Վերջին օրերին շատ է
խոսվում այն մասին, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները առաջվանը չեն, իսկ գազի գնի
թանկացումը հետևանք է այդ հարաբերություններում արձանագրված փոփոխության: Ի՞նչքանով
է Ձեր կարծիքով այն համապատասխանում իրականությանը:
Աշխարհաքաղաքական
ու գեոտնտեսական գործընթացներում էներգակիրները մշտապես ունեցել են բացառիկ նշանակություն:
Վերջին երկու տասնամյակում այն ավելի տեսանելի է դարձել նաև մեր տարածաշրջանի, մեզ
համար: Որպես համաշխարհային նավթի ու գազի ամենամեծ պաշարներն ունեցող պետություններից
մեկը, Ռուսաստանը, բնականաբար, փորձում է վերջին տարիներին տնտեսական ու աշխարհաքաղաքական
առավելագույն օգուտներ քաղել այդ ռեսուրսից, և սա լեգիտիմ է: Այնպես որ միամտություն
կլինի ակնկալել, որ էներգակիրների մատակարարումը բարեկամ և գործընկեր երկրներին Ռուսաստանի
Դաշնությունը չպետք է օգտագործի` հետապնդելով աշխարհաքաղաքական նպատակներ: Դա այդպես
է ողջ աշխարհում և վաղուց է այդպես: Էներգակիրների գնագոյացման հարցում, աշխարհաքաղաքական
բաղադրիչից զատ, անշուշտ, կա ևս մեկ, մեր օրերում
գուցեև առավել առաջնային գործոն` տնտեսական գործոնը: Չէ, որ գազը նախևառաջ ապրանք է,
որը համաշխարհային շուկայում գին ունի: Այսինքն, գազի սակագինը, մատակարարվող որ երկրի
հետ էլ կապված լինի, մեծ հաշվով տեղավորվում է այս երկու կարևոր բաղադրիչների համատեքստում:
Գալով ձեր հարցին, նշեմ, որ
ես ճիշտ հակառակ կարծիքին եմ. Տարիներ շարունակ ռուսական գազը Հայաստան մատակարարվել
է` գնագոյացման հիմքում ունենալով հայ-ռուսական ռազմավարական-դաշնակցային հարաբերությունները
ու հենց Սերժ Սարգսյանի նախագահության տարիներին, երբ ժամանակագրորեն Ռուսաստանը սկսեց
առավել ընդգծված դարձնել իր էներգետիկ քաղաքականությունը որպես արտաքին քաղաքական կարևոր
լծակ: Այսօր էլ ռուսական գազի սակագինը այլ երկրների հետ համեմատության մեջ ամենաբարձրը
չէ: Այնպես որ, անիմաստ է այստեղ այդ հանգամանքը փնտրել:
Կարծում եմ, որ գազի գնագոյացման
վերաբերյալ բանակցությունները մշտապես ընթացել են մոտավորապես հետևյալ տրամաբանությամբ.
Հայաստանն ըմբռնումով է մոտենում հանգամանքին, որ Ռուսաստանը գազի գինը չի կարող պայմանավորել
միայն աշխարհաքաղաքական շահերով ու Հայաստանի հետ ունեցած ռազմավարական դաշնակցային
հարաբերություններով` շրջանցելով տնտեսական գործոնը և բարեկամ այլ երկրների հետ իր
ունեցած հարաբերությունները, որոնց Ռուսաստանը էներգակիրներ է մատակարարում: Փոխարենը,
Հայաստանն ակնկալում է, որ Ռուսաստանը գազի գնագոյացման հարցում հաշվի կառնի մեր առանձնահատուկ
հարաբերությունները` ի նկատի ունենալով նաև գազի գնի բարձրացման հնարավոր բացասական
ազդեցությունը մեր երկրի սեցիալ-տնտեսական կյանքի վրա: Իմ պատկերացմամբ, Ռուսաստանն
իր հերթին այդ բանակցություններում առաջնորդվել է հետևյալ տրամաբանությամբ. Դաշնությունը,
իհարկե, հատուկ կարևորություն է տալիս Հայաստանի հետ ունեցած իր հարաբերություններին
և որ գազի գնագոյացումը չի կարող ադեկվատ չլինել այդ հարաբերություններին: Փոխարենը,
Ռուսաստանի Դաշնությունն էլ իր կողմից հասկանալի քաղաքական ակնկալիքներ ունի Հայաստանից
ու նաև չի կարող ամբողջությամբ շրջանցել տնտեսական գործոնը և այլ երկրներին մատակարարվող
գազի գինը` ակնկալելով, որ մենք ըմբռնումով կմոտենանք այդ ամենին:
Ինչպես գազի գնի վերանայման
համատեքստում, այնպես էլ այլ առիթներով, շատ է խոսվում, որ վերջին տարիներին հայ-ռուսական
հարաբերությունները վատթարացել են ի հաշիվ ԵՄ-ի, ըդհանրապես, Արևմուտքի հետ հարաբերությունների:
Հայաստանի Հանրապետությունն
իր գործընկերների հետ տարբեր խորությամբ համագործակցությունն իրացնում է բացառապես
իր ազգային-պետական շահերից ելնելով: Սա էլ հենց անկախության գինն է, անկախության պոտենցիալը:
Լինելով փոքր երկիր և սնվելով իր հարուստ պատմական անցյալից ու կուտակած հարուստ փորձից,
Հայաստանի Հանրապետությունը բաց է խորացնելու հարաբերություններն իր բոլոր գործընկերների
հետ: Վստահ` հենց բաց լինելն ու համագործակցության պատրաստակամությունն են թույլ տալիս
առաջ մղելու մեր ազգային-պետական շահերը, հետապնդելու մեր ազգային արժանապատվությունը:
Սա ի միջի այլոց:
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի
Դաշնության և ԵՄ-ի հետ մեր ունեցած հարաբերություններին, ապա այստեղ հակադրություն
իսկապես չկան: Նման հակադրության մասին սովորաբար խոսում են նրանք, ովքեր այս կամ այն
պատճառով շահագրգռված չեն ուժային այս կենտրոնների հետ Հայաստանի Հանրապետության զարգացող
ու խորացող հարաբերություններում: Նաև հասկանալի է, թե ինչու են նման խոսակցություններն
ու հարցադրումներն ակտիվացել հատկապես վերջին շրջանում. աշնանը սպասվող Վիլնյուսի գագաթնաժողովին
ընդառաջ Հայաստանի Հանրապետությունը հաջողությամբ ավարտին է հասցնում Ասոցացման համաձայնագրի
շուրջ բանակցությունները, և համաձայնագրի ստորագրումը շատերը դիտարկում են որպես հարված
ուղղված հայ-ռուսական ռազմավարական դաշնակցային հարաբերություններին: Միանգամից նշեմ,
որ Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերություններն այնքան խորն են, այնքան ամուր են, այնքան
առանցքային են, որ մեր երկիրը չի պատրաստվում ուժային որևէ կենտրոնի հետ իր հարաբերությունները
զարգացնել, խորացնել ի հաշիվ Ռուսաստանի հետ ունեցած մեր հարաբերությունների: Ինչու՞:
Որովհետև բացի պատմական ասպեկտից, բացի հոծ հայկական սփյուռքի, տնտեսական ու այլ գործոններից,
Ռուսաստանի հետ մենք գտնվում ենք անվտանգության նույն համակարգում, ինչը անվտանգության
հզոր և այս պահի դրությամբ` անփոխարինելի երաշխիք է: Գտնվելով նման բարդ տարածաշրջանում,
Հայաստանի Հանրապետությունը ոչ մի դեպքում չի կարող իրեն թույլ տալ կոմպրոմիսի ենթարկել
իր անվտանգության երաշխիքները: Բարեբախտաբար, ԵՄ-ի հետ հարաբերությունների որևէ փուլում
Բրյուսելը երբեք հանդես չի եկել մոտեցումներով, որոնք ենթադրում են կամ-կամի տրամաբանություն:
Այդ տրամաբանությունը ավելի շուտ տեղական ծագում ունի: Հայաստանի Հանրապետությունն
էլ որպես անկախ երկիր առաջնորդվում է բացառապես իր շահերով: ԵՄ-ի հետ մեր հարաբերություններն
ինքնին կարևոր են, և ոչ ոք չի կարող վիճարկել, որ Նախագահ Սարգսյանի կառավարման առաջին
ժամկետում այդ հարաբերությունները ստացել են լրիվ նոր որակ, հասել են մի մակարդակի,
շրջադարձային մի փուլի, որ տարիներ առաջ եվրոպական մերձեցման ամենահամարձակ կողմնակիցները
անգամ չէին կարող ենթադրել: Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ բանակցությունների հաջող
ընթացքն ու Երևան-Բրյուսել հարաբերությունների նոր օրակարգը փոխադարձաբար պարտավորեցնող
է:
Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության
շուրջ բանակցային գործընթացը առաջ չի ընթանում: Ի՞նչ կարելի է ակնկալել այս ուղղությամբ
առաջիկայում:
Բանակցային գործընթացում
առաջընթաց ակնկալել մինչև տարեվերջ իրատեսական չէ: Գոնե միայն այն պատճառով, որ Ադրբեջանում
աշնանը սպասվում են նախագահական ընտրություններ: Գործընթացը հայտնվել է տեղապտույտում,
ինչի միակ ու բացառիկ պատասխանատուն Ադրբեջանն է: Ուժի պաշտամունքը, ռազմատենչ հռետորաբանությունը
և կացնային քաղաքականությունը պաշտոնական Բաքվի համար դարձել է տանող գիծ, մնացած ամեն
ինչն ածանցելով դրանից` այլատյացություն, թշնամանք, պատմության վանդալային ու աննախադեպ
խեղաթյուրում և այլն:
Ստեղծված իրավիճակում բանակցային
գործընթացում առաջընթաց արձանագրելու անհրաժեշտ մեկնակետը հակամարտության կողմերի միջև
վստահության մթնոլորտի ձևավորումն է: Ավելի կոնկրետ` ռազմական գործողությունների չվերսկսման
կամ ուժի չկիրառման վերաբերյալ պայմանագրի ստորագրումը, կամ առնվազն հայտարարության
տեսքով նման համաձայնության ձեռքբերումը: Ինչու՞ եմ այդպես մտածում: Որովհետև վստահ
եմ, որ առանց կողմերի` առաջին հերթին Արցախի և Ադրբեջանի միջև վստահության մթնոլորտի
ձևավորման, նույնիսկ միջազգային ողջ հանրության կողմից պարտադրված որևէ լուծում կմնա
թղթի վրա` ցանկությունների տիրույթում:
Այսօր մենք գտնվում ենք ոչ
խաղաղություն, ոչ պատերազմ իրավիճակում: Ադրբեջանն, այո, դադարեցրել է մշտական ռազմական
գործողությունները, սակայն Բաքուն շարունակում է խախտել հրադադարի ռեժիմը, ինչը նշանակում
է, որ Ադրբեջանը չի հարգում իր իսկ ստորագրած փաստաթղթերն ու միջազգային միջնորդների
աջակցությամբ ձեռքբերված համաձայնագրերի դրույթները:
Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը
առաջընթացի բացակայությունը պայմանավորում է հայկական կողմի ապակառուցողական դիրքորոշմամբ
ու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին մեղադրում անգործության մեջ:
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը
կարող է անել այն, ինչ կարող է: Միջնորդներից սպասել ավելին, անիրատեսական է: Միջնորդները
կարո՞ղ են հակամարտության կողմերի փոխարեն քաղաքական որոշումներ կայացնել, փոխհամաձայնության
գալ: Մինսկի խմբի գործունեությունից դժգոհության թեզը Ադրբեջանը թմկահարում է միայն
այն նպատակով, որպեսզի ցույց տա, թե բանակցային գործընթացում առաջընթացի բացակայությունը
պայմանավորված է մի գործոնով, որը գոյություն չունի: Բայց ակնհայտ է, որ այդ թեզն իր
ազդեցությամբ քարոզչական շրջանակներից այն կողմ չի անցնում: Միջազգային ողջ հանրությունը,
նախևառաջ Մինսկի խմբի միջնորդները շատ լավ գիտեն, քաջատեղյակ են իրերի իրական վիճակին:
Իսկ ինչ վերաբերում է Հայաստանին
ուղղված մեղադրանքներին, ապա արդեն նույնիսկ ձանձրալի է խոսել այդ մասին: Հայաստանն
այս ողջ ընթացքում դրսևորել է բացառիկ հետևողականություն, բանակցային գործընթացում
եղել է ազնիվ ու բաց` բանակցային գործընթացում իր ներգրավվածությամբ նպատակ ունենալով
հասնել խնդրի խաղաղ կարգավորմանը, մինդեռ Ադրբեջանը բանակցությունների նույնիսկ ամենակտիվ
փուլին զուգահեռ մշտապես հայտարարում է ռազմական ճանապարհով խնդրի լուծմանը հասնելու
իր նպատակի մասին: Սակայն, խնդրի կարգավորման ռազմական լուծում իրականում գոյություն
չունի ու այդ մասին էլ Բաքվում շատ լավ գիտեն: Ստացվում է, որ իրենք իրենց դրել են
պատային իրավիճակում: