ՙՍարդարապատ՚ շարժումն աջակցեց Րաֆֆի Հովհաննիսյանին հետընտրական շրջանում հանրահավաքների ժամանակ: Թվարկեք ՙԲարևի հեղափոխությունից՚ Ձեր սպասումները
Այսպես կոչված, նախագահական ընտրություններից հետո Ազատության հրապարակում առաջին իսկ հանրահավաքի ժամանակ ընթերցվել է մեր դիմումը, որտեղ ասվում էր այն, ինչ մենք շարունակում ենք պնդել նաև հիմա`ընտրություններից 2 ամիս անց: Մենք չենք միացել Րաֆֆի Հովհաննիսյանին`միանալով ըմբոստացմանը, որի գագաթնակետը փետրվարի 18-ն էր`ընտրությունների օրը: Այդ օրը մենք հերթական անգամ, ինչպես 1996, 2003, 2008 թթ., տեսանք, որ Հայաստանում նախագահական ընտրությունները քաղաքացիների կողմից վերջին 15 տարիներին միմյանց փոխարինող հանրապետության իշխանությունների քաղաքական, տնտեսական, գաղափարական ուղեգծին անհամաձայնություն հայտնելու հստակ առիթ են: ՙՍարդարապատ՚ շարժումը և Նախախորհրդարանը դուրս են եկել հրապարակ և այնտեղ էին գտնվում, քանի դեռ այնտեղ էր ժողովրդական շարժման հերթական առաջնորդը`ի դեմս Րաֆֆի Հովհաննիսյանի: Ընդ որում, մեզ համար այսօր ակնհայտ է անշրջելիության կետերը, ինչից հետո մենք չենք կանգնի նրա կողքին: Սակայն, դա չի նշանակում, թե մենք արդեն հիմա պատրաստվում ենք հրաժարվել համագործակցել նրա հետ:
Կնշե՞ք անշրջելիության այդ կետերը:
Ի դեմս Հայաստանի իշխանությունների`հասարակությունը գործ ունի լավ կազմակերպված համակարգի հետ, որի դեմ պայքարը ներսից անհնար է: Եվ ցանկացած մաթեմատիկոսի հայտնի է, որ համակարգի ներսի խնդիրները կարելի է լուծել միայն այլ համակարգի միջոցով: Այս առնչությամբ ՙՍարդարապատը՚ ժամանակին Րաֆֆի Հովհաննիսյանին առաջարկել է համակարգային պայքար`մշակված համապատասխան ճանապարհային քարտեզի հիման վրա, որը հիմա առաջարկելու է հասարակությանը: Հայաստանի իրավիճակը պետք է գնահատել և վերլուծել ընդհանուր առմամբ հետխորհրդային տարածությունում, Մեծ Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում տեղի ունեցող իրադարձությունների, աշխարհի գլոբալ փոփոխությունների համատեքստում: Եվ միայն այդ գործընթացներում Հայաստանի տեղի ըմբռնման դեպքում կարելի է հասկանալ, թե, ըստ էության, ինչ է տեղի ունենում հանրապետության ներսում:
Դուք նշեցիք, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանին ներկայացրել եք Ձեր առաջարկները: Որքանով ինձ հայտնի է, նա ընդունել է դրանք, բայց հետո դրանցից ոչ մեկը չի իրականացվել: Կցանկանայի իմանալ Ձեր կարծիքը, ինչու՞ այդպես տեղի ունեցավ:
Բանավոր համաձայնելով Հայաստանում իշխանափոխության վերաբերյալ մեր առաջարկներին`իրականում Րաֆֆի Հովհաննիսյանը չընդունեց դրանք: Ես կասեի, որ դա տեղի ունեցավ նրա գլխավորած շարժման ուղենիշների փոփոխման հետևանքով: Ապրիլի 9-ին`Սերժ Սարգսյանի երդմնակալության օրը, այդ օրը տեղի ունեցած իրադարձություները բնորոշեցի որպես քաղաքական ինքնասպանություն: Մի քանի օր անց հասկացա, որ իմ բնորոշումն այնքան էլ ճիշտ չէր: Րաֆֆի Հովհաննիսյանը ոչ թե քաղաքական ինքնասպանություն գործեց, այլ զոհաբերեց իրեն`հանուն որոշակի նպատակների, հանուն իր կուսակցության: Եթե հիշենք վերջին ամիսների Հայաստանի իրավիճակը, կհամաձայնենք, որ Դեռ 2012 թ. վերջին գրեթե բոլոր ֆորմալ գոյություն ունեցող կուսակցությունների`նախագահական ընտրութուններին մասնակցությունից հրաժարվելու հետևանքով կուսակցական համակարգը Հայաստանում փլուզվեց:
Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ դա տեղի ունեցավ:
Դա տեղի ունեցավ, քանի որ հայաստանյան կուսակցությունները, ըստ էության, չեն համապատասխանում իրենց կոչմանը, հասարակությունը չեն ներկայացնում:
Կարելի է ասել, որ այդ ինքնահեռացումից հետո արտաքին ուժերի դերը Հայաստանում էլ ավելի՞ է մեծացել:
Իմ խորին համոզմամբ, այդ ինքնահեռացումից հետո արտաքին ուժերի դերը Հայաստանում էլ ավելի է մեծացել: Ըստ որում, արտաքին ուժերը շահագրգռված չէին, որ Հայաստանում կուսակցություններ չլինեն: Դրանում շահագրգռված էին Հայաստանի բոլոր երեք նախագահները` 1995 թ. սկսած, երբ Լևեն Տեր-Պետրոսյանը, արգելելով ՙԴաշնակցությունը՚, սկսեց ստեղծել գրպանային կուսակցություններ, որոնք այդ ժամանակ կոչվում են ՙկոոպերատիվներ՚: Հետագայում նրա գործը շարունակեցին երկու հետևորդները`քանդելով Հայաստանի քաղաքական դաշտը: Նրանք բոլորը գործ ունեին չձևավորված քաղաքացիական հասարակության հետ: Առաջին նախագահը սեփական իշխանության համար վտանգ էր տեսնում Հայաստան ավանդական քաղաքական կուսակցությունների վերադարձում: Երկրորդ և երրորդն իրենց համար քաղաքական հենարան էին փնտրում`իրենց համար կուսակցություններ ստեղծելով: Հենց այդպես ստեղծվեցին ՀՀԿ-ն և ՙԲարգավաճ Հայաստանը՚: Իրականում բոլոր այդ կուսակցություններն այս կամ այն օլիգարխի շուրջը ձևավորված տնտեսական շահերի ակումբներ են եղել: Իսկ երբ եկավ հասարակությունը ռեժիմից պաշտպանելու ժամանակը, պարզվեց, որ նրանք ամբողջովին պատրաստ չեն դրան: 2008 թ. մարտի 1-ից հետո Հայաստանում քաղաքական կուսակցություններ չմնացին`մնացին միայն ցուցանակներ: Իսկ 2012 թ. աշնանը փլուզվեցին նաև այդ ցուցանակները:
Այնուամենայնիվ, ընտրություններին մասնակցությունից ՀԱԿ-ը, ՀՅԴ-ն և ԲՀԿ հրաժարվելուց հետո գոյացած վակուումը լցրեց ՙԺառանգությունը: Եվ հենց այդ երեք ուժերի հրաժարման արդյունքում Րաֆֆի Հովհաննիսյանը ստացավ ձայների այն տոկոսը, որը ստացավ: Եվ այդ երկու գործընթացների միջև կապը տեսանելի է նույնիսկ անզեն հայացքով: Ձեր կարծիքով, ո՞վ էր առաջին հերթին շահագրգռված այդ գործընթացներում:
Այն բանից հետո, երբ ՀԱԿ-ը, ՀՅԴ-ն և ԲՀԿ-ն հրաժարվեցին մասնակցել նախագահական ընտրություններին, և հայկական կուսակցությունները փլուզվեցին, գոյացած վակուումը լցվեց բնավ ոչ ՙԺառանգությամբ՚, այլ` քաղաքացիական հասարակությամբ: Հենց այդ պահին Հայաստանում կտրուկ վերելք ապրեցին հասարակական շարժումները. Մաշտոցի պուրակի պաշտպաններ, էկոլոգներ, բանակում, դատարաններում արդարության համար պայքարող մարդիկ և այլն: Այսինքն, այդ խորշն սկսեց արագ լցնել քաղաքականացված քաղաքացիական հասարակությունը: Հենց այդ գործընթացը հատկապես վտանգավոր թվաց արտաքին կառավարողներին: Բանն այն է, որ այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանում, չափաազանց կարևոր նախադեպ է հետխորհրդային երկրների, Արևելյան Եվրոպայի երկրների և, վերջապես, ողջ աշխարհի համար: Այսօր շատ քչերն աշխարհում գիտեն, թե ինչ է տեղի ունեցել Իսլանդիայում նախորդ տարվա աշնանը: Մինչդեռ իսլնադացիները, պարզապես, հրաժարվեցին արտաքին կառավարումից, տասնամյակների ընթացքում կառուցված քաղաքական և տնտեսական մոդելից: Տեղի ունեցավ խաղաղ իշխանափոխություն, սակայն, ոչ թե այս կամ այն կուսակցության կամքով, այլ քաղաքացիական հասարակության ցանկությամբ: Եվ այդ գործընթացը ողջ աշխարհում ընկալվեց որպես չափազանց վտանգավոր, ինչով էլ բացատրվում է դրա շուրջ պահպանվող լռությունը: Հենց այդ պատճառով սեփական խնդիրների լուծումն իր վրա վերցնելու հայ հասարակության փորձն այդքան նյարդայնորեն ընկալվեց արտասահմանի իշխանության կենտրոններում, որոնք Հայաստանը տանում են դեպի նեոգաղութատիրություն: Հենց նեոգաղութատիրությամբ են այժմ փորձում փոխարինել մաուզերիստական ռեժիմը, Հայաստանում գոյություն ունեցող խունտան: Կոպիտ ասած` ՙլֆիկին՚ փորձում են փոխարինել Carrefour-ով: Իր անկեղծությամբ հայտնի Լևոն Տեր-Պետրոսյանն օրերս հայտարարեց, թե նորաթուխ ՀԱԿ կուսակցությունը եկել է Հայաստանում իրագործելու բուրժուադեմոկրատական հեղափոխություն: Մեկ ամիս առաջ ես լրագրողներին նույնն էի ասում: Եվ ոչ այն պատճառով, որ դա մեզ այդքան դուր է գալիս, այլ այն պատճառով, որ Հայաստանում, ինչպես նաև ողջ հետխորհրդային տարածությունում ընթանում է ԽՍՀՄ-ից ժառանգած ռազմաֆեոդալական համակարգի փլուզման վերջին փուլը և դրա անխուսափելի անցումը բուրժուադեմոկրատական համակարգի:
Եվ ո՞րն է այս ամենում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի դերը:
Այն բանից հետո, երբ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը 2 ամիս շարունակ գլխավորում էր ժողովրդական շարժումը Հայաստանում, դրսից Հայաստանի իրավիճակը հսկող մարդիկ հասկացան, որ դա հղի է անկանխատեսելի, անվերահսկելի ելքով, վերջապես, նրանց համար ոչ հաճելի իսլանդական նախադեպի կրկնմամբ: Ապրիլի 9-ին`նախագահի երդմնակալության օրը, Րաֆֆի Հովհաննիսյանին օգնեցին հասկանալ, որ ժողովրդական շարժումը շատ վտանգավոր է դառնում Հայաստանում գոյություն ունեցող քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական համակարգի համար: Վերահսկել այդ շարժումը բավականին դժվար է: Շատ ավելի հեշտ է վերահսկել կուսակցությունները: Այդ իսկ պատճառով ապրիլի 9-ի ժամը երկուսից մինչև վեցն ընկած ժամանակահատվածում Րաֆֆի Հովհաննիսյանն անցավ իրադարձությունների զարգացման այն ընթացքը, ինչ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 2008 թ. մինչև 2010 թ.: Արդյունքում Հովհաննիսյանը, դադարելով ժողովրդական շարժման առաջնորդ լինել, կրկին իր կուսակցության առաջնորդ դարձավ: Եվ նրա ոչ համարժեք ելույթը 18:00-ին, մնացած բոլոր տարօրինակ արարքները տեղավորվում էին հենց այդ տրամաբանության մեջ: Մինչդեռ ապրիլի 9-ը կարող էր կարևոր օր դառնալ Հովհաննիսյանի կյանքում: Քաղաքական գործիչը պատրաստվել է այդ օրվան տասնամյակներ, դարձել նախագահի թեկնածու, ընտրություններում ստացել ձայների մեծամասնությունը, և հանկարծ ամենագլխավոր օրն իր վատթարագույն, կցկտուր և անհասկանալի ելույթն ունեցավ: Դա հնարավոր է դարձել Հովհաննիսյանի ստացած առաջարկի արդյունքում`զոհաբերել իր դերը ժողովրդական շարժման մեջ և ձեռքբերել կուսակցությունում իր դերի ուժեղացում, որից նա չի կարողացել հրաժարվել: Հենց այդպես Հովհաննիսյանը և նրա ՙԺառանգությունը՚ վերադարձան համակարգ և սկսեցին պատրաստվել հաջորդ ընտրություններին մասնակցությանը:
Ըստ էության, դա էր նրան առաջարկվել Բաղրամյան 26-ում, երբ նա առաջին անգամ այնտեղ գնաց ընտրություններից հետո...
Իհարկե: Ըստ էության, Հովհաննիսյանն արդեն համաձայնել է այդ առաջարկին`միայն այն տարբերությամբ, որ այն հնչել է ոչ Սերժ Սարգսանի կողմից, ով ժամանակին նման կոմբինացիա իրականացրեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ: 2008 թվականին Սարգսյանը կարողացավ համոզել Արևմուտքին, որ ինքն ավելի լավ կանի այն, ինչ նրանք ակնկալում են Տեր-Պետրոսյանից: Այդ իսկ պատճառով վերջինս ինչ-որ պահի սկսեց քննադատել Արևմուտքին`նույնիսկ ցուցադրելով իրեն, իհարկե անհաջող կերպով, որպես ռուսամետ քաղաքական գործիչ:
Իսկ ինչպիսի՞ն է եղել և կա Ռուսաստանի դերն այդ գործընթացներում:
Դժբախտաբար ինձ և մեզանից շատերի համար` Ռուսաստանը գտնվում է իր լիազորությունների, վերահսկողության ավանդական գոտիների, ազդեցության շարունակ նվազման իրավիճակում:
Վրաստանում դա տեղի ունեցավ շատ կտրուկ: Ադրբեջանում չափազանց դանդաղ, բայց անշեղորեն, և Գաբալայի ՌՏԿ դրա ամենավառ օրինակն է: Հայաստանում դա տեղի է ունենում ամենից դանդաղ: Եվ այստեղ, անշուշտ, հարկավոր է արժանին մատուցել մեր ժողովրդի բնազդին, որն ընտրել է ճիշտ ուղղություն: Սակայն, վերջին 200 տարում առաջին անգամ Հայաստանում աճել է մի սերունդ, որի համար ռուսական կողմնորոշումը բնավ միանշանակ չէ: Ամենևին ոչ մեծ ֆինանսական ներդրումների միջոցով արևմտյան դեսպանությունները վերջին մի քանի տարիներին կարողացել են ստեղծել իրավիճակ, երբ Ռուսաստանը կորցրել է իր անայլընտրանքայնությունը հայ հասարակության աչքում:
Մի շարք սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ պատճառների բերումով, օրինակ, Ռուսաստանի ԱԳՆ ապաշնորհ քաղաքականության հետևանքով Ռուսաստանն այսօր ողջ շրջագծով նահանջում է իր նախկին դիրքերից: Եվ Ռուսաստանի այսօրվա կտրուկ և արագ նահանջը, որի հետևանքները 100 տարի առաջ հայերն արդեն զգացել են Առաջին համաշխարհային պատերազմի արդյունքում, Հայաստանի համար աղետալի է և ամենևին ոչ շահեկան: Եվ ես կարծում եմ, հենց ժողովրդական շարժումը, ինչպես և 1988 թվականին, Ռուսաստանի համար օգնություն է, այլ ոչ` խոչընդոտ: Ինձ թվում է, որ Հայաստանը նարնջագույն ներկելու վերջին փորձն ի սկզբանե դատապարտված էր ձախողման: Հայաստանը կլինի վերջին երկիրը, որտեղ տեղի կունենա ՙնարնջագույն՚ հեղափոխություն, դա մեզ, պարզապես, բնորոշ չէ:
Ստացվում է, որ այսօր Արևմուտքի և Սերժ Սարգսյանի շահերը համընկնու՞մ են:
Վերջին տարիներին Սերժ Սարգսյանն արտաքուստ էվոլյուցիա է ապրել միանշանակ խորհրդային քաղաքական գործչից դեպի արևմտյան, բուրժուադեմոկրատական արժեքներին մոտ մարդ: Դա նրան փրկել է, նա կարողացել է մանևրել և ստանձնել է մի գործառույթ, որն ավելի վաղ նախատեսված էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի համար: Հենց այն պատճառով, որ Սարգսյանը շարունակում էր կատարել այդ գործառույթը, նրան վերջերս հաջողվեց թուլացնել Րաֆֆի Հովհաննիսյանին: Սակայն, այսօր Արևմուտքի և Սերժ Սարգսյանի շահերն արդեն չեն համընկնում, քանի որ Սարգսյանը կատարել առավելագույն պայմանները, որոնք կարող էր կատարել: Հասել է սահմանին և միանգամայն այլ պատճառներով նա այսուհետև արդեն այն չի կարող կատարել: Նա չի կարող ձերբազատվել ստացած ռազմաֆեոդալական ժառանգությունից:
Ռուբերտ Քոչարյանի՞ց:
Ով իր հերթին ստացել է այն Լևոն Տեր-Պետրոսյանից: Րաֆֆի Հովհաննիսյանն այդ ֆոնին, անշուշտ, անհամեմատ ավելի պատկառելի գործիչ կլիներ: Հայաստանն իրոք ոչ մի կերպ չի կարող խուսափել զարգացման բուրժուադեմոկրատական փուլից: Եվ այդ փուլն, անշուշտ, Հայաստանին կբերի կենսամակարդակի որոշ բարելավում, ավելի շատ օրինականություն, պարզություն, թափանցիկություն: Սակայն, չափազանց կարևոր է, թե ինչն ավելի շատ կլինի այդ մոդելում` բուժուականը, թե՞ դեմոկրատականը: Ուստի ՙՍարդարապատը՚ շեշտադրում է կատարում ազգային-ժողովրդավարական բաղադրիչի վրա: Քանի որ մեկ ուրիշ, Հայաստանի համար արդեն պատրաստի մոդելը, անանվելով բուրժուական, իրականում նեոգաղութատիրական է: Այդ իմաստով այդ մոդելը պարզապես, կդառնա նախորդի, հայ հասարակության շահերի համար անընդունելի մոդելի շարունակություն: Այդ պատճառով Հայաստանի համար ընդունելի կարող է լինել միայն Իսլանդիայի և Շվեյցարիայի մոդելը, ուր հանրաքվեների միջոցով կառավարում են հասարակությունները` իրենց ազգային հարստությունն օգտագործելով ի բարօրություն սեփական երկրների: Միայն քաղաքացիական հասարակությունը կարող է հայոց պետականությունը փրկել նեոգաղութատիրական, իմպերիալիստական համակարգի հավելուկի վերածվելուց, ինչն այսօր գլխավոր սպառնալիքն է Հայաստանի համար:
Եթե Րաֆֆի Հովհաննիսյանը Սերժ Սարգսյանից ավելի պատկառելի գործիչ է Արևմուտքի աչքում, ի՞նչն է խանգարում վերջինս, օգտագործելով ժողովրդական շարժումը, փոխել իշխանությունը Հայաստանում:
Հենց նույն պատճառով, որի հետևանքով 2009-2010 թթ. դա չարեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Խաղի կանոնները չափազանց կոշտ են: Արդի աշխարհում ոչ մի բուրժուական առաջնորդ չպետք է իշխանության գա ժողովրդի, հասարակության կամքով: Այդ դեպքում նա միշտ կախված կլինի միայն նրանց կամքից: Համապատասխանաբար, նա պետք է իշխանության գա անդրկուլիսյան ինտրիգների, պայմանավորվածությունների և ուժի որոշակի կենտրոնների համաձայնության արդյունքում: Ի դեպ, Հայաստանում դա շատ լավ է երևում, և դա, նույնիսկ, ոչ ոք չի թաքցնում: Րաֆֆի Հովհաննիսյանի` շատերին անհեթեթ թվացող այցը Մոսկվա մասամբ բացատրվում է հենց այդ տրամաբանությամբ: Մի կողմից կոշտ առաջարկությունից հետո միակ բանը, որ կարող էր անել Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, ուժի մեկ այլ կենտրոն կվայակոչելն էր: Սակայն, նրան իր պատասխան, պարզապես, ասել են ՙփորձիր, գնա, այնտեղ արդեն ամեն ինչի շուրջ պայմանավորվել են՚: Ինչն էլ նա արեց: