Օքսֆորդի համալսարանի Սուրբ Աննա քոլեջի քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի պրոֆեսոր, Օքսֆորդի միջազգային հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Նիլ Մաքֆարլեյնն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում թվարկում է ղարաբաղյան հակամարտության հիմնական տարբերությունները հետխորհրդային տարածության այլ հակամարտություններից, խոսում հակամարտության կարգավորման հարցում հասարակությունների հոգեբանության դերի մասին՝ հակամարտության հետագա կարգավորման գրավական համարելով սերնդափոխությունը: Ինչպես նաև խոսում է Մեծ Բրիտանիայի՝ Ղարաբաղին առնչվող շահերի մասին:
Ձեր կարծիքով, ո՞րն է ղարաբաղյան հակամարտության հիմնական տարբերությունը մնացած հակամարտություններից, առաջին հերթին՝ հետխորհրդային տարածությունում:
Ղարաբաղյան հակամարտությունը լրջորեն տարբերվում է հետխորհրդային տարածության այլ հակամարտություններից: Ղարաբաղյան հակամարտության հիմնական տարբերությունները նմանօրինակ մյուս հակամարտություններից, մի քանիսն են: Դրանցից մեկն այն է, որ ղարաբաղյան հակամարտությունն ավելի լայնամասշտաբ էր՝ ավելի շատ զոհերով ու ավելի մեծ ավերածություններով: Երկորդ տարբերությունը՝ անվտանգության անմիջական սպառնալիքի պահպանումն է: Մասնավորապես, Հրադադարի մասին պայմանագիրն անարդյունավետ է, քանի որ մարդկան վրա կրակում են ամեն օր: Մինչդեռ Աբխազիայում, Հարավային Օսիայում և Մոլդովայում իրավիճակն այլ է: Նույնիսկ Ուկաինայի դեպքում տարբերություն կա. հակամարտությունը գտնում է ակտիվ փուլում, իսկ հրադադարի մասին պայմանագիր փաստացի չկա: Եվ հայտնի չէ, թե դեռ որքան այդպես կշարունակվի: Եվ, վերջապես, ղարաբաղյան հակամարտության դեպքում երկու կողմերում գտնվող ժողովուրդները հոգեբանորեն շատ ավելի հեռու են միմյանցից՝ ինչպես տարածքային հարցերում, այնպես էլ սկզբունքների միջև հակասությունների հետ կապված կարծիքների տարբերությունններում: Մի կողմից ժողովուրդների ինքնորոշման, մյուս կողմից տարածքային ամբողջականության իրավունք. այստեղ, իհարկե, նմանություն կա այլ հակամարտությունների հետ, սակայն երկու կողմերի էմոցիաները տվյալ դեպքում շատ ավելի լարված են:
Ձեր պատկերացմամբ, ի՞նչ պայմաններ են հարկավոր ղարաբաղյան հակամարտության հետագա կարգավորման համար անհրաժեշտ նախադրյալներ ստեղծելու համար:
Այսօր ղարաբաղյան հակամարտության հետագա կարգավորման համար անհրաժեշտ նախադրյալներ ստեղծելու ուղղությամբ բազմաթիվ գիտական հետազոտություններ են անցկացվում: Նաև դրա կարգավորման բազմաթիվ գործիքակազմեր և ընտրանքներ են առաջարկվում: Որպես օրինակ՝ բերվում է հիպոթետիկ իրավիճակ, երբ երկու կողմերն ուղղակի այնքան հյուծված կլինեն հակամարտությունից, որ որոշակի կետից այն կողմի այլևս չեն կարող գնալ: Բայց այդ դեպքում, համոզված եմ, նման մոդելը չի գործի: Մյուս հնարավորությունը միջնորդների առկայությունն է, ովքեր առաջարկում են տարբերակներ՝ կողմերի համար բավականին հզոր փաստարկներով, որոնք ստիպում են վերջիններիս հաղթահարել սեփական նախապաշարմունքները: Բայց դրա արդյունավետությունն էլ այդքան շուտ չի լինի: Եվ, վերջիվերջո, ղարաբաղյան հակամարտությունն իր էությամբ էքզիստենցիալ է երկու կողմերի համար, և եթե այն երկար տևի, ժամանակի ընթացքում կկորցնի իր նշանակությունը հասարակայնության համար, կառավարությունները կդադարեն «ներքից ճնշում» զգալ, և կկարողանան ավելի մեծ ճկունություն դրսևորել բանակցությունների գործընթացում, կամ նշված երկու գործոնները հնարավոր կլինի ինչ-որ կերպ համակցել՝ փոխելու համար իրավիճակը: Հակամարտող կողմերում գտնվող մարդիկ առանձնակի փոփոխություններ չեն սպասում, հետևաբար՝ դրանց համար ժամանակ է պետք է: Կարծում եմ՝ անմիջական կապ կա նաև հակամարտության մասնակից երկրների իշխանությունների անձնական անվտանգության և, ըստ էության, հակամարտության, ինչպես նաև դրա շուրջ զարգացվող ազգայնականության միջև: Այս առումով, կարծում եմ, ղարաբաղյան հակամարտությունը որոշ իմաստով հետևողականորեն խթանում են հակամարտող կողմերի իշխանությունները: Իսկ իրավիճակի փոփոխությունը հնարավոր կդառնա բացառապես Հայաստանում և Ադրբեջանում ներքին քաղաքականության շեշտադրումները՝ Ղարաբաղում հակամարտությունից դեպի, օրինակ, սոցիալ-տնտեսական խնդիրների հաղթահարում և աղքատության դեմ պայքար տեղափոխելը: Սակայն, դրա համար կիկին բավականաչափ ժամանակ է պահանջվում:
Ժամանակին Դուք Հյուսիսային Իռլանդիայի շուրջ հակամարտության օրինակով հետաքրքիր զուգահեռներ անցկացրեցիք Ղարաբաղի հետ՝ նշելով, որ այն, ինչ անհնար էր ի սկզբանե, հնարավոր դարձավ ընդամենը մի քանի տասնամյակ անց: Արդյո՞ք ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ճանապարհին հիմնական խոչընդոտը հակամարտող կողմերում խորւրդային մտածողությունն է: Եվ, ժամանակից բացի, Ձեր կարծիքով, ի՞նչը կարող է նպաստել նման մտածողության փոփոխմանը:
Դեռևս պահպանվող խորհրդային մտածելակերպը հիմնական խոչընդոտներից մեկն է ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ճանապարհին: Հիպոթեզի էությունը սերնդափոխության մեջ է: Խորհրդային սերունդը կհեռանա, իսկ երիտասարդները կշարունակեն առաջ շարժվել: Այս առումով գտնում եմ, որ Խորհրդային Միության փլուզումից հետք ծնվածներն ունեն և կունենան այլ մտածողություն, այլ հոգեկերտվածք, այդ պատճառով՝ բոլորովին այլ հետաքրքրություններ: Կանադայում, որտեղ ես ծնվել եմ, ժամանակին Քվեբեք ֆրանսախոս նահանգի բնակչության 63%-ը քվեարկեց անկախության օգտին: Եվ դա ճիշտ է: Բայց եթե այդ հարցը հիմա բարձրացնենք, պատկերը բոլորովին այլ կլինի. կստանաք նույն 63%-ը, բայց «հակառակ կողմից»: Եվ դա այն պատճառով, որ տեղի է ունենում սերնդափոխություն: Մարդիկ, ովքեր շահագրգռված էին առանձնացմամբ, ներգրավված էին այդ գործընթացում, ծերանում են, մահանում, իսկ նոր սերունդն ուղղակի հետաքրքրված չէ քաղաքականությամբ: Երիտասարդությունն զբաղված է իր ամենօրյա կյանքով, և իր համար միևնույն է:
Բայց, իհարկե, նոր սերունդը քվեարկում է ընտրություններում: Եվ իրենց պետք է կայուն միջավայր, որում իրենք ցանկանում են ապրել: Եվ անջատողականությունն այդ ցանկության հետ ուղղակի անհամատեղելի է: Այդ պատճառով իրենք դրանում ոչ մի կերպ շահագրգռված չեն: Ժամանակն, իրոք, փոփոխություններ է մտցնում, և հուսով եմ, որժամանակը նույն բանը կապացուցի Ղարաբաղում:
«Մեծ Բրիտանիան ղարաբաղյան հակամրտության խաղաղ կարգավորման նկատմամբ մեծ հետաքրքրվածություն ցուցաբերող երկիր է, մասնավորապես՝
«Track 2» մակարդակով նախաձեռնությունների միջոցով, այսինքն՝ «հասարակական դիվանագիտության»: Ձեր կարծիքվո, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Կարծում եմ՝ այդ շահագրգռվածությունն ամենից առաջ հումանիտար բնույթ է կրում: Երկրորդ՝ հակամարտությունը պատճառ է դառնում միգրացիայի, ինչը նույնպես չի կարող չհուզել Մեծ Բրիտանիային: Երրորդ՝ հակամարտությունն արգելակում է ընդհանուր առմամբ տարածաշրջանի տնտեսական զարգացումը, մինչդեռ Մեծ Բրիտանիան տարածաշրջանում տնտեսական գործընթացների մասնակից է: Մեծ Բրիտանիան մեծ ներդրումներ է կատարում Ադրբեջանում, մասնավորապես՝ Ադրբեջան-Թուրքիա խողովակաշարում, և հակամարտության ակտիվ փուլի վերսկսման դեպքում այդ ամենը խոցելի կդառնա: Մեկնելով ադրբեջանական Եվլախ՝ այնտեղից կտեսնեք Ղարաբաղի բարձունքները, որքան մոտ է ամեն բան: Իսկ խողովակաշարն անցնում է այնտեղից ոչ հեռու: Հետևաբար՝ մենք շահագրգռված ենք հակամարտության կարգավորմամբ: Եվ, վերջիվերջո, մենք ունենք բազմակողմ պարտավորություններ: Մեծ Բրիտանիան ԵԱՀԿ, և փաստացի դեռ ԵՄ անդամ է:
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ