Ուրբաթ, 12 Հունվարի 2018 15:12

ԵՊՀ Արևելագիտության ֆակուլտետի իրանագիտության ամբիոնի վարիչ Վարդան Ոսկանյանն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում մեկնաբանում է Իրանում ժողովրդական հուզումների պատճառները, խոսում բողոքի ակցիաները խրախուսող արտաքին ուժերի նպատակների մասին, կիսվում Իրանում և այդ երկրի շուրջ իրավիճակի հետագա զարգացման կանխատեսումներով:

Պրն. Ոսկանյան, Դուք Իրանում եք գտնվել դեկտեմբերի 29-ից և մի քանի օր առաջ եք վերադարձել, այդ պատճառով կարող եք խոսել հարևան երկրում բողոքի ակցիաների էության և, գլխավորը, պատճառների մասին՝ ոչ միայն որպես փորձագետ, այլ նաև որպես ականատես: Տեղի ունեցող իրադարձությունների վարկածներ ԶԼՄ-ներում, իհարկե, բավականաչափ են, այնուամենայնիվ, կուզեի լսել Ձեր փորձագիտական գնահատականը:  

Ընդհանուր առմամբ Իրանում տեղի ունեցող իրադարձությունները մի շարք օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ ունեն՝ պայմանավորված ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին շարժառիթով և գործոններով: Հուզումների հիմնական պատճառը սոցիալ-տնտեսական իրավիճակն է երկրում, ինչ հանգեցրել է որոշակի ինֆլյացիայի, արժույթի կտրուկ տատանումների: Սակայն, հաշվի առնելով այդ ֆոնին Իրանում քաղաքական կարգախոսներն ու հայտարարությունները՝ ավելի քան ակնհայտ է, որ այդ գործընթացները դուրս են եկել իրենց սկզբնական շրջանակներից ու պատճառներից: Դա հնարավոր է դարձել՝ ինչպես ներքին գործընթացների, այնպես էլ արտաքին միջամտության շնորհիվ: Արտաքին միջամտության հետքերն ամենից առաջ սոցիալական ցանցերի՝ առաջին հերթին Իրանում խիստ տարածված Telegram-ի էջերում են:

Իրանում գործընթացների որոշակի կառավարում իրականացվել է ներսից և դրսից, որոշվել է դրանց ուղղությունը և հաճախ սադրումը: Դրա համար մի շարք գործիքներ և մեխանիզմներ են կիրառվել: Մասնավորապես, չափից դուրս ուռճացվել են բողոքի ակցիաների իրական մասշտաբները, դրանց մասնակիցների թիվը, որոնց պահանջներին արհեստականորեն քաղաքական երանգներ են հաղորդվել: Մի շարք օտարերկրյա լրատվամիջոցներ զբաղվել են մի շարք իրանական քաղաքների՝ «ապստամբների» վերահսկողության տակ անցնելու մասին ապատեղեկատվության տարածմամբ: Դրան զուգահեռ ԶԼՄ-ները, մասնավորապես՝ BBC իրանական ծառայությունը, նպատակաուղղված իրականացրել են ապատեղեկատվության տարածման միջոցով այդ գործընթացների ուղղորդման քաղաքականություն: Խոսքը վերաբերում է Իրանում հայտնի մեխանիզմների կիրառմանը, որոնց միջոցով մի շարք երկրներով անցավ «Արաբական գարունը»:

 

Այսինքն՝ ի սկզբանե բողոքները բացառապես սոցիալ-տնտեսական բնույթ են կրել և հետո միայն դրանց քաղաքական ուղղվածություն հաղորդելու փո՞րձ է արվել:

Բոլոր այդ սադրիչ փորձերի հիմնական նպատակն իրանցի իշխանությունների կողմից բողոքողների նկատմամբ կոպիտ և կոշտ ուժի պատասխան կիրառման հույսն էր, ինչը կհանգեցներ բախումների, արյունահեղության և երկուստեք բազմաթիվ զոհերի: Դա թույլ կտար միջազգային հանրությանը ճնշում գործադրել Թեհրանի նկատմամբ և Իրանին վերադարձնել նախկին ու նույնիսկ ավելի կոշտ պատժամիջոցային ռեժիմի:

Իրանում 21 մարդ զոհվեց ոչ կապիտ և կոշտ ուժի կիրառման հետևանքո՞վ:

Պաշտոնական աղբյուրները բողոքի ակցիաների ձերբակալված մասնակիցների և զոհերի թվի մասին ԶԼՄ-ների տեղեկատվությունը չեն հաստատում, ինչը ծանրակշիռ հիմք է չհավատելու դրանց արժանահավատությանը: Տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է ԶԼՄ-ների տվյալները համադրել մեկ այլ՝ ավելի օբյեկտիվ մոնիտորինգի արդյունքների հետ: Իրական և հնարված «զոհերի» թվի հրապարակումը «թավշյա» հեղափոխությունների նախաձեռնողների առավել տարածված տեխնոլոգիական հնարքներից մեկն է: Այստեղ պետք է նշել խիստ կարևոր հանգամանք. Իրանում բողոքները միայն խաղաղ բնույթ չեն կրել, հաճախ իրականացվել են նաև անօրինական գործողություններ, որոնց հետևանքով երեխա է զոհվել: Նման հանգամանքներում ոստիկանությունն ուժ գործադրելու լիակատար իրավունք է ունեցել: Իրանում սադրիչները պլանավորում էին, որ իրավապահների կողմից ուժի կիրառումը կհանգեցնի ավելի մեծ թվով զոհերի, ձերբակալվածների և մեծ արյունահեղության: Նախատեսվում էր, որ դրան կհաջորդի ապակայունացում, քաոս, ինչը կհանգեցնի իրանական իշխանությունների թուլացման: ԱՄՆ-ը և Իրանի տարածաշրջանային հակառակորդները, տվյալ դեպքում՝ Իսրայելը և Սաուդյան Արաբիան, այդքան միամիտ չեն, որպեսզի նման գործողությունների միջոցով Իրանում իշխանափոխություն ակնկալեն:  Այս առումով դրանց հիմնական նպատակը ոչ թե ռեժիմի փոփոխությունն էր, այլ՝ Իրանը քաոսի, անկայուն իրավիճակի մեջ մտցնելը՝ պատժամիջոցների զուգահեռ խստացմամբ, ինչն իր հերթին արդեն թույլ կտար Թեհրանում իշխանափոխության հույս ունենալ: Իսկ իշխանափոխությունը, Մերձավոր Արևելքում ստեղծված իրավիճակի համատեքստում, ակնհայտորեն կհանգեցնի Իրանի մասնատման: Նման թույլ, ապակենտրոնացված Իրանն արդեն չի կարողանա տարածաշրջանում ունենալ այն ազդեցությունն ու դերը, ինչ ունի այսօր: Դա ակնհայտորեն բխում է Իրանի աշխարհաքաղաքական հակառակորդների շահերից, բայց միանշանակ չի բխում Իրանին հարևան Հայաստանի շահերից: Միաժամանակ կարող եմ հավաստել, որ Իրանի ուժեղ պետականությունը և ամուր տարածաշրջանային դիրքերը բխում են ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև ողջ Մերձավոր Արևելքի շահերից:

Դուք կարծում եք, որ Մեծ Մերձավոր Արևելքում հակակշռող երկրի բացակայության պայմաններում տարածաշրջանային աղետի հեռանկարներն անխուսափելի՞ կդառնան:

Նման հակակշռող երկրի բացակայության պայմաններում տարածաշրջանային աղետը և քաոսն անխուսափելի կլինի, քանի որ չկա պետություն, որը կարող է վերահսկել Միջերկրական ծովից մինչև Ինդոս գետ, Արաքսից մինչև Պարսից ծոց ու ավելի հարավ գտնվող տարածքը ու ապահովել այնտեղ կայունություն և այն աշխարհաքաղաքական ներկայությունը, որն այսօր ապահովում է Իրանը:

Եվ, այնուամենայնիվ, ինչպիսի՞ն է տարածաշրջանում իրավիճակի Ձեր կանխատեսումը, եթե իրանական գործոնն, այնուամենայնիվ, վերանա:

Դրանցից վատթարագույնը Մերձավոր Արևելքում նոր Լիբիայի, Իրաքի, Սիրիայի և  Աֆղանստանի առաջացումն է: Այնուամենայնիվ, ես այդքան հոռետեսորեն չեմ գնահատում իրավիճակը: Իրանական պետականությունն ունի հին և ամուր ավանդույթները և հենց այդ ավանդույթներն են խոչընդոտում իրանցիների կողմից սեփական պետականության հիմքերի խարխլմանը: Այո, Իրանում կան նման մարդկանց խմբեր: Նման իրանցիներ կան նաև արտերկրում, խոսքը վերաբերում է Իրանի նախկին շահի որդուն, ովքեր փորձում են միջամտել Իրանի ներքին ոգրծերին: Ըստ որում, չգիտես ինչու, մոռացվում է, որ արնախումության աստիճանով ներկայիս իրանական իշխանությունը շահական ռեժիմի հետ որևէ կերպ համեմատելի չէ: Լինելով ամերիկյան դրածո՝ իրանցի «արքայազնը» նույնիսկ չի հասկանում իրանական իրողությունները և դեռ ապրում է իր հոր իշխանավարության օրոք առկա իրողություններով:

Բողոքի ակցիաներում Մահմուդ Ահմադինեժադի դերի և նրա ձերբակալության մասին տեղեկատվությունն արդյո՞ք արժանահավատ է:

Ես այդպես չեմ կարծում: Ոչ միայն նա, այլ ընդհանրապես ցանկացած քաղաքական գործիչ Իրանում նման մասշտաբի բողոքի ակցիաների չի մասնակցում: Իրանում քաղաքական տարբեր հոսանքների միջև ընդհարումներ չկան: Դա պարզապես շատ են ուզում ցուցադրել նույն ուժերն Իրանի ներսում և դրսում:

Իրանի նկատմամբ ի՞նչ պատժամիջոցների կիրառում են ակնկալում բողոքի ակցիաների նախաձեռնողները՝ հաշվի առնելով, որ ամենևին ոչ բոլոր պատժամիջոցներն են վերացվել:

Որևէ միջազգային պատժամիջոց, պայմանավորված Իրանի միջուկային ծրագրով և երկրում մարդու իրավունքների հետ կապված իրավիճակով, տվյալ փուլում չկա: Կան միայն ԱՄՆ պատժամիջոցները, որն ամեն գնով ձգտում է դրանցում ներգրավել միջազգային հանրությանը: Սակայն, Իրանի առնչությամբ Եվրամիության դիրքորոշումը գործնականում հակասում է ԱՄՆ դիրքորոշմանը, ինչն առնվազն վկայում է եվրոպացիների կողմից այն գործոնի ըմբռնման մասին, որ Մերձավոր Արևելքն ինչ-որ իմաստով Եվրոպայի շարունակությունն է և հակառակը: Համապատասխանաբար, ցանկացած մերձարևելյան ապակայունացում ռիսկեր է ստեղծում և ցնցում եվրոպական երկրների անվտանգության համակարգը:

Իսկ ի՞նչ դեր են խաղացել ամերիկան պատժամիջոցներն Իրանում ներկայիս ոչ այնքան լավ սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի ձևավորման հարցում: Կարելի՞ է արդյոք եզրակացնել, որ ինչ-որ իմաստով Վաշինգտոնն, այնուամենայնիվ, հասել է իր նպատակին: 

Պատժամիջոցների և ուղեկցվող ցնցումների միջոցով Վաշինգտոնը ձգտում է փոխել իշխանությունն Իրանում և սեփական մարիոնետային ռեժիմը հաստատել այնտեղ՝ վերացնելու այն ազդեցությունը և հզորությունը, որն այդ երկիրն ունի այսօր: Այդ նպատակին ԱՄՆ չի հասել, այնուամենայնիվ, ամերիկյան պատժամիջոցները հանգեցրել են Իրանում որոշակի լարվածության առաջացման: Սակայն, ազատվելով միջազգային պատժամիջոցներից՝ Թեհրանն այսօր բոլոր ջանքերը գործադրում է՝ երկրի ներսում սոցիալ-տնտեսական իրադրության բարելավման նպատակով: Ակնհայտ է, որ ծայրահեղ աղքատ հասարակությունները երբեք բողոքի ակցիաներ չեն կազմակերպում, կազմակերպվում են այնպիսի հասարակությունների կողմից, որոնք բաղկացած են որոշակի բարօրություն ունեցող քաղաքացիներից: Հետևաբար՝ բողոքի ակցիաների առկայությունն ինքնին վկայում է Իրանում սոցիալական ապահովվածության որոշակի մակարդակի, բավական հզոր միջին դասի առկայության մասին: Պարենային խնդիրներ, որոնց մասին պնդում է ԱՄՆ նախագահը, Իրանում չկան: Սակայն, Իրանի տարածաշրջանային, աշխարհաքաղաքական դերի ու առաքելության ապահովման համար, իհարկե, ֆինանսական մեծ միջոցներ են պետք: Սիրիայում և Իրաքում ահաբեկչության դեմ պայքարին մասնակցությունից Թեհրանի հրաժարվելը և այդ միջոցները ներքին զարգացմանն ուղղելը կհանգեցներ իրանական տնտեսության զգալի ամրապնդման: Սակայն, սոցիալական բարեկեցության բարձր մակարդակ, փողոցում պայթող ռումբերի և ահաբեկիչների կրակոցների պայմաններում, ոչ ոքի պետք չէ: Պետք է հասկանալ, որ ազգային անվտանգության շահերը շատ հաճախ գերակշռում են սոցիալ-տնտեսական շահերին: Եվ իրանցիների մեծ մասը հասկանում է դա: Եվ այն, որ հանրահավաքներին մասնակցել է 80 միլիոն բնակչություն ունեցող երկրի նվազագույն մասը, դրա լավագույն վկայությունն է: Իրանական շուկան ավանդաբար հանգիստ է, խուճապի որևէ նշան չկա, ինչը նույնպես ներքին կայունության խիստ կարևոր ցուցանիշ է:

Կիսվեք Իրանի առնչությամբ Ձեր կանխատեսումներով:  

Շատ լավ գիտակցելով երկրում սոցիալ-տնտեսական խնդիրների առկայությունը՝ Իրանի քաղաքական ընտրախավը հնարավոր ամեն բան կձեռնարկի երկրում սոցիալ-տնտեսական վիճակի շտկման համար: Թե որքանով դա կհաջողվի, այլ հարց է, բայց այդ ուղղությամբ լրացուցիչ ջանքերը նա անտարակուսելի է համարում: Իսկ արտաքին ճնշումը և Իրանի ներքին գործերին միջամտելու փորձերը կշարունակվեն: Սակայն, պետք չէ սպասել, որ այդ փորձերը կհանգեցնեն բողոքի ալիքի, որը կարող է վտանգի տակ դնել Իրանի քաղաքական, տնտեսական և աշխարհաքաղաքական շահերը: Իրանական գործերին միջամտությունը հնարավոր է դարձնում միայն դժգոհության լոկալ, կարճաժամկետ բռնկումները՝ հաշվի առնելով Իրանում դրա համար իրական հիմքերի առկայությունը: Սակայն, դա շատ լավ հասկանում են նաև Իրանի իշխանությունները, ինչն իրավիճակը շտկելու բավական լավ նախադրյալներ է ստեղծում: