Կարծիք կա, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն սպառել է իր հնարավորությունները Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում: Արդյո՞ք Մինսկի ձևաչափի շրջանակներում բանակցային գործընթացն այլընտրանք ունի: Եվ հնարավո՞ր է արդյոք Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը` Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի անկախության միակողմանի ճանաչման ճանապարհով: Ի՞նչ հետևանքների դա կարող է հանգեցնել:
Կարգավորման գործընթացը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափով, իրոք, տեղապտույտ է տալիս, և այդ ձևաչափի շրջանակներում որևէ բեկման հասնել, իրոք, հնարավոր չէ: Դա վերաբերում է նաև այլընտրանքային ձևաչափերին, օրինակ, այսպես կոչված, ՙՊրահայի գործընթացին՚`Ռուսաստանի նախկին նախագահի միջնորդությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումներին: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման հնարավորությանը`ապա այս առնչությամբ բազմիցս հանդես է եկել նախագահ Սերժ Սարգսյանը, այդ թվում`պատասխանելով նախագահական ընտրություններում իր նախկին մրցակցի որոշ հայտարարություններին: Դժվար է այս առնչությամբ որևէ բան ավելացնել:
Ադրբեջանական ԶԼՄ-ները տեղեկություն են տարածել Ադրբեջանի կողմից Ռուսաստանի հետ նոր սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի գնման շուրջ բանակցությունները դադարեցնելու մասին: Միաժամանակ նույն ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն է հայտնվել
ՙեվրոպական արտադրողների կողմից Հարավային Կովկասի երկրներին զենքի վաճառքի պայմանների անսպասելի մեղմացման վերաբերյալ՚: Եթե սա տեղեկատվության նպատակաուղղված արտանետում է, որո՞նք են դրա պատճառները:
Սպառազինությունների մատակարարների ընտրության հարցում Ադրբեջանի գերակայությունների հնարավոր փոփոխման վերաբերյալ տեղեկատվությունն արտացոլում է վերջինիս արտաքին քաղաքական ուղեգծի էվոլյուցիան: Ռուսաստանում կարելի է նկատել քաղաքականությունը և բիզնեսը, մասնավորապես`առանձին ձեռնարկությունների մակարդակով ռազմատեխնիկական համագործակցությունը, միմյանցից զատելու փորձեր: Սակայն, Մոսկվայի և Բաքվի քաղաքական շփումներում վստահության կորուստը, խնդրահարույց հարցերը լուծելու ցանկության բացակայությունը կամ նույնիսկ օբյեկտիվ անհնարինությունը վաղ թե ուշ անդրադառնում է երկկողմ փոխգործակցության այլ ոլորտների վրա:
Կիսվեք Ադրբեջանում ներքաղաքական իրավիճակի զարգացման հնարավոր սցենարների առնչությամբ Ձեր կարծիքով`կապված նախագահական ընտրությունների , Իրանի և որոշ չափով ՌԴ հետ հարաբերությունների սրման հետ...
Իրանն արտաքին ազդեցությանը ենթարկելու ձգտումը, կարծում եմ, Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցող իրադարձությունների հիմնական մղիչ ուժն է: Ադրբեջանն օբյեկտիվ պատճառներով չի կարող այդ գործընթացներին ներգրավված չլինել: Մամուլում տեղեկատվություն է հայտվում Թել Ավիվի և Վաշինգտոնի հետ Բաքվի սերտ կապերի մասին, ինչը, անշուշտ, չի կարող չմտահոգել Թեհրանին: Տարբեր խաղացողների`ժամանակ առ ժամանակ ի հայտ եկող մրցակցությունն անդրադառնում է սոցիալ-տնտեսական խնդիրների և երկրի ներսում տարբեր ընտրախավերի ոչ հասարակ հարաբերությունների վրա: Այս ամենը հղի է ամենատարբեր սցենարներով, որոնք բավականին մանրամասն քննարկվում են ադրբեջանցի քաղաքագետների ու փորձագետների կողմից:
Այնուամենայնիվ, առաջիկա ամիսներին որևէ արտառոց բան տեղի չի ունենա: Սակայն, ավելի մեծ թափ կառնի ոչ թե, այսպես կոչված, ՙարևմտամետ՚ ընդդիմության, այլ խմբակցությունների և խմբերի գործունեությունը, որոնք դե-ֆակտո հռչակելով քաղաքական նպատակներ`օգտագործում են կրոնական հռետորաբանությունը և դիմում քաղաքացիների ամենալայն շերտերի զգացմունքներին ու հույզերին: Ադրբեջանն ամենևին բացառություն չէ, և պատահական չէ, որ շատ դիտորդների կողմից ավելի շատ զուգահեռներ են անցկացվում այդ երկրի և Մերձավոր Արևելքի որոշ պետությունների միջև, որոնք հայտնի բուռն իրադարձությունների ասպարեզ են դարձել: Այսպիսով, չնայած այն բանին, որ Ադրբեջանի նախագահի առաջիկա ընտրություններում, ըստ երևույթին, ամենի ինչ հարթ կանցնի, հետագայում տհաճ անակնկալները պետք չէ բացառել:
Հայաստանի նկատմամբ Ռուսաստանի անհետևողական քաղաքականությունը, մի շարք փորձագետների կարծիքով, թույլ է տվել ԱՄՆ-ին զգալիորեն ամրապնդել իր ազդեցությունը հանրապետությունում: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ միտումներ կան այսօր այդ ուղղությամբ, և արտաքին խաղացողներից ո՞վ է շահագրգռված ՙԲարևի հեղափոխությամբ՚:
Միացյալ նախագահների գործունեությունը հետխորհրդային տարածությունում, իհարկե, համակարգային և միաժամանակ բազմամակարդակ բնույթ է կրում`կողմնորոշված լինելով դեպի իշխող դասի և հասարակության հիմնական խմբերը: Որպես օրինակ կարելի է բերել թեկուզ ամերիկյան բազմաթիվ ոչ կառավարական կազմակերպությունների գործունեությունը Ռուսաստանի տարածքում և դրանց ֆինանսավորման ծավալները: Հազիվ թե Հայաստանում իրավիճակը կարող էր այլ սցենարով զարգանալ: Հանրապետությունում շատ լավ հայտնի է, որ նույն Րաֆֆի Հովհաննիսյանը հանրապետությունում հայտնվել է 1988 թ. Սպիտակի երկրաշարժից հետո, երբ որոշվել է բացել ԽՍՀՄ սահմաններն արտաքին օգնության համար`դառնալով Ամերիկայի հայկական համագումարի երևանյան գրասենյակի առաջին ղեկավարը: Այդ կազմակերպության սերտ կապերն ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի հետ որևէ մեկի համար գաղտնիք չեն: Ինչ վերաբերում է վերջին ժամանակների իրադարձություններին, չի կարելի չհիանալ, թե ինչպես է անցած տարի դժվարությամբ խորհրդարան անցած ՙԺառանգության՚ առաջնորդը նախագահական ընտրությունների ընթացքում ստանում ընդդիմադիր ընտրազանգվածի ձայների մեծ մասը: Դա, անշուշտ, ունի կազմակերպչական-տեխնոլոգիական բացատրությունները, և հայտնի է, որ, այսպես կոչված, ՙգունավոր հեղափոխությունների՚ զոհ դարձած ԱՊՀ որոշ երկրներում եղել են նաև այդպիսի օրինակներ: Հայաստանում ԱՄՆ քաղաքականության կարևոր առանձնահատկություններից են՝ քաղաքական արդյունավետության բարձր մակարդակը և հմուտ լոբբիստական ու տեղեկատվական ուղեկցությունը, ֆինանսական հոսքերի օպտիմալացումը: Ինչ վերաբերում է ընտրախավերի, փորձագետների, գիտական հանրության հետ աշխատանքին, արևմտյան, հատկապես`անգլոսաքսոնական աշխարհի ներկայացուցիչներն զգում են իրենց`ինչպես ձուկը ջրում, և նրանց հետ իրենց իսկ ՙհարթակում՚ մրցելը Ռուսաստանի համար բավականին դժվար է, և հազիվ թե պետք է: Չնայած, կարծում եմ, դա չի նշանակում, թե աշխարհաքաղաքական մրցակիցների փորձին պետք չէ հետևել և ինչ-որ բան սովորել: Առաջին հերթին`սփյուռքի հետ աշխատանքին, որն օգտագործվում է որպես ելման երկրի վրա ազդեցույթան արդյունավետ գործիք. խոսքը ոչ միայն Հայաստանի մասին է, այլ Կովկասի այլ տարածաշրջանների, Մերձդնեստրի, Ուկրաինայի: Մոսկվան պետք է սովորի Վաշինգտոնից, թե ինչպես կարելի է միաժամանակ և արդյունավետորեն, համագործակցել ՙգործընկեր՚ պետության ինչպես իշխանության, այնպես էլ ընդդիմության հետ` նպատակաուղղված ստեղծելով այնպիսի իրավիճակ, երբ մրցակցի կողմից ինչ-որ ինտեգրացիոն նախագծի առաջմղման ցանկացած նախաձեռնություն կբախվի բավականին լուրջ, ընդ որում` ՙօբյեկտիվ՚, դժվարությունների:
Ես, իհարկե, նկատի ունեմ եվրասիական ինտեգրման նախագիծը, որին որպես այլընտրանք կառաջարկվի Թուրքիայի հետ սահմանի բացումը: Առաջին հերթին դա կապված է ԱՄՆ շահերի հետ, որի համար հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացումը կարևոր նշանակություն ունի` ելնելով մի շարք պատճառներից, այդ թվում 2015 թվականի` Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի մոտենալը: Հայկական լոբբիստական կազմակերպությունների ջանքերը չեզոքացնելու նպատակով կձեռնարկվի ամեն ինչ, որպեսզի հայ-թուրքական հարաբերություններում գոնե մասնակիորեն ցուցադրվի ինչ-որ ՙառաջընթաց՚, ինչը կարող է ենթադրել նաև տնտեսական կապերի նորմալացում: Սակայն, ՙթուրքական՚ ուղղության ակտուալացումը դժվար է պատկերացնել ոչ միայն առանց Ղարաբաղյան հակամարտության` Բաքվի առավելագույն պայմաներով կարգավորման, այնպես էլ Հայաստանի եվրասիական ինտեգրման գաղափարի վարկաբեկման, որի ներքո ենթադրվում է առաջին հերթին Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների զարգացումը: Հաշվի առնելով Արևմուտքի լուրջ դիրքերը հանրապետության տեղեկատվական տարածությունում` չի կարելի կասկածել, որ նման փորձերը հետագայում նույնպես կլինեն համակարգային բնույթի: Այսպիսով, ամերիկյան և արևմտյան քաղաքականությունը տարածաշրջանում, մասնավորապես` Հայաստանում, չնայած հզոր PR-ին և արտաքին համոզչությանը, ունի մի շարք օբյեկտիվ սահմանափակիչներ:
Դրանցից կարող է օգտվել, իհարկե, Ռուսաստանը, պաշտոնական հանդիսավոր ելույթների, հայտարարությունների ու ֆորմալ-բյուրոկրատական ընթացակարգերի սահմաներից դուրս արտաքին քաղաքական կրեատիվի առկայության պայմաններում: Որքան էլ որ պարոն Հեֆֆերնը պայքարի Carefoour ցանցի խանութների բացման համար`արևմտյան ուղիով ընթանալը չի կարող հանգեցնել Հայաստանի քաղաքացիների մեծ մասի սոցիալ-տնտեսական վիճակի արմատական բարելավմանը: Վաշինգտոնի կողմից հայ-թուրքական ՙհաշտեցման՚ լոբբինգը, ինչպես և Անկարայի հետ դաշնակցային հարաբերությունները Միացյալ Նահանգների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը խոչընդոտող և այս ուղղությամբ հայկական լոբբիտական կազմակերպությունների գործունեությունը չեզոքացնող գործոն կլինեն: Բաքվի հետ համագործակցությունն ԱՄՆ համար ավելի կարևոր է, քան Երևանի հետ: Ինչ վերաբերվում է այսպես կոչված ՙեվրոպական ինտեգրմանը՚, ապա այդ ուղղությունը Երևանի համար կունենա իր գինը` Լեռնային Ղարաբաղի տեսքով, և լիովին հնարավոր է, Ստեփանակերտի համար պատրաստում են կոսովյան Միտրովիցայի, այլ ոչ թե Պրիշտինայի դերը, ինչպես ոմանք ենթադրում են: Բոլոր այս հանգամանքները կարող են Երևանի և Մոսկվայի միջև կառուցողական երկխոսության առարկա դառնալ` առավելագույնս ազատ լինելով ինչպես երկիմաստությունից, այնպես էլ ավելորդ պրոժեկտյորությունից: Եվ այն, որ մեր երկրների միջև շփումները 2013 թվականին ամրապնդման միտումներ ունեն, ինչ-որ առումով որոշակի լավատեսություն է ներշնչում:
Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք Երևանի քաղաքապետի առաջիկա ընտրությունները կարող են նախագահի փետրվարյան ընտրությունների արդյունքներից առանց այդ էլ վրդովված ժողովրդի դժգոհության կատալիզատոր հանդիսանալ:
Երևանի Ավագանու խորհրդի ընտրությունները չափազանց կարևոր նշանակություն ունեն, քանի որ դրանք կարող են իշխանության և ընդդիմության կառուցողական մրցակցության օրինակ դառնալ, Կարծում եմ`մայրաքաղաքային ընտրությունների ընտրարշավը կարող է համատեղ գործունեության և հանրապետության քաղաքացիների սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավմանն ուղղված միջոցների մշակման ընդդիմադիր ուժերի կարողության ստուգում հանդիսանալ: Առանց դրա անհնար է երկրի ամենասուր խնդրի լուծումը, ինչպիսին է միգրացիան: Այնպիսի ուժերի հայտարարություններում և գործողություններում, ինչպես ՙԲարգավաճ Հայաստանը՚, Հայ ազգային կոնգրեսը և ՀՅԴ-ն, երկրում ստեղծված սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի հետ կապված տագնապ, ինչպես նաև հասունացած փոփոխությունների ձգտում է նկատվում: Համանման հայտարարություններ կարելի է լսել նաև իշխանական ճամբարից: Իսկ ընտրությունների ընթացքում հնարավոր խախտումները և կեղծիքները, նրա գնահատմամբ, կարող են հերթական դիմակայության ալիք բարձրացնել հասարակությունում:
Ապրիլի 24-ին ՀՀ փոխարտգործնախարար Շավարշ Քոչարյանն աննպատակահարմար է համարել Երևանի կողմից միջազգային դատական ատյաններ դիմելը`Հայոց ցեղասպանության ճանաչման, հետևանքների վերացման պահանջով: Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք ճիշտ ուղղությամբ է ընթանում Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացն այս փուլում:
Կարծում եմ`հիշյալ հայտարարությունը կապված է օբյեկտիվ իրողությունների հետ: Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը միջազգային խոշոր խաղացողների կողմից առաջին հերթին ունի քաղաքական, այլ ոչ թե իրավական բնույթ, ինչը սերտորեն կապված է արդի աշխարհաքաղաքական գործընթացների զարգացման հետ: Սակայն, կարծում եմ, այդ հանգամանքը ամենևին չի նշանակում, թե հարցի ՙիրավական թղթապնակը՚ պետք է փակ լինի, իսկ իրավական փաստարկները ոչ մի նշանակություն չեն ունենա: Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը կշարունակվի ինչպես առանձին տարածաշրջաների, այնպես էլ, հնարավոր է, որոշ պետությունների մակարդակով, և այն կարող է լուրջ քաղաքական հետևանքներ ունենալ, այդ թվում` այսպես կոչված, ՙհայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման՚ և ԼՂ հարցի առնչությամբ: