Երեթշաբթի, 16 Փետրվարի 2016 07:17

ԶԼՄ-ների գլխավոր թեմաներից մեկը շարունակում է մնալ Ռեջեփ Էրդողանի հետ խոսելու Վլադիմիր Պուտինի ցանկության բացակայությունը: Ի՞նչ այլ արդյունքներ էին ակնկալում Անկարայում՝ որդեգրելով ռազմավարություն, որի սկիզբը դրեց ՌԴ ՌՕՈւ ինքնաթիռի խոցումը:

 

Սիրիայում Ռուսաստանի ռազմական ներկայության մեծացման փաստն իսկ ձախողեց Թուրքիայի բոլոր սիրիական ծրագրերը՝ հավշի առնելով, ոչ դեռ 2011 թվից թուրքերը Սաուդյան Արաբիայի և Քաթարի հետ համատեղ ծրագրում էին Սիրիայի ղեկավարության տապալում: Դա նրանց թույլ կտար սկսել Սիրիայի տարածքով գազամուղների և նավթամուղների անցկացումը դեպի Թուրքիա, ինչը Թուրքիան կվերածեր Մեծ Մերձավոր Արևելքից դեպի Եվրոպա էներգապաշարների մատակարարման փաստացի մենաշնորհատիրոջ: Ռուսաստանի հայտնվելն այդ տարածաշրջանում անմիջապես արդիականացրեց Թուրքիայի ևս մեկ վաղեմի խնդիր` քրդական հարցը: Ուրիշ ի՟նչ էր մնում անել Թուրքիային նման իրավիճակում: Բնականաբար` սադրել դիմակայություն և այն ուղղորդել Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հարթություն: Հարկ է նշել, որ Թուրքերին յուրովի հաջողվեց  դա անել վարպետորեն: Գտնվեց առիթ` ինքնաթիռը, որն անհապաղ խոցվեց, ինչից հետո Ահմեթ Դավութօղլուն անմիջապես դիմեց ՆԱՏՕ-ին, սակայն ակնկալվող պատասխան այդպես էլ չստացավ: ՌԴ ՌՕՈՒ ինքնաթիռի խոցումը Թուրքիայի մեծագույն հիմարությունն էր, որը պայմանավորված էր «սառը պատերազմի» սինդրոմով: Դրանով իսկ Անկարան ցանկանում էր Ռուսաստանին ցույց տալ իրեն պաշտպանելու ՆԱՏՕ-ի պատրաստակամությունը: Սակայն նատոյականներն, ի պատասխան, Թուրքիային առաջարկեցին Մոսկվայի հետ հարաբերություններն ինքնուրույն պարզել: Ինչից հետո սկսվեց թուրքերի ակնկալիքների և, որպես հետևանք, Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության փլուզումը: Բրյուսելում Էրդողանին, պարզապես, համառորեն խորհուրդ տվեցին բանակցել Վլադիմիր Պուտինի հետ, ինչը նա մինչ օրս փորձում է անել, սակայն՝ ապարդյուն. Պուտինը չի ցանկանում խոսել Էրդողանի հետ, և հասկանալի է` ինչու:

 

Որովհետև Սիրիայում և դրա շուրջ իրավիճակն այսօր Մոսկվայի, այլ ոչ թե՝ Անկարայի օգտի՞ն է:

 

Սիրիայում և Սիրիայի շուրջ իրադրությունն այսօր, ակնհայտորեն, ոչ թե Անկարայի, այլ Մոսկվայի օգտին է, հաշվի առնելով, որ ռուսների դրդմամբ թուրքամետ ավազակախմբերն աստիճանաբար հեռանում են Սիրիայի և Թուրքիայի սահմանից, որը շատ շուտով փակ կլինի Թուրքիայի համար:

Այլ խոսքով` սիրիական բանակը ռուս զինվորականների օգնությամբ բավականին մոտ է իր համար գլխավոր խնդրի լուծմանը: Եվ այդ իրավիճակում թուրքերին մնում է կամ մտնել Սիրիա և թույլ չտալ սահմանը փակել, կամ լուռ հետևել սեփական ձախողմանը: Այդ սցենարը հաստատվում է «սառը պատերազմին» վերադառնալու ցանկության բացակայության և Ռուսաստանի հետ խորհրդատվությունների ձևաչափի վերականգնման վերաբերյալ օրերս ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի արած հայտարարությամբ: Այդպիսով, Թուրքիային աջակցելու փոխարեն ՆԱՏՕ-ի ղեկավարությունը շրջվել է Մոսկվայի կողմը, իսկ Թուրքիան ընկել է ծուղակը, ավելի վատը, քան  այն, որ պատրաստում էր Ռուսաստանի համար: Եվ այսօր Անկարայում կամաց-կամաց սկսում են հասկանալ, որ Ռուսաստանն իր սիրիական արշավում բնավ միայնակ չէ, և Մոսկվան շատ բան քննարկում է ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ: Վերջաօես, «սառը պատերազմի» շուրջ փիլիսոփայական դատողություններից  և ՆԱՏՕ-ի շրջանակում դաշնակցությունից  զատ,  կա մեկ էական փաստ. քրդական խնդրի նկատմամբ Թուրքիայի և Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի դիրքորոշումների հակադրությունը:  Եվ հենց դա է իրավիճակի սարսափը Թուրքիայի համար:

Այլ խոսքով, ամերիկացիները, ինչպես նաև ռուսները, շահագրգռված են քրդական գործոնի պահպանմամբ և ուժեղացմամբ` որպես Թուրքիայի նկատմամբ ազդեցության և զսպման մեխանիզմներից մեկը: Հենց այդ պատճառով թուրքերն այդքան մեծ սխալ գործեցին խոցված ռուսական ռմբակոծիչի հարցում:

 

Այլ կերպ ասած՝ ամերիկացիները, ինչպես և ռուսները, շահագրգռված են քրդական գործոնի պահպանմամբ և ուժեղացմամբ՝ որպես Թուրքիայի նկատմամբ ներգործության մեխանիզմներից մեկը:

 

Անշուշտ: Այդ պատճառով թուրքերը խիստ սխալվել են խոցված ռուսական ռմբարկուի հարցում: Ըստ որում, գտնում եմ, որ  Բաշար Ասադի անձի շուրջ Մոսկվայի և Վաշինգտոնի տարաձայնություններն արդեն վերջիններիս իրական բանակցային օրակարգի անցած փուլ է: ԱՄՆ-ի նախկին պետքարտուղար Հենրի Քիսինջերի վերջերս Մոսկվա այցը և նրա հաջորդող հոդվածը հերթական անգամ համոզեցին ինձ, որ  Ռուսաստանի և ԱՄՆ միջև խնդիրների և պայմանավորվածությունների շրջանակը շատ ավելի լայն է, քան Սիրիայի խնդիրը: Եվ նրա արտահայտությունը, թե ՙսիրիական խնդրի լուծումը կարող է աշխարհում նմանօրինակ բոլոր խնդիրների լուծման ունիվերսալ մեխանիզմ դառնալ՚, վկայում է այն մասին, որ Ասադի խնդիրն արդեն անցյալում է:  

 

Այո, բայց հիշյալ տարածաշրջանի խնդիրները չեն սահմանափակվում Ասադով և Սիրիայով…

 

Իսլամական աշխարհում իշխանության փլուզման խնդիրը կարող է լուծվել ԱՄՆ, Ռուսաստանի և, հնարավոր է, Չինաստանի օգնությամբ: Այդ խնդիրն ակտուալ է հենց իսլամական աշխարհում, որտեղ իսպառ բացակայում է իրավական մշակույթը, ամենուր թագավորում են տոտալիտար ռեժիմներ, որոնք սադրելու դեպքում քանդվում են, ինչը հանգեցնում է ամբողջական երկրների փլուզման:

Եթե նույնիսկ այդ գործընթացները չհրահրվեն դրսից, դրանք, միևնույն է, օբյեկտիվորեն տեղի կունենային: Այդ պատճառով նույն Լիբիային, որտեղ այսօր երկու կառավարություն, երկու բանակ և երկու խորհրդարան կա, մեկ բան են առաջարկում՝ պայմանավորվել: Նույնն առաջարկում են Սիրիային, փլուզման բոլոր օբյեկտներին: Բայց իսլամական գիտակցության մեջ պայմանավորվել հասկացությունը բացակայում է. այն պարզապես չկա: Եվ այստեղ ի հայտ է գլխավորը՝ սահմանադրական մշակույթի ներդրման անհրաժեշտությունը: Այդ տարածքներում լիակատար քաոսին այլ այլընտրանք չկա:

 

Սակայն, առայժմ ամեն բան տանում է դեպի լիակատար քարոս: Ո՞րն է ԱՄՆ և նրանց շահագրգռվածությունը, որոնց վերջինս համարում կամ ցանկանում է իր դաշնակիցը տեսնել:

 

Անշուշտ, և դա դեռ երկար կշարունակվի, քանի որ հերթը նորանոր տարածքներինն է: Ինչ վերաբերում է հետաքրքրություններին, ապա դրանք պայմանավորված են աշխարհում վերջին իրադարձություններով, որոնք հանգեցրել են խիստ ապակառուցողական մշակույթի ձևավորմանը: Այդ պատճառով այդ ամբողջ քայքայիչ քաղաքականությունն անվանվում է ՙահաբեկչության դեմ պայքար՚: Այդ պայքարի հիմքում ընկած է ինքնասպանության հանդեպ վախը՝ որպես այդ ապակառուցողական իսլամական մշակույթին բնորոշ պայքարի մեթոդ:Այն, որ աշխարհն անզոր կլինի մահապարտների քաղաքականության հանդեպ, ամերիկացիները դեռ 10 տարի առաջ էին ասում: Մահապարտների դեմ զենք չկա, այն պարզապես գոյություն չունի: Այդ պատճառով մահապարտներ ծնող մշակույթի լիակատար ոչնչացմանն ուղղված քաղաքականության ակնունքներ, հնարավոր է,  բխում են այդ թվում դրանից: Հենց դրանում պետք է փնտրել արմատական իսլամ ծնող ամեն բան ոչնչացնելու շարժառիթը՝ սահմանադրական մշակույթի հետագա ներդրմամբ: Եվ այդ ամենը տեղի է ունենում՝ ահաբեկչության դեմ պայքարի դրոշի ներքո:

 

Կարծում եք՝ այդ գործընթացը հեռանկար ունի՞:

 

Չգիտեմ՝ հեռանկարային է այդ պայքարը, թե ոչ, բայց կարող եմ ասել, որ առկա իրողություններում այն այլընտրանք չունի: Չէ՞ որ, մինչև 1945 թվականը ոչ ոք չգիտեր, որ Գերմանիան կոչնչացվի՝ ԱՄՆ, ԽՍՀՄ և եվրոպական երկրների կոալիցիայի կողմից:

 

Դեռ մինչև 2001 թ. Նյու Յորքի երկվորյակ աշտարակների փլուզումը Զբիգնև Բժեզինսկին նկարագրում էր ապագա անկայունության լայն տարածությունը՝ Պակիստանից մինչև Թուրքիա: Դա առնվազն վկայում է այն մասին, որ դեռ 1997 թ. Վաշինգտոնում կանխատեսում էին մերձարևելյան քաոսի մասշտաբները:

 

Համաշխարհային քաղաքականության հմայքը միմյանցից առաջ անցնելու գործողությունների մեջ է: ԽՍՀՄ-ն այդքան հեշտությամբ փլուզվեց, քանի որ 1945 թվականից կանգուն էր մնում ՙսառը պատերազմի՚ ժամանակաշրջանի պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների դերակատությունների ու քաղաքականության շրջանակներում: Վերացավ ՙսառը պատերազմը՚, քանդեցին Բեռլինի պատը, և ԽՍՀՄ-ը ոչ ոքի պետք չէր: Բայց հենց ԽՍՀՄ-ը վերացավ, սկսվեց նոր աշխարհակարգի կառուցման և ՙսառը պատերազմի՚ վերապրուկների վերացման գործընթաց, որն ընթանում մինչ այսօր:

 

Երբվանի՞ց Ռուսաստանի ղեկավարությունը չի մտածում ՙսառը պատերազմի՚ կատեգորիաներով, ե՞րբ Մոսկվան նոր դեր ստացավ: 

 

Ռուսաստանը նոր է ստացել այդ դերը, ինչի մասին Մոսկվայում հայտնել է Քիսինջերը՝ Ռուսաստանին բնորոշելով որպես ՙուժերի նոր հավասարակշռության անբաժանելի տարր՚: Այլ կերպ ասած՝ ԱՄՆ-ը հասկացնում է Ռուսաստանին, որ թշնամի չի համարում իրեն՝ առաջարկելով համաշխարհային հիմնարար դեր, որը, վերջապես, ոտքի կկանգնեցնի վերջինիս: Փոքր-ինչ այլ մասշտաբի համանման դեր առաջարկվում է Իրանին:

 

Իսկ ԱՄՆ ինչի՞ն է պետք ոտքի կանգնեցնել Ռուսաստանին:

 

Իսկ ինչպե՞ս ԱՄՆ-ը, առանց Ռուսաստանի, կիրականացնի գլոբալ փոփոխություններ, կվերացնի ՙսառը պատերազմի՚ վերապրուկները, կձևավորի նոր աշխարհակարգի սկզբունքները և մեխանիզմները:

 

Իսկ ի՞նչ կասեք ԱՄՆ և Ռուսաստանի դիմակայության, ՙբազմաբևեռ աշխարհի՚, ՙամերիկյան հեգեմոնիայի՚, ՙաշխարհի համար սպառնալիք հանդիսացող Ռուսաստանի՚ առնչությամբ: Եթե այս ամենը քարոզչական խոսակցություններ են, ապա ո՞րն է նպատակը:

 

Որևէ դիմակայություն իրականում չկա: Այդ ամենը տեղավորվում է միջազգային քաղաքականության սովորական տրամաբանության մեջ: ՙՍառը պատերազմի՚ վերապրուկներ են ամբողջական ինստիտուտներ, ՆԱՏՕ-ն, երկրներն՝ իրենց դերակատորություններով: Թուրքիան երկար տարիներ ՆԱՏՕ-ի ավանգարդն էր, և այսօր շատ դժվար է բացատրել, որ վերջինիս ծառայությունները նոր աշխարհակարգի պայմաններում արդեն հարկավոր չեն: Դժվար է բացատրել 30 տարի առաջ եվրոպական գումարներով անապատում ձևավորված Սաուդյան Արաբիայի ավազակապետությանը, որ ԱՄՆ-ը արդեն իր դաշնակցության կարիքը չունի: Սակայն, այսօր ոչ ոք իր վրա չի վերցնի վերջինիս վերացման պատասխանատվությունը՝ չնայած Սաուդյան Արաբիայի ողջ քաղաքականությունը հանգում է մահապարտների ֆինանսավորմանը:  

 

Ի դեպ, սաուդցիները թուրքերի հետ միասին հայտարարել է Սիրիայում ցամաքային գործողություն սկսելու մտադրության մասին՝ ԱՄՆ աջակցությամբ: Սա նոր ծուղա՞կ է:

 

Դուք ինքներդ պատասխանեցիք ձեր հարցին: Այդ պատճառով ռուսներն այդքան երկար չէին ցանկանում մտնել Սիրիա: Ամերիկացիների կողմից Ռուսաստանին հրավիրելու առաջին փորձը դեռ Աֆղանստանում էր: Բայց Մոսկվայում արագ հասկացան, որ դա կարող է սպառնալ իրենց երկրորդ աֆղանական պատերազմով, և չգնացին դրան: Սակայն, երբ Ուկրաինայից հետո Ռուսաստանին մեկուսացրեցին, ռուսներն ուղղակի ստիպված էին մտնել Սիրիա: Եվ այսօր ԱՄՆ նման քաղաքականության հետևանքով Սիրիայում անելանելի իրավիճակ է ստեղծվել, ինչն ստիպում է բանակցությունների գնալ ոչ միայն Ռուսաստանին, այլ նաև՝ Թուրքիային: Ըստ որում, սիրիական խնդրի մոտալուտ հանգուցալուծում սպասել օբյեկտիվորեն չենք կարող:

 

Հայաստանն իր ռուսական ռազմակայանով հեռու չի գտնվում այդ բոլոր իրադարձությունների էպիկենտրոնից: Ինչպե՞ս կարող ենք խուսափել նոր էպիկենտրոն վերածվելուց:

 

Հայաստանն անկայունության նոր էպիկենտրոն վերածումը կանխելու համար սկզբում անհրաժեշտ է գնահատել գործընթացը, թե ինչպես է ռուսական ռազմակայանը Հայաստանի հավանական պաշտպանից վերածվում հավանական սպառնալիքի: Հայաստանին սպառնում է այն, որ մեր ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանը կոնֆլիկտի մեջ է մտել մեր ռազմավարական թշնամի Թուրքիայի հետ: Եվ մենք, համապատասխան պայմանագրեր ունենալով Ռուսաստանի հետ, կարող ենք վերածվել տարածքի, որտեղ կարող է ծավալվել այդ կոնֆլիկտը: Ըստ որում, արդեն ոչ ոք և ոչինչ մեզ չի հարցնի: Կարծում եմ՝ռազմաքաղաքական պաշտպանվածության ամենաբարձր աստիճանը պարտավորությունների բացակայությունն է: Հայաստանը մասամբ արել է դա Ղարաբաղում, և ահա ավելի քան 20 տարի ոչ ոք չի կարող դիպչել դրան: Պարտավորությունների բացակայությունը միանձնյա որոշումներ կայացնելու հնարավորություն է տալիս: Օրինակ՝ մենք ռազմաքաղաքական զրո հարաբերություններ ունենք Իրանի հետ և մի շարք նման պայմանագրեր Ռուսաստանի հետ: Այդ երկրներից ո՞րն է անվտանգության ապահովման առումով ավելի հզոր գործոն Հայաստանի և Արցախի համար:

 

Անշուշտ, Իրանը:

 

Հայաստանը ոչ մի կերպ կախված չէ Իրանից՝ ամեն ինչում կախված լինելով Ռուսաստանից: Իսկ եթե Ղարաբաղում ռուսական զորքեր լինեին, ինչին, ի դեպ ձգտում էր Ռուսաստանը, Հայաստանի հետ Իրանի հարաբերությունները կարող էին միանգամայն այլ լինել:  Այս առումով համոզված եմ, որ Հայաստանում ռուսական զորքերի բացակայության պայմաններում Երևանի դերը, քաղաքականությունը և աշխարհաքաղաքական կապիտալիզացիան միանգամայն այլ կլիներ: Ամեն ինչ սկսվում է ինքնիշխանությունից, ինչը Հայաստանում միշտ վատ են հասկացել: Եվ արդյունքում բաժանել են հնարավոր և անհնար ամեն բան՝ ում կարողացել են: Բայց ոչ ոք չի հասկացել, որ բաժանել են ամենագլխավորը՝ իրավունքը:

 

Այդպիսով՝ քանդել են Հայաստանի ինքնիշխանության հի՞մքը:

 

1991 թ.-ից ի վեր Հայաստանի ինքնիշխանության օգտին միակ քայլը Ղարաբաղ ռուսական զորքերի մուտքը թույլ չտալն էր, իսկ Հայաստանի վնասված ինքնիշխանությունն այսօր արտաքին քաղաքական և ներքաղաքական հիմնական սպառնալիքն է՝ հաշվի առնելով, որ իշխանության համակարգը փտել է ներսից, քանի որ կառավարվում է դրսից: Որոշ մարդիկ շարունակում են կարծել, թե կարող են անվտանգություն ապահովել՝ իրավունքներից հրաժարվելու միջոցով: Մենք անտեսում ենք պատմությունը, հարևանների օրինակները: Հետևանքը Հայաստանի իրավունքների ոտնհարումն է հարևանների, գերտերությունների և, ամենից առաջ, Ռուսաստանի կողմից: