներ թե’ Հայաստանի, թե’ Թուրքիայի, թե’ ամբողջ տարածաշրջանի ահմար: Եվ Բուլղարիան կողջունի այդ քայլը, որը, կարծում եմ, պետք է արվի, և վստահ եմ, որ կարվի առաջիկա տարիներին: Բայց նախաձեռնույթունը պետք է բխի երկու կողմից:

Բայց ինչպես հայտնի է, Հայաստանն արդեն կատարել է առաջին քայլը`2009 թ. առանց նախապայմանների ստորագրելով հայ-թուրքական արձանագրությունները, բայց փաստաթղթերն այդպես էլ չեն վավերացվել թուրքական կողմից: Եվ գնդակը հիմա թուրքական կողմու՞մ է:

Ինձ հայտնի է, որ ծագել են որոշակի դժվարություններ, բայց ես չէի ցանկանա մեկնաբանել բանակցությունները`ով է ճիշտ, ով մեղավոր: Բայց հուսով եմ, որ վաղ թե ուշ երկու երկրներին կհաջողվի փոխընդունելի լուծում գտնել և պայմանավորվածություն ձեռքբերել, քանի որ դա բխում է երկու երկրների ընդհանուր շահերից:

Որքանով ինձ հայտնի է, Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ուղիղ օդային հաղորդակցության բացման հարցը վաղուց երկկողմ բանակցությունների օրակարգում է: Ի՞նչ փուլում է այն գտնվում հիմա:

Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ուղիղ օդային հաղորդակցության բացման հարցն արդեն ոչ առաջին տարին քննարկվում է երկկողմ բանակցությունների օրակարգում, այն հնչեցվել է նաև քաղաքական մակարդակով, քանի որ ուղիղ օդային հաղորդակցությունը նոր լիցք կհաղորդի քաղաքական և առևտրատնտեսական հարաբերություններին, թույլ կտա հեշտացնել շփումները երկու երկրների քաղաքացիների միջև: Սակայն քանի որ մեր երկրների միջև հարաբերությունները զարգանում են առավելապես շուկայական հիմունքով, ավիափոխադրողներն առայժմ անշահութաբեր են համարում ուղիղ կանոնավոր չվերթի կազմակերպումը` անբավարար պահանջարկի առնչությամբ: Եվ այս ոչ դյուրին հարցի շուրջ պետք է պայմանավորվեն, առաջին հերթին, երկու երկրների ավիափոխադրողները և գտնեն ինչ-որ ընդունելի տարբերակներ այդ չվերթի բացման համար: Ցավոք, տվյալ փուլում գործընթացը սառեցված վիճակում է`չնայած թե’ Սոֆիայոմ ձեր դեսպանն է մի շարք բանակցություններ անցկացրել այս հարցի շուրջ, թե’ ես նույնպես այստեղ զբաղվել եմ այդ հարցով, բայց տեղաշարժ դեռ չկա:

Հուսանք, որ ինչ-որ տարբերակներ, այնուամենայնիվ, կգտնվեն: Բուլղարիան նման խնդիրներ է ունեցել թե Սանկտ Պետերբուրգի, թե Կիևի առնչությամբ, որոնց հետ Բուլղարիան երկար տարիներ ավիահաղորդակցություն չի ունեցել, սակայն գտնվել են երրորդ երկրներով չվերթներ իրականացնելու տարբերակներ: Նախ կազմակերպվել են Սոֆիա-Բելգրադ-Կիև և Սոֆիա-Հելսինկի-Սանկտ Պետերբուրգ չվերթներ, և միայն հետո, երբ պարզ է դարձել, որ ավիահաղորդակցությունը կարող է շահույթ բերել, կազմակերպվել են Սոֆիա-Կիև և Սոֆիա-Սանկտ Պետերբուրգ ուղիղ չվերթներ: Եվ Հայաստանի պարագայում նույնպես կարելի է կիրառել այդ մոդելը, քանի որ Բուլղարիան ավիահաղորդակցություն չունի նաև Թբիլիսիի հետ, և եթե հաշվի առնենք, որ թե Հայաստանը, թե Բուլղարիան լավ հարաբերություններ են պահպանում Վրաստանի հետ, ապա հնարավոր է մշակել նաև Սոֆիա-Թբիլիսի-Երևան թռիչքի տարբերակ: Կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում դա կլինի օպտիմալ տարբերակը, որը թույլ կտա ապահովել ուղևորների բավարար թիվ, և չվերթը շահավետ կլինի բոլոր երեք երկրների համար: Հուսով եմ, որ ավիափոխադրողները նույնպես կհանգեն նման կարծիքի տվյալ հարցի շուրջ:

Ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում երկու երկրների միջև մշակութային երկխոսությունը: Ժամանակին ԱրմԻնֆո-ն իր համեստ ներդրումն է ունեցել հայերեն-բուլղարերեն բառարանի հրատարակման գործում: Դա շատ հետաքրքիր նախագիծ էր, նախատեսվու՞մ է արդյոք հետագայում նախաձեռնել նման փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացվող օգտակար նախագծեր:

Երկու երկրների միջև մշակութային, կրթական երկխոսությունը գտնվում է շատ բարձր մակարդակի վրա, և այդպես եղել է միշտ: Անցած տարվա հունիսին մեր մշակույթի նախարարի Հայաստան այցի ժամանակ ստորագրվել է մշակութային կապերի զարգացման եռամյա ծրագիր, և պայմանավորվածություններ են ձեռքբերվել միջոցառումների լայն շրջանակ անցկացնելու շուրջ: Սեպտեմբերին սկսվել է դրանց գործնական իրականացումը Բուլղարիայում Հայաստանի մշակույթի օրերով: Բացի այդ, բուլղարական շատ երաժշտական և պարի համույթներ են այցելում Հայաստան, իսկ հայկական համույթները`Բուլղարիա: Անցած շաբաթ Երևանում`Նկարիչների միությունում, անցկացվել է ծաղրանկարների շատ մեծ ցուցահանդես, որին մասնակցել են բուլղարացի մի քանի ծաղրանկարիչներ: Երեք տարի առաջ Հայաստանում անցկացվել են Բուլղարական մշակույթի օրեր, և, կարծում եմ, մեկ կամ երկու տարի անց կրկին կկազմակերպվեն:

Ինչ վերաբերում է նոր նախագծերին, և, իհարկե, բուլղարերեն-հայերեն բառարանին, կարող եմ ասել, որ 2011 թվականին իմ այցից հետո Հայաստանում առաջին հանդիպումներից մեկը Մարգարիտա Թերեզյանի հետ էր, ով բառարանի ստեղծման նախաձեռնողն էր: Կարող եմ ասել, վերջերս նա ավարտել է բառարանի երկրորդ հրատարակման ուղղությամբ աշխատանքը, որը, հուսով եմ, շուտով լույս կտեսնի: Գոյություն ունեն ուղղակի կապեր երկու երկրների հրատարակչությունների միջև, վերջին տարիներին Բուլղարիայում թարգմանվել են հայ հեղինակների շուրջ տասնյակ գրքեր: Մարգարիտա Թերեզյանը Հայաստանում թարգմանել է բուլղարացի հեղինակների ստեղծագործությունները, թարգմանվել են նաև բուլղարական մի քանի հեքիաթներ: Նման նախագծեր իրականացվում են պարբերաբար: