Արամ Առաջին. Համազգային հարցերը լուծելու համար անհրաժեշտ է եկեղեցական մարմինների միասնություն և ազգային ավանդույթների պահպանում

ՙՊատմական կարելի է որակել եպիսկոպոսաց ներկայ ժողովը. Պատմական` մեր եկեղեցւոյ ամբողջականութիւնը ներկայացնող իր հանգամանքով, պատմական` բազմազան ու այլազան մարտահրաւէրներով լեցուն մեր եկեղեցւոյ ու ժողովուրդի կեանքի ներկայ վճռական հանգրուանին իր կայացումով, պատմական` մանաւանդ իր առաջադրած վեհ նպատակով: Արդ, ա°յս պատասխանատուութեամբ ու նախանձախնդրութեամբ հարկ է մօտենալ ներկայ ժողովին ՚, - հայտարարել է Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Մեծի Տանն Կիլիկիո վեհափառ հայրապետը ՀԱԵ Եպիսկոպոսաց ժողովին հղած իր պատգամում:

Վեհափառը, մասնավորապես, նշել է, թե  Եկեղեցու ինքնաարտահայտության կերպերը պետք չէ շփոթել եկեղեցու կոչումի հետ: ՙԵկեղեցին աստուածատուր առաքելութիւն է իր գոյութեամբ ու էութեամբ, իր ծառայութեամբ ու կոչումով: Մեր եկեղեցւոյ առաքելութեան մէջ հոգեւոր ու ազգային տարածքները պէտք է սերտօրէն ներդաշնակուին: Մեր աշխատանքին յստակ նպատակը պէտք է ըլլայ եկեղեցւոյ առաքելութիւնը վերակենսաւորել ու զայն մեր ժողովուրդի կեանքին մէջ կենսագործել: Այս հեռանկարով կ’ուզենք ձեր ազնիւ ուշադրութեան յանձնել հետեւեալ կէտերը.

1) Անհրաժեշտ է Եպիսկոպոսաց Ժողովը վերածել հաւաքական գործընթացքի, ո°չ սոսկ հերթական նիստեր գումարող մնայուն կառոյցի, հարկ եղած պարագային մասնակցութեամբ նաեւ մեր եկեղեցւոյ նուիրապետական այլ աստիճաններու պատկանող հոգեւորականներուն, նոԲյնիսկ աշխարհական մասնագէտներուն` համաձայն քննարկուելիք նիւթերու բնոյթին ու տարողութեան: Յիշեալ գործընթացքին հիմնական աշխատանքը պէտք է կատարուի մասնագիտական յանձնախումբերու կողմէ, ուր ուսումնասիրութիւններու ու քննարկումներու կողքին յատուկ տեղ պէտք է յատկացուի մեզ շրջապատող ներկայ պայմաններէն եկող մտահոգութիւններուն ու մարտահրաւէրներուն:

2) Անհրաժեշտ է հաւատարիմ մնալ հայ եկեղեցւոյ անցեալի աւանդութիւններուն` միաժամանակ զանոնք դարձնելով համահունչ ներկայ ժամանակներուն: Աւանդութիւնը եկեղեցւոյ կեանքին մէջ  կենսական է. ան ժողովուրդի մը ներքին ապրումներուն ու ձգտումներուն արտայայտութիւնն է, ուր մշակոյթը ու միջավայրը բնականաբար իրենց կարեւոր դերը ունին: Ձեր հայրերու աւանդութիւնը պինդ բռնեցէք (2 Թես. 2. 15), կ’ըսէ Առաքեալը: Հետեւաբար, հարկ է ըլլալ աւանդապահ սակայն ո°չ աւանդամոլ: Անհրաժեշտ է մեր աւանդութիւնները վերանորոգել ու ձեւաւորել այնպիսի կերպով, որ դառնան ներդաշնակ  մեր ներկայ իրականութեան:

3) Անհրաժեշտ է հաւատարիմ մնալ համաքրիստոնէական արժէքներուն, սկզբունքներուն ու աւանդութիւններուն` միաժամանակ ըլլալով նախանձախնդիր հայ եկեղեցւոյ իւրայատուկ ինքնութեան: ԱԲյս սկզբունքէն մեկնելով իրենց ուղղութիւնը առած են մեր եկեղեցւոյ բոլոր բարեկարգչական շարժումները, մեր հայրերու որդեգրած դաւանաբանական կեցուածքները եւ ծաւալած աստուածաբանական երկխօսութիւնները օտար եկեղեցիներուն հետ: Ներկայ ժամանակներուն, երբ մեր եկեղեցին ամէնօրեայ յարաբերութեան մէջ է այլ եկեղեցիներու հետ, անհրաժեշտ է որ մեր եկեղեցւոյ ծիսական, աստուածաբանական ու դաւանաբանական մարզերուն առնչուած իւրայատկութիւնները պահենք անխախտ, միաժամանակ ամուր պահելով մեր համաքրիստոնէական արմատները:

4) Անհրաժեշտ է հաւատարիմ մնալ հայ եկեղեցւոյ ամբողջականութեան ու միութեան անվթար պահպանման` միաժամանակ ոչ–հիմնական հարցերուն գծով զգայնութիւն ու ճկունութիւն ցուցաբերելով տեղական իւրայատուկ պայմաններուն նկատմամբ: Այսօր երբ մէկը շրջագայի մեր եկեղեցիներէն ներս, ինքզինք դէմ յանդիման պիտի գտնէ ակնյայտ հակասութիւններու ու տարբերութիւններու` յատկապէս արարողական ձեւերուն, ծիսական աւանդութիւններուն ու երաժշտական եղանակներուն կապուած: Արդարեւ, տասնամեակներու ընթացքին իւրաքանչիւր Նուիրապետական Աթոռ, իւրաքանչիւր առաջնորդ, նոյնիսկ իւրաքանչիւր ծխատէր քահանայ իր «բարեկարգութիւնեը կատարած է, եւ ընդհանրապէս պարագայական կերպով, այսպէս ստեղծելով խառնաշփոթ կացութիւն մեր եկեղեցիէն ներս: Հայ եկեղեցւոյ աշխարհացրիւ ներկայութիւնը եւս իր ժխտական հետեւանքները ունեցած է այս ուղղութեամբ: Արդ, անհրաժեշտ է կատարել յստակեցում, սրբագրում, դասաւորում ու զտումª մեր եկեղեցւոյ ամբողջականութիւնը վերաշեշտող՚, - ասել է Մեծի Տանն Կիլիկիո վեհափառ հայրապետը: Վեհափառը նաև նշել է, որ հաջողության ճամփան սկսվում է ինքնաքննադատությամբ: ՙՄեր վէրքերը ճիշդ տեսնելու եւ ցաւերը ճիշդ զգալու  քաջութիւնը պէտք է ունենանք՚, - ասել է նա: Վեհափառը  համոզմունք է հայտնել, որ համազգային հարցերը  լուծելու համար անհրաժեշտ է եկեղեցական մարմինների միասնություն և ազգային ավանդույթների պահպանում:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. արեգին Բ ամենայն հայոց կաթողիկոսն իր հերթին ընդգծել է, որ Եպիսկոպոսաց ժողովի օրակարգի հիմնական հարցը կլինի Մեծ եղեռնի զոհերին սրբերի դասը կարգելը: Նա հիշեցրել է, որ 600 տարի նման ժողով չի անցկացվել, և պետք է լուծվեն սրբերի դասը կարգելու ծեսին առնչվող որոշ հարցեր: Նա նաև նշել է, որ 75 պատվիրակներից 62-ի ներկայությունը հնարավորություն է ընձեռում մանրամասն քննարկելու և լուծելու եկեղեցու և ժողովրդի միասնությանն առնչվող հարցեր:

Ավելացնենք, որ ՀԱԵ Եպիսկոպոսաց ժողովին, ինչպես ավելի վաղ հայտարարվել է, ներկա չէ ՀՀԱԵ Երուսաղեմի թեմի առաջնորդ Նուրհան արք.Մանուկյանը: Բոյկոտի պատճառը արեգին Բ-ի հասցեին սուր քննադատություն ներառող նրա նամակն է, որում Երուսաղեմի թեմի առաջնորդը անհամաձայնություն էր հայտնել Ամենայն հայոց կաթողիկոսի վարած քաղաքականությանը, մասնավորապես, ՀԱԵ Ֆրանսիայի թեմի առաջնորդի հեռացմանը: