Շաբաթ, 18 Հոկտեմբերի 2014

 

Հայաստանում
շատ վերլուծաբաններ և քաղաքական
գործիչներ հակված են եվրասիական
ընտրության հարցում նախագահի զիջողականությունը բացատրել Մոսկվայի կողմից նրան ցուցաբերվող աջակցությամբ, ինչը թույլ է տալիս
պահպանել իր իշխանությունը…

 

Չեմ
կարծում, թե արտաքին
լուրջ խաղացողների համար իրոք հետաքրքիր է Հայաստանի
ներքաղաքական կյանքի անցուդարձը: Հայաստանի դիրքավորումն արտաքին աշխարհում որոշվում է միանգամայն
այլ հասկացություններով և գործոններով:
Հայաստանը ԵԱՏՄ-ին անդամակցության
շուրջ որոշում էր կայացրել
ոչ թե 2014 թվականի
հոկտեմբերի 10-ին, այլ` 2013 թվականի սեպտեմբերի 3-ին: Եվ
այն կկայացներ ոչ միայն
Սերժ Սարգսյանը, այլև Հայաստանի ցանկացած նախագահ, նույնիսկ` ամենաժողովրդավարական և օրինական
ճանապարհով ընտրվածը: Նա, պարզապես,
այլընտրանք չի ունեցել: Ղարաբաղ, անվտանգություն, Թուրքիա, Թուրքիայի ՆԱՏՕ անդամությունը, աշխարհագրական դիրքը Իրանի և Վրաստանի
միջև. այս բոլոր աշխարհաքաղաքական գործոններն ազդում են Հայաստանի
որոշումների վրա` անկախ նախագահի անձից: Հենց նույն Լևոն Տեր-Պետրոսյանն այդ մասին անկեղծորեն ասաց վերջին հանրահավաքում: Տեր-Պետրոսյանի կառավարությանը կարելի է մեղադրել
շատ մեղքերի համար, բացի ռուսամետությունից, քանի որ նրա
թիմի բոլոր անդամները արևմտամետ էին տրամադրված:

 

Բայց
Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի տեղակայման վերաբերյալ պայմանագիրը ստորագրեցին…

 

Անշուշտ:
Ղարաբաղյան պատերազմը թելադրում էր Ռուսաստանի հետ լավ հարաբերություններ պահպանելու կոշտ անհրաժեշտություն: Մեր հյուսիսային հարևան Վրաստանը երկու անգամ` Գամսախուրդիայի և Սահակաշվիլիի
օրոք, այլ կերպ վարվեց: Երկու անգամ էլ Վրաստանն
այլանդակեցին: Հենց այդ պատճառով Հայաստանի արտաքին դիրքավորումն այժմ էլ բացատրվում
է ամենառացիոնալ ընտրությամբ: Ընդ որում, անշուշտ, Հայաստանի վերնախավը կշարունակի Եվրոպայի հետ փոխգործակցության փորձերը հնարավորությունների 
թույլատրելի
միջանցքի շրջանակում: Հենց դա է
կոմպլեմենտարիզմը առկա հնարավորությունների շրջանակում: Մինչև սեպտեմբերի 3-ը Հայաստանի
հնարավորությունների միջանցքը միանգամայն այլ էր: Առանձնացնեմ
այդ միջանցքի երկու կարմիր գիծ.առաջինն անվտանգության գիծն է, որն
ապահովում է Ռուսաստանը: Իսկ երկրորդն առնչվում է  մենեջմենթին, զարգացման որոշակի մոդելներին, ներդրումային մթնոլորտին, որն ապահովում է Եվրոպան,
քանի որ այդ
մոդելները Ղազախստանում և Ռուսաստանում չկան: Եվ այդ
երկու գծերի միջև  էլ Հայաստանը փորձում է գոյատևել,
փոխառելով և այստեղից, և այնտեղից:
Ռեադմիսիայի, ԵՄ հետ պարզեցված վիզային ռեժիմի շուրջ պայմանագիրն ստորագրվեց սեպտեմբերի 3-ից հետո,
Սերժ սարգսյանն այցելեց  Ուելս, ելույթ ունեցավ ՄԱԿ Գլխավոր ասամբլեայում` սեպտեմբերի 3-ին հետո:
Այնպես որ, քաղաքականությունը
հնարավորինի արվեստ է, և
այսօր Հայաստանը գոյություն ունի հենց այդ շրջանակներում:

 

Հոկտեմբերի
13-ին Ռուսաստանի և Ադրբեջանի
պաշտպանության նախարարները ստորագրել են 2014-2015 թթ. գործողությունների ծրագիր: Միայն 2014 թվականին այդ պայմանագրի շրջանակում Մոսկվան Ադրբեջան կառաքի 1 մլն դոլարի սպառազինություն:

Ի՞նչ
նպատակ ունի այդ խաղը:

 

Ռուսաստանի
ներկայիս խաղը նպատակաուղղված է ստատուս-քվոյի պահպանմանը Հարավային Կովկասում, քանի որ Մոսկվային
մեր տարածաշրջանում պետք չէ երկու
բնա` խաղաղություն և պատերազմ:
Կրեմլի շարժառիթները երկու դպքում էլ նույնն
են, քանի որ ցանկացած
կողմի օգտին ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորմանը կհետևի Ռուսաստանի ազդեցության կորուստ: Եվ ինչպես
տեսականորեն Ադրբեջանի կողմից ԼՂՀ անկախության ճանաչման, այնպես էլ տեսականորեն
Ադրբեջանի կղմից ԼՂՀ նվաճման դեպքում Հայաստանին արդեն այդքան ավնտանգություն հարկավոր չի լինի:
Հետևաբար, Ռուսաստանի վարքագիծը տարածաշրջանում միանգամայն ռացիոնալ է, իսկ
վիրավորանքը, որով հեղեղված է հայկական
մամուլը իրականության հետ նվազագուն առնչություն անգամ չունի: Չէ որ
սպառազինությունների մատակարարումները տեղի են ունենում
ոչ միակողմանի: Իմանալով հաշվել` ես գիտեմ,
թե որքան արժե յուրքանչյուր երկաթի կտոր: Հայաստանի անկախության 20-ամյակին նվիրված զորահանդեսի ժամանակ մի 15 րոպեում
կողքովս անցավ Ադրբեջանի մի քանի
ռազմական բյուջե: Ադրբեջանն այդ ողջ երակթեղենը գնում է նավթադոլարներով:
Որտեղի՞ց այդ ամենը Հայաստնաում, ի՞նչ փողերով ենք մենք այդ ամենը գնել: Եթե ոչ Ռուսաստանից`
որտեղի՞ց է բերվում
Հայաստանի և Ղարաբաղի բանակների սպառազինությունը: Չէ որ
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հաշվեկշիռը պահպանվում է պատերազմի
վերսկսմանը խանգարելու աստիճանում:

 

Օգոստոսյան
ընդհարումները, որոնցում Ադրբեջանի կորուստները 9 անգամ գերազանցեցին հայկական կողմերի կորուստները, ցույց տվեցին, որ հաշվեկշիռը
և ստատուս-քվոն պահպանվում են ոչ
միայն ՙերկաթի՚ օգնությամբ, այլև երկու հայկական պետությունների սահմանները հակառակորդի ոտնձգություններից պաշտպանող զինծառայողների
կողմից…

 

Անշուշտ:
Այդուհանդներձ, օգոստոսին տեղի ունեցածը մասնավոր դեպք էր, որը
կշռաքար դրեց առկա բազմաշերտ հաշվեկշռի կշեռքին: Որևէ մեկը հաշվե՞լ է, թե
քանի միլիարդ է նստել  ԼՂՀ
արևելյան սահմանի էշելոնացված պաշտպանագիծը, ՀՕՊ համակարգերը: Կարծում եմ` մի
գումար, որը ԼՂՀ և Հայաստանի
բյուջեների ուժերից վեր է: Պաշտպանության
գիծը, տանկերը, սպառազինությունների մատակարարումները, սպաների պատրաստումը, այդ ամենը տեղավորվում է ստատուս-քվոյի պահպանմանը նպատակաուղղված Ռուսաստանի ընդհանոր քաղաքականությունում: Դա վերաբերում է նաև
Ադրբեջանին զենք վաճառելու Մոսկվայի շարժառիթներին, և ոչ
մենք, ոչ նրանք
դրանից չենք կարող խուսափել:

 

ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության վերաբերյալ 160-էջանոց պայմանագրում բացառություններն ամրագրված են ընդամենը
4-ից մինչև 8 տարվա համար: Տպավորություն է ստեղծվում,
որ մեր իշխանություններն ընդամենը փորձում են հետաձգել
ներմուծման կողմնորոշում ունեցող Հայաստանի տնտեսության կոլապսը: Իսկ ավելի երկարաժամկետ հեռանկարի մասին Երևանում, կարծես, չեն մտածում:

 

Մեր
իշխանությունների ռազմավարության մեջ, անշուշտ, տեղավորվում է բացասական
սցենարները հնարավորինս հետաձգելը և դրական սցենարները շարունակելը: Անցած տարվա սեպտեմբերից մինչ այսօր, ըստ էության, դրա շուրջ էլ ընթացել
են բանակցությունները: Եվրասիական միությունը ծրագրվել է որպես
Ուկրաինային միտված նախագիծ, և որևէ
տնտեսական հետաքրքրություն
ԵԱՏՄ համար Հայաստանը չի ներկայացրել,
չի ներկայացնում և չի
ներկայացնելու: Դեռ ապրիլին ՌԴ նախագահի
խորհրդական Սերգեյ Գլազևը պնդում էր, որ
ԵԱՏՄ ընդհանուր ուղղվածությունը Եվրամիության հետ այդ միավորումը սինխրոնիզացնելու ձգտումն է`մաքսատուրքերի և դրույքաչափերի
ներդաշնակեցման միջոցով: Ուկրաինական ճգնաժամը վերջակետ դրեց այդ ներդաշնակեցման հեռանկարների հարցում: Սակայն, այդ ճգնաժամն էլ հավերժ
չէ, այն նույնպես կավարտվի: Այդ պատճառով Մաքսային միությունը մտադիր է նվազեցնել
այդ սակագները: Ինչպե՞ս դա տեղի
կունենա: Կապրենք`կտեսնենք:

 

Այսինքն`Դուք համաձայն չե՞ք այն կարծիքին, ըստ որի`Եվրասիական միությունն ի սկզբանե
քաղաքական նախագիծ է եղել:

 

Ավելի
շուտ այն եղել է թե’
քաղաքական, թե’ տնտեսական: ԵԱՏՄ-ում ի սկզբանե
տնտեսական լուրջ բաղադրիչ կար: Ղազախստանի և Ռուսաստանի
միավորումը տնտեսական իմաստով բավական ռացիոնալ է թվում`հաշվի առնելով վերջիններիս նմանությունը. նավթ, գազ, մետաղներ, մեծ տարածք, փոքրաթիվ բնակչություն, իսկ հաղորդակցությունների հետ կապված որոշակի խնդիրներն իրենց շուկայի հովանավորչության պահանջ առաջացրեցին: 
Իսկ Ուկրաինան` Բելառուսի հետ միասին, հետաքրքրություն են ներկայացրել
ամենից առաջ իրենց տարանցիկ նշանակության տեսակետից: Սակայն, այդ նախագծին մասնակցելուց Ուկրաինայի հրաժարվելը խիստ փոխեց այն, և ԵԱՏՄ-ն փոխակերպվեց քաղաքական
նախագծի: Շատ հետաքրքիր է, թե ինչպես կընթանան գործերը Ղրղըզստանի հետ կապված,
արդյոք Տաջիկստանի հաշվին այն ընդլայնելու փորձեր կլինեն: Այդ պատճառով այսօր
դեռրս պարզ չէ, թե ինչ տեսքով գոյություն կունենա ԵԱՏՄ-ին 4, առավել ևս` 8 տարի
հետո:

 

Ուկրաինան հստակորեն ցույց տվեց ռուսական
քաղաքականության թերությունները հետխորհրդային տարածությունում,ՙփափուկ ուժի՚
բացակայությունը դրանում: Հնարավո՞ր է արդյոք մոտ ապագայում համանման սցենարը
Հայաստանում`հաշվի առնելով ոչ միայն հանրապետության իշխանության, այլ նաև
քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու Մոսկվայի ցանկության բացակայությունը:

 

Տեսանելի ապագայում ուկրաինական սցենարի
կրկնումը Հայաստանում անհնար է: Նույնիսկ` հաշվի առնելով հետխորհրդային տարածքում
Ռուսաստանի քաղաքականության բոլոր բացթողումների առկայությունը Հայաստանի
պարագայում, ոչ միայն իշխանության, այլև քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու
ցանկության բացակայությունը Մոսկվայում: Ուկրաինան և Հայաստանը շատ տարբեր են:
Ուսումնասիրելով Մայդանում զոհվածների կենսագրությունները` ես պարզել եմ, որ նրանց
շուրջ 80 տոկոսը ծնունդով Արևմտյան Ուկրաինայի գյուղերից էին: Ուկրաինայում կա
ապրիորի արևմտամետ տրամադրությունների բազմամիլիոնանոց պահեստարան: Երիտասարդ
Արևմտյան Ուկրաինայում ծնելիությունն ավելի բարձր է, նրանք կաթոլիկ են, հետևաբար`
առավել արմատական: Նրանք կտրուկ տարբերվում են կրոնական և մշակութային
կողմնորոշման առումով: Հենց այդ պահեստարանը բիկֆորդյան լարի դեր խաղաց
Ուկրաինայում Մայդանի բռնկման համար: Հայաստանում ոչ մի նման բան չկա: Կա որոշ
մարդկային նյութ, որը կենտրոնացած է Երևանի սոցիալական կենտրոնում.
երիտասարդություն, ուսանողություն, մտավորականություն: Սակայն բոլոր այդ մարդիկ
համապատասխան մտածելակերպ ունեն ոչ թե ազգային-կրոնական գործոնի, այլ իրենց
սոցիալական վիճակի արդյունքում: Եվ Հայաստանում չկա տարածաշրջան, որը պատրաստ է
պաշտպանել արևմտամետ կողմնորոշումը: Եվ, վերջապես, Ռուսաստանը չի կարող լինել
ՙփափուկ ուժ՚, դա նրան այնքան էլ չի հաջողվում: Ռուսաստանի լեզուն էներգետիկան է,
անվտանգությունը, ռազմավարությունը, աշխարհաքաղաքականությունը: Այստեղ նրանք կարող
են աշխատել: Իսկ Արևմուտքը կարող է աշխատել նաև «փափուկ ուժիե միջոցով, ինչն էլ
ցուցադրեց Ուկրաինայում: Այդ իրողությունը, իհարկե, կարելի է փոխել, սակայն դրա
համար հարկավոր կլինեն տասնամյակներ, մարդիկ, ովքեր ծնվել են արդեն արևմտամետ
հասարակությունում: Այդուհանդերձ, Հայաստանի արտաքին քաղաքականության
կողմնորոշումը միանգամայն հնարավոր է փոխել, սակայն բնավ ոչ այն պատճառով, որ
ինչ-որ մեկը, ով անչափ սիրում էր Ռուսաստանը, վաղը հանկարծ նույնպիսի մեծ սեր
կտածի Եվրոպայի հանդեպ: Քաղաքագետի կարծիքով, դա հնարավոր կլինի միայն այն
ժամանակ, երբ ցինիկաբար մտածող քաղաքական գործիչները տեսնեն աշխարհաքաղաքական
իրավիճակի իրական փոփոխություն: «Քաղաքական գործիչները ոչ ոքի չեն սիրում, նրանք,
պարզապես, նայում են հնարավորինի աստիճանին: Հայաստանում միշտ այդպես է եղել:
Մինչև 1994  թվականը Հայաստանը միանշանակ
ռուսամետ էր` բնավ ոչ այն պատճառով , որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Վազգեն Մանուկյանը,
Աշոտ Մանուչարյանը և Վանո Սիրադեղյանը սիրում էին կեչիները, այլ` որովհետև այն
ժամանակ պատերազմ էր, և զենք  էր հարկավոր:
Եվ Ռուսաստանում դա շատ լավ էին հասկանում ու հասկանում են` զարգացնելով
հարաբերությունները հենց նույն Ադրբեջանի հետ: