Հինգշաբթի, 17 Ապրիլի 2014

 

Նշեք այն
գլխավոր պևոբլեմը, որը Դուք լուիծում եք Սյունիքի մարզպետի պաշտոնում նշանակվելու
օրվանից:

 

Գլխավոր պրոբլեմը
գործազրկությունն է, որն արդեն հասնում է 14,9%: Հենց դրա համար էլ մեր թիմի
ջանքերն առաջին օրից կենտրոնացված են մարզում սոցիալական լարվածությունը
նվազեցնելու վրա: Նման նպատակներ հետապնդելով, ասեմ, որ այդ քաղաքականությունն
ընդհանուր առմամբ տեղավորվում է Հայաստանի կառավարության ռազմավարությունում: Այդ
առումով առաջին օրից ձեռնամուխ եղանք մարզի 2014-2017 թվականների սոցիալ-տնտեսական
զարգացման հայեցակարգի մշակմանը: Աշխատանքներն ընթացան օտարերկրյա մասնագետների
միջոցով, նրանց փորձը վերցնելու և կիրառելու նպատակով, հաշվի առնելով Սյոււնիքի
ներուժը և առավելությունները: Մեր առաջարկությանն առաջինն արձագանքեց ԵԱՀԿ Երևանի
գրասենյակը, ինչպես նաև Հայաստանում հավատարմագրված 16 օտարերկրյա
դեսպանությունները, որոնք Սյունիքում, ինչպես նաև Հայաստանում ներդրումային
ծրագրեր են իրականացնում: Այդ աշխատանքների շրջանակներում մենք անցկացրեցինք
բավականին հաջող համաժողով, ինչի արդյունքում բացահայտվեցին մարզի տնտեսության այն
ոլորտները, որոնց զարգացման նկատմամբ կսկսեցին լինել ավելի ուշադիր: Հայեցակարգը
դեռ ամբողջովին պատրաստ չէ և գտնվում է միջազգային խորհրդատուների հետ քնարկման և
վերջնական տեսքին բերելու փուլում: Համոզված եմ, որ շատ շուտով այդ փաստաթուղթը
պատրաստ կլինի, և մենք դրա օգնությամբ ձեռնամուխ կլինենք մեր մարզի տնտեսության առաջնահերթ
ոլորտների զարգացմանը: Իրականացնելով հայեցակարգում ամրագրված ծրագրերը, հուսով
ենք, նվազագույն չափով նվազեցնել գործազրկության ցուցանիշը և սոցիալական
լարվածությունը, միաժամանակ զարգացնելով մարզի տնտեսության առաջնահերթ
ուղղությունները:

 

Զարգացման առաջնահերթությունների մասին էլ
խնդրում եմ պատմել ավելի հանգամանորեն…

 

Բնական է, որ
խոսքը գնում է հանքահումքային արդյունաբերության մասին, որն ավանդաբար կարևորագույն
դեր է խաղում ոչ միայն Սյունիքի, այլ նաև ողջ Հայաստանի զարգացման համար: Նշեմ, որ
այսօր այդ ոլորտը գտնվում է որակապես նոր մակարդակում: Եթե ոլորտը համեմատենք ԽՍՀՄ
վերջին ժամանակահատվածի հետ, ինչպես ծավալներով, այնպես էլ որակի բարձրացման,
արտադրական մշակույթի, սոցիալական պատասխանատվության և բնապահպանական առումներով,
ապա կտեսնենք հսկայական տարբերություն: Այդ նույն Քաջարանի պղնձա-մոլիբդենային
կոմբինատը, որը ողջ հզորությամբ էր գործում 90-ականների սկզբին, տարեկան
արդյունահանում էր մոտ 8,6 մլն.տոննա հանքանյութ: Այսօր այդ նույն ձեռնարկությունը
տարեկան տալիս է 18 մլն.տոննա հանքանյութ: Նման արդյունքների մենք կարողացանք
հասնել ժամանակակից համաշխարհային ֆլոտացիոն կամ այլ տեխնոլոգիաների կիրառման
միջոցով: Բնական է, այդ ուղղությամբ շատ լուրջ ներդրումներ արվեցին Քաջարանի,
Ագարակի և Ղափանի լեռնա-հարստատուցիչ ֆաբրիկաներում: Դրա համար էլ այսօր այդ երեք
ձեռնարկությունները մշտապես զարգանում են, ստեղծելով նորանոր աշխատետեղեր: Եթե
նախկինում նույն Քաջարանում աշխատում էր 2200 մարդ` ցածր աշխատավարձով, ապա այսօր
այդ նույն ձեռնարկությունում աշխատում է 3500 մարդ` 400 հազ.դրամ միջին
աշխատավարձով, ընդ որում, չհաշված արբանյակ ձեռնարկությունները և մուլտիպլիկացրոն այն
արդյունքը, որը մարզին տալիս է ձեռնարկությունը: Բնական է, որ մարզում ընթանում են
նաև նոր հանքավայրեր փնտրելու ուղղությամբ հետախուզական աշխատանքներ:

 

Հաջողվո՞ւմ է արդյոք համատեղել
լեռնահումքային արդյունաբերության զարգացումը, որն ուղեկցվում է այդքան անհրաժեշտ
աշխատատեղերի ստեղծումով, բնապահպանական նորմերի պահպանման հետ:

 

Առաջին հերթին
նշեմ, որ լեռնահումքային արդյունաբերությունն ընդհանուր հաշվով դեպի մթնոլորտ
վնասակար արտանետումներ, մեծ հաշվով, չի էլ պարունակում: Դրանք առաջանում են
արտադրական թափոնների տեսքով, որոնք հավաքվում են պոչամբարներում: Դա ավանդական
մեթոդ է, որը կիրառվում է ողջ աշխարհում: Իհարկե, ռեկուլտիվացիոն գործընթացը պետք
է ավելի գրագետ ձևով իրականացվի, ինչն էլ արվում է պարտադիր կարգով: Օրինակ, եթե
նախկինում հանքանյութը պոչամբար էր հասնում մեկ փողովակաշարով, ապա այսօր
օգտագործում ենք երկուսը: Եվ եթե հանկարծ, Աստված չանի, հիմնական խողովակաշարը
դուրս գա շարքից, կգործի փոխարինող խողովակաշարը, ինչը թույլ կտա խուսափել շրջակա
միջավայրն ախտոտելուց: Այլ խոսքով, շրջակա միջավայրի պաշտպանությանն ուղղված
ծրագրերը մշտապես իրականացվում են, և մենք, քաջ գիտակցելով մեր պատասխանատվության
աստիճանը, փորձում ենք հնարավորին չափով նվազեցնել բնապահպանական վնասները: Կարող
եմ հավաստել, որ մեր բոլոր լեռնահումքային ձեռնարկությունները, նույնիսկ վարկային
ֆինանսական գործիքների միջոցով, առաջին հերթին ուշադիր են բնապահպանական
պրոբլեմների լուծման և սոցիալական պատասխանատվության հարցերում: Այդ առումով մարզն
արդեն որոշակի ճանապարհ է անցել, ինչը թույլ է տվել արտադրությունը բարձրացնել
որակապես ավելի բարձր մակարդակի: Բնական է, պրոբլեմներ կան, սակայն, այն ինչ
ստեղծվում է մարզում, ունի ավելի մեծ նշանակություն, քան այն, ինչը հասարակությանը
փորձոմ են ներկայացնել: Կարծում եմ, որ բնապահպանության թեմայով շահարկումները
հաճախ լինոմ են ավելորդ: Ընդունում եմ, որ ես փորձում եմ հասկանալ նրանց
մոտիվացիան և աղբյուրները, բայց դա շատ դժվար է` անգամ լաբորատոր մակարդակով:
Մարդիկ փորձում են լուրջ պրոբլեմների վերաբերյալ լուրջ քննարկումները վերածել
շոուի, ստեղծելով անառողջ մթնոլորտ, թափելով վիրավորանքներ և չցանկանալով տեսնել
իրականությունը, միաժամանակ խոչընդոտելով առողջ երկխոսությանը: Հետևաբար, ինձ թվում
է, որ եթե նրանք անգամ փնտրում են ճշմարտություն, ապա դա, հաստատ, անում են ոչ այն
ուղիներով, որոնցող պետք էր փնտրել:

 

Խոսենք մարզի լետնահումքային
արդյունաբերության զարգացման  հեռանկարների
մասին…

 

Դրանք բավականին
լավատեսական են: Մարզի երեք հիմնական հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունները լավ հնարավորություններ ունեն արտադրության ծավալների ավելացման առումով, ինչը թույլ կտա նոր աշխատատեղեր ստեղծել: Եթե դրան ավելացնենք Սյունիքի փոքր և միջին բիզնեսի 80 ձեռնարկությունները, որոնք անմիջականորեն կապված են հանքարդյունաբերական կոմբինատների գործունեության ռիթմի հետ, ապա ոլորտի մուլտիպլիկացիոն նշանակությունը նոր աշխատատեղերի ձևավորման գործընթացում լրացուցիչ գործոն է դառնում: Իհարկե, համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն իր սրբագրումներն է կատարել նաև մարզի զարգացման գործում, որի համախառն արդյունքի 85 տոկոսը բաժին է ընկնում հանքարդյունաբերության ճյուղին: Հենց ճգնաժամի տարիներին վերջնականապես պարզ դարձավ, որ մարզը տնտեսության լիակատար դիվերսիֆիկացման կարիք ունի: Իսկ ուսումնասիրելով համաշխարհային շուկաներում հանքարդյունաբերական արտադրանքի գնագոյացման ցիկլայնությունը վերջին 50 տարիներին` մարզում հանգեցին համապատասխան անխուսափելի հետևությունների, որոնցից գլխավորը Սյունիքի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու անհրաժեշտությունն է: Խոսքը վերաբերում է, առաջին հերթին, այն ճյուղերին, որոնցում մարզը որոշակի առավելություններ կունենա` Էներգետիկա, գյուղատնետսություն և զբոսաշրջություն:

 

Ի դեպ,
տուրիզմի մասին: Ռուբեն Վարդանյանի հետ արդեն եղած համագործակցությունը
շարունակելու ինչպիսի՞ նոր պլաներ ունի մարզը, մասնավորապես, կապված Տաթևի նախագծի
շարունակման հետ:

 

Մեր
հարաբերությունները գտնվում են բավականին բարձր մակարդակի վրա, ինչի մասին է
վկայում միջգերատեսչական հանձնաժողովի գործունեությունը, որն զբաղվում է Տաթևի ողջ
համալիրի զարգացման ծրագրով: Մեզ համար շատ կարևոր է, որպեսզի նախագծում ներառվեն
նաև այդ կիրճում գտնվող գյուղերը, ինչպես նաև այդ շրջանի գյուղացիները: Դա մեծ
ռեսուրս է, որը պետք է գտնի իր կիրառումը: Իհարկե, մենք ընդունում ենք մեր
գործընկերների բոլոր առաջարկները և կարծիքները, քանի որ նրանք են զբաղվում տվյալ
նախագծի անմիջական իրականացումով: Ցանկանում եմ նշել, որ Ռուբեն և Վերոնիկա
Վարդանյանների հիմնադրամը մարզում իրականացնում է նաև սոցիալական ուղղվածության
ծրագրեր: Մասնավորապես, նրանց ֆինանսավորմամբ Հալիձորում արդեն կապիտալ
վերանորոգվել է դպրոցը: Իսկ «Տաթևի Թևեր»-ն այլևս չի սահմանափակվի միայն ճոպանուղիով:
Նախատեսվում և վերականգնվում է Տաթևի համալսարանը, եկեղեցիները, վանքերը:
Ներկաումս կանգնած ենք ընտրության առջև`գերժամանակակից հյուրանոցներ ստեղծելու
միասնական գոտի ստեղծելու և կիրճի գյուղերում այսպես կոչված «գեստհաուզներ» ստեղծելու
միջև: Այսինքն, անելիքներ դեռ շատ կան, բայց համոզված եմ, որ այդ հաջող ծրագիրն
անպայման կավարտվի և կնպաստի Սյունիքի զարգացմանը: Եթե նախկինում ամեն տարի մեր
մարզ էր այցելում մոտ 10 հազար տուրիստ, ապա ճոպանուղու գործարկոմից հետո
այցելուների թիվը հասել է 80 հազարի: Եթե դրան էլ ավելացնենք մուլտիպլիկացրոն
արդյունքոը, ինպես նաև հյուրանոցային բիզնեսի և մնացած բոլոր ենթակառուցվածքների
ուղեկցվող զարգացումը, ապա, կարծում եմ, դժվար կլինի գերագնահատել այդ նախագծի
նշանակությունը մեր մարզի և մեր երկրի համար: Հետևաբար, մտադիր ենք մեր բոլոր
հնարավորություններով աջակցել այդ ծրագրի հետագա զարգացմանը:

 

Որքա՞ն է արդեն և ներդրվել և որքա՞ն է
պատրաստվում ներդրվել այդ նախագծին:

 

Կարծում եմ, որ
այդ հարցին ավելի հստակ կարող է պատասխանել Ռուբեն Վարդանյանը: Այնուամենայնիվ,
մեր տվյալներով 2013 թվականին Տաթևի վանքի շրջապատի բարեկարգմանն է ուղղվել ավելի
քան 16 մլն.դրամ: Իսկ 2014 թվականի պլաներն ավելի հավակնոտ են: Ճոպանուսու և
Հալիձոր գյուղի զարգացմանը կներդրվի մոտ 584 մլն.դրամ, Տաթևի վանքի վերակառուցմանը
և վանքային կյանքի վերականգնմանը`206,5 մլն.դրամ, ճոպանուղու շրջական գյուղական
ճանապարհների զարգացմանը` մոտ 212 մլն.դրամ: Այսպիսով, 2014 թվականին նախագծի
իրականացմանը ընդհանուր հաշվով կներդրվի ավելի քան մեկ մլրեդ.դրամ:

 

Իսկ ինչպե՞ս են գործերը մարզում սոկու
արդյունահանման առումով:

 

Իրոք, նախկինում
Լիճքում գործում էր ոսկի արդյունահանող ձեռնարկություն, որն այսօր, ցավոք, կանգնած
է: Սակայն, Վայոց
ձորի մարզի հետ սահմանում, Ամուլսարի մոտ նախապատրաստվում է նոր, բավականին լայնածավալ ծրագրի իրագործում, որը ներկայացրել է «Գեոթիմ» ընկերությունը: Նախագիծը ենթադրում է տարեկան 10 մլն տոննա ոսկեբեր հանքաքարի վերամշակում: Դրա համար կպահանջվեն լուրջ ներրդումներ, որոնք կգերազանցեն առնվազն 100 մլն դոլարը: Բնական է, որ մեր համայնքները դրան կաջակցեն`որոշակի տարածքներ տրամադրելով այդ խոստումնալից նախագծի իրագործման համար:

 

Գյուղատնտեսությունը նույնպե՞ս հանդիսանում
է մարզի զարգացման Ձեր պլանների առաջնահերթ ուղղությունը:

 

Իհարկե: Սկսենք
մեր ունեցած բավականին լավ նախադրյալներից և հաջողություններից, սննդի վերամշակման
ոլորտում և գյուղատնտեսությունում: Հաշվի առնելով հարևան Իրանում մսի պահանջարկը,
երկարատև բանակցությունների արդյունքում Սյունիքում կառուցվեց գերմանական
տեխնոլոգիաներով ժամանակակից մորթարան, որն արդեն գործում է: Խորհրդային տարիներին
մարզն ուներ ավելի քան 700 հազար գլուխ ոչխար: Այժմ, ցավոք, այդ ցուցանիշը հասել է
105 հազարի: Սա մարտահրավեր է, որը մենք պետք է ընդունենք, հաշվի առնելով մարզի
լայնատարած արոտավայրերը ոչխարաբուծության համար, հատկապես Սիսիանի և Գորիսի
մոտակայքում: Համոզված եմ, որ այդ հնարավորությունները կարելի է ,և անհրաժեշտ է,
օգտագործել: Կապանի մոտ կառուցվում է գերմանական ամենաժամանակից տեխնոլոգիաներով
խոզաբուծական ֆերմա, որը թույլ կտա ստանալ բոլորովին այլ որակի արտադրանք, որտեղ
կբուծվեն բարձր արտադրողականություն ունեցող «Լացենտա» և «Դյուրեկ» տեսակի խոզեր:
Այն կմեկնարկի առնվազն 3 ամսից: Ֆերմայոմ ներդրվել է 3,2 մլն.դոլար, խոզերի
գլխաքանակը կազմում է 4 հազար, նախատեսվում է տարեկան տալ 300 հազար տոննա
արտադրանք: Պետությունը նույնպես ներդրումներ է կատարում գյուղատնտեսության
ոլորտում, դինամիկան ակնհայտ է: Եթե նախկինում մշակվող հողերը շատ քիչ էին
օգտագործվում, ապա այսօր մարզի 44 հազար հա հողերից արդեն մշակվում է 35 հազար
հա-ն, ինչը վատ արդյունք չէ:

 

Նշեք մարզի զարգացման պլանները թվերով…

 

2013 թվականին Սյունիքում ներդրվել է ավելի քան 38 մլրդ դրամ, ընդ որում գումարի մեծ մասը` ավելի քան 23 մլրդ դրամ, բաժին է ընկել հանքարդյունաբերությանը: Այսօր որոշակի քայլեր են ձեռնարկվում այդ ոլորտի տեսակարար կշիռը նվազեցնելու, կոմբինատներում ներդրումները փոքր և միջին բիզնեում, գյուղատնտեսությունում, զբոսաշրջության և այլ ոլորտներում ներդրումների հետ հաշվեկշռելու նպատակով: Այդ լույսի ներքո 2014 թվականին մարզում նախատեսված շուրջ 33 մլրդ ներդրումներից հանքարդյունաբերությանը բաժին է ընկել ընդամենը 10 մլրդ դրամից փոքր-ինչ ավելի: Մնացած ներդրումները կուղղորդվեն կրթության, առողջապահության, սոցապահովման, քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, գազիֆիկացման, գյուղատնետսության, բնապահպանության, զբոսաշրջության, փոքր և միջին բիզնեսի զարգացմանը: Շատ կարևոր է, որպեսզի մարզում ստեղծվող փոքր և միջին բիզնեսի հեռանկարային, ճկուն ձեռնարկություններից յուրաքանչյուրը թույլ կտա ստեղծել 50-100 աշխատատեղ: Դա մեր գերակայությունն է մարզում ներդրումային քաղաքականության իրականացմնա գործում, քանզի ես խորապես համոզված եմ, որ ցանկացած ներդրում, նախևառաջ, պետք է ստեղծի աշխատատեղեր: Հակառակ դեպքում բոլոր այդ միլիարդները, պարզապես, իմաստազրկվում են: