Երեթշաբթի, 24 Հունիսի 2014

 

 

2014 թ. առաջին կիսամյակի ընթացքում ՙսառեցված՚ ղարաբաղյան հակամարտության պայմաններում սահմանին
մի
քանի
տասնյակ
երիտասարդ
է
զոհվել:
Վերջին
միջադեպը
տեղի
ունեցավ
Նախիջևանում…

 

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմը Նախիջևանի ճակատ բացելու դեպքում Հայաստանի համար աղետալի կլինի: Անխուսափելիորեն նման  հետևության ես հանգում, նայելով ռազմական գործողությունների ապագա թատերաբեմին,
իհարկե`
բացառելով
Ռուսաստանի
գործոնը:
Նախիջևանից
մինչև
Երևան
70 կմ
է:
Սակայն
Ռուսաստանի
գործոնն
այդ
պատեերազմը
բացառում
է,
հատկապես`
08.08.08-ից
հետո:
Այն
ժամանակ
վերջնականապես
պարզ
դարձավ,
որ
Ռուսաստանը
թույլ
չի
տա
հարաբերակցության,
կոնֆիգուրացիայի
փոփոխություն
ղարաբաղյան
հակամարտության
գոտում:
Ուստի,
ես
կարծում
եմ,
որ
Նախիջևանում
ինչ
էլ
որ
պատահի`
բախումներ,
սպանություններ,
վիրավորումներ
ճակատի
շփման
գծում,
ընդհանուր
պատկերը
չի
փոխվում:
Ռուսաստանն
ամեն
ինչ
անում
է,
որպեսզի
Հայաստանը
և
Ադրբեջանը  մնան ղարաբաղյան հակամարտությունից կախյալ վիճակում:
Եթե
ղարաբաղյան
հակամարտության
գոտում
գտնվեին
ՙռուս
խաղաղապահներ՚,
դե-ֆակտո
օկուպացիոն
ուժեր,
ապա
այն
ժամանակ
Մոսկվայում
կարելի
էր
ասել,
որ`
այո,
հարցը
լուծված
է:
Իսկ
քանի
դեռ
դա
չկա,
Կրեմլում
ներկայիս
ոչ
պատերազմ`
ոչ
խաղաղության
իրավիճակը
համարում
են
բավականին
կայուն`
այն
չփոխելու
համար:
Ուստի
այդ
բոլոր
բախումները
կախված
են
ներքին
իրադրությունից`
ինչպես
Հայաստանում,
այնպես
էլ
Ադրբեջանում:
Երբեմն
դրանք
հրահրում
են
հայերը,
երբեմն
ադրբեջանցիները`
ընտրություններից,
կարևեր
պայմանագրերի  ստորագրումից առաջ, ոչ առանց
Ռուսաստանի,
Երևանի
և
Բաքվի
իշխանությունների,
զինվորականների
մասնակցության:
Իսկ
ընդհանուր
առմամբ`
ես
ավելի
քան
համոզված
եմ,
որ
իրականում
իրավիճակն
այսօր
կայուն
է,
և
ոչ
Հայաստանը,
ոչ
Ադրբեջանը
շահագրգռված
չեն
մարտական
գործողությունների
վերսկսմամբ:

 

Ընտրություններից, կարևեր պայմանագրերի ստորագրումից առաջ,
բայց
չէ՞
որ
երիտասարդներ
են
զոհվում…

 

Հայ-ադրբեջանական սահմանին տասնյակ երիտասարդների մահը, ավելի
շուտ,
այսպես
ասած,
լրիկա
է:
Իսկ
իրականությունը
մեր
ընտախավերի
իրական
տնտեսական,
քաղաքական
շահերի
մեջ
է:
Իշխանությունները
սովորել
են
զոմբիացնել
զանգվածներին
ՙղարաբաղյան
վտանգով՚,
չեզոքացնել
ընդդիմությանը:
Այստեղից
բոլոր
այդ
փոխհրաձգությունները,
միջադեպերը,
զոհերը:
Հասարակությանը
ցանկանում
են
մեսիջ
ուղարկել,
ցույց
տալ,
որ
կա
արտաքին
թշնամի,
վտանգ,
ինչը
պահանջում
է
համախմբում,
ճնշում,
ինչ-որ մեկի,
ինչ-որ բանի չեզոքացում
և
այլն:
Չգիտեմ,
թե
հիմա
ինչ
է
կատարվում,
քանի
որ
մեր
երկրների
ընտրախավերը
փակ
են,
և
այն
ամենը,
ինչ
իրենց
է
վերաբերում,
մեծ
գաղտնիք
Է:
Սակայն,
գործընթացներ
այնտեղ
տեղի
են
ունենում`ռեսուրսների,
ֆինանսական
հոսքերի,
պաշտոնների
վերաբաժանման
գործընթացներ:
Եվ
նախարարների
միջև
ցանկացած
գզվռտոց`նախագահի
մասնակցությամբ
կամ
առանց
նրա,
անխուսափելիորեն
ուղեկցվում
է
սահմանին
փոխհրաձգություններով`ՙՂարաբաղը
վտանգի
մեջ
է՚
կարգախոսով:

 

Հայաստանի պաշտպանության նախարարը ԵԱՀԿ ՄԽ միջնորդներին
առաջարկել
է
սահմանին
միջադեպերի
հետաքննության
նպատակով
հանձնաժողով
ստեղծել:
Միջնորդները
հրաժարվել
են`
վկայակոչելով
ՙմիջոցների
պակասը՚...

 

Առաջարկելով դա միջնորդներին`Սեյրան Օհանյանը
վստահ
էր,
որ
միջնորդները
կհրաժարվեն:
Յուրաքանչյուրն
իրեն
հատկացված
դերն
է
խաղում:
Սերժ
Սարգսյանը
հայրենասերի,
հայ
ժողովրդի
երջանկության
համար
պայքարողի
դեր
է
խաղում`Հայաստանին
Ղարաբաղի
միացման
տեսքով:
Իլհամ
Ալիևը
հայրենիքի
պաշտպանի,
Ադրբեջանի
ժողովրդի
երջանկության
համար
պայքարողի
դեր
է
խաղում`Ադրբեջանի
կազմում
Ղարաբաղի
պահպանման
տեսքով:
Նրանք
բոլորը
դրա
համար
աշխատավարձ
են
ստանում,
իրենց
շահույթն
ապահովում,
կոպեկներով
օբյեկտներ
սեփականաշնորհում,
ինչ-որ տեղ անշարժ
գույք
ձեռք
բերում:
Ու
այդպես
20 տարի:

 

Ի՞նչը կամ ո՞վ կարող է փոխել ստեղծված իրավիճակը:

 

Հայաստանում, Ադրբեջանում և ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ ստեղծված
իրավիճակն
առաջին
հերթին
կարող
է
փոխել
Ռուսաստանը:
Եթե
այդ
երկիրն
սկսի
փլուզվել
ԽՍՀՄ
օրինակով,
այն
Ղարաբաղով
զբաղվելու,
իրեն
շրջապատող
երկրներին
վերահսկելու
ժամանակ
չի
ունենա:
Անմխիթար
իրավիճակը
կարող
է
փոխել
մեր
հասարակությունների
արթնացումը:
Եթե
մարդիկ,
վերջապես,
հասկանան,
թե
որքան
երկար
են
իրենց
հիմարացնում,
օգտագործում,
դա
շատ
բան
կարող
է
փոխել:
Սակայն,
դրա
համար
ամենից
առաջ
հարկավոր
է
քաղաքացիական
հասարակության
զարթոնքը:
Որպեսզի
այն
նույնպես
դադարի
խաղալ
ոչ
թե
ժողովրդի
ու
նրա
շահերի
պաշտպանի,
այլ
իր
պետության
պաշտոնական
դիրքորոշման
պաշտպանի
դերը:
Բոլոր,
այսպես
կոչված,
ոչ
կառավարական
կազմակերպություններն
իրականում
իրենց
պահում
են`ինչպես
ԱԳՆ,
քարոզչական
տարբեր
հիմնարկների
մասնաճյուղեր:
Գուցե
վերջիններս
այդպիսին
էլ
կան,
ես
չգիտեմ:
Համենայն
դեպս,
բոլոր
այդ
մարդիկ,
ելնելով
արմատական,
անփոխզիջում
և
անիմաստ
պահանջներից,
ինքնաբերաբար
ժողովրդավարության,
մեր
ժողովուրդների
ապագայի
թշնամիներ
են
դառնում:
Հարկավոր
է
առաջարկել
հակամարտության
կարգավորման
այնպիսի
մոդել,
որը
հաշվի
կառնի
հայ
և
ադրբեջանցի
ժողովուրդների
շահերի
ողջ
ներկապնակը:
Առանձին-առանձին
մենք
միշտ
կմնանք
ոչ
ժողովրդավարական
և
նույնիսկ
ֆաշիստական
պետություններ:

 

Բաքվում այդ դերը փորձել է խաղալ Խաղաղության և ժողովրդավարության ինստիտուտը: Բայց այսօր
փորձում
են
վերացնել
այն`
միաժամանակ
վերացնելով
ժողովրդական
դիվանագիտության
վերջին
սաղմերը...

 

Գործնականում նրանց ազդեցությունը հակամարտության վրա այնքան
էլ
մեծ
չէ:
ՙԺողովրդական
դիվանագիտությունն՚
այստեղ
ավելի
շուտ
պատրվակ
է,
բայց
ոչ
պատճառ:
Այլ
բան
է
ողջ
ՙժողովրդական
դիվանագիտությունը:
Դառնալով
արդյունավետ`  ՙժողովրդական դիվանագիտությունը՚ սկսում
է
խանգարել
հակամարտությունը
սառեցնելու,
այն
երկարաձգելու,
որպես
իրենց
իշխանության
պահպանման
ռեսուրս
օգտագործելու`Հայաստանի
և
Ադրբեջանի
իշխանությունների
որդեգրած
ուղեգծին:

Այդ գործընթացը խանգարում է իշխանություններին ղարաբաղյան հակամարտության
օգնությամբ
մեր
ժողովուրդներին
սանձած
պահել,
քանի
որ
ՙժողովրդական
դիվանագիտության՚
գործընթացում
հանկարծ
պարզվում
է,
որ
գոյություն
ունեն
հայերի
ու
ադրբեջանցիների
համատեղ
բնակության
մոդելներ:  Հանկարծ պարզվում է, որ երբ հասարակ հայերն ու ադրբեջանցիները հանդիպում են, իրենք
մեծ
հարգանքով,
սրտացավությամբ
են
վերաբերւոմ
միմյանց,
և
նույնիսկ
չեն
ցանկանում
սպանել
միմյանց:
Նույնիսկ
ադրբեջանցու
կողմից
հայ
սպայի
կացնահարումը
հասարակական
հիստերիայի,
թշնամության
հրահրման
միջոց
է
դարձել:
Ըստ
որում,
ինչպես
Ադրբեջանում,
այնպես
էլ`Հայաստանում: 

 

Արդյո՞ք ուկրաինական իրադարձությունները կարող են ինչ-որ կերպ անդրադառնալ
Ղարաբաղի
վրա`
հաշվի
առնելով
Ռուսաստանի
մոդերատորությունը
երկու
գործընթացներ

ում:

 

Սկզբի համար հարկավոր է մոռանալ ղարաբաղյան հակամարտության հարցում ԱՄՆ, Ֆրանսիայի
և
Ռուսաստանի
փոխգործակցության
մասին:
Վերջիններս  ղարաբաղյան հակամարտությունում փոխգործակցում են ճիշտ նույն
կերպ,
ինչպես
ուկրաինական
հակամարտությունում:
Այսինքն`Ղարաբաղում
նրան
նույնպիսի
խորը,
անհաղթահարելի
հակասություններ
ունեն,
սակայն
նրանք
պայմանավորվել
են
սառեցնել
դրանք:

90-ական թթ. սկզբին Բաքվում նավթային պայմանագրերի շուրջ բանակցություններ էին ընթանում
Ադրբեջանի
և
Արևմուտքի
միջև.
Ղարաբաղում
հայկական
զենքի
հաջողությունները
զուգահեռվում
էին
արևմտյան
նավթային
ընկերություններին
ադրբեջանական
կառավարության
զիջումներին:
Այլ
կերպ
ասած`որքան
վատթարանում
էր
Ադրբեջանի վիճակը ռազմաճակատում, այնքան նա ավելի շատ զիջումների էր ստիպված գնալ: Եվ Արևմուտքի բոլոր երկրները հենց այդ պատճառով շահագրգռված էին հակամարտության շարունակման, Ադրբեջանին ծնկաչոք անելու հարցում: Այդ ամենը, վերջիվերջո, վերածվել է $30-40 մլրդ զիջման, իսկ դա քիչ չէ: Անկախության ողջ ընթացքում Հայաստանը $2 մլրդ է ստացել ԱՄՆ-ից: Ներդրումների և շահույթի ոչ վատ հարաբերակցություն, այնպես չէ՞:

 

Իսկ ո՞րն էր Ռուսաստանի շահը:

 

Ադրբեջանը և Հայաստանը կախված են ղարաբաղյան հակամարտության կարթից`հագցված Ռուսաստանի կողմից 90-ական թթ. սկզբին: Դեռ 1991 թ. հունիսին իմ հոդվածում ես պարզորոշ կերպով նկարագրել եմ այդ իրավիճակը: Այդ ժամանակ նման կարթերից էին կախված հետխորհրդային բոլոր հանրապետությունները: Ոմանց  հաջողվել է պոկվել դրանից, ոմանք, ինչպես Հայաստանը և Ադրբեջանը, մինչ հիմա կախված են դրանից: Վրաստանը պոկել է կարթը մարմնի մի մասի հետ միասին`թողնելով այն Ռուսաստանի ճանկերում: Եվ այսօր Վրաստանը դեռ չի հեռացել, այլ`փորձում է հեռանալ: Սակայն, Կրեմլը չի հանդարտվել: Մոսկվան ամեն բան անում է, որպեսզի խառնի իրավիճակը Ջավախքում և Բորչալիում: Ջավախքում, իհարկե, ռուսների համար ավելի բարդ է, քանի որ Հայաստանի ղեկավարությունը շատ լավ հասկանում է, թե ինչ հետևանքներ կունենա նրա համար նաև Վրաստանի հետ թշնամանքը: