Չորեքշաբթի, 15 Մայիսի 2013

Հայաստանն աստիճանաբար նպատակային համագործակցության դաշտ է
դառնում աշխարհաքաղաքական առաջատար խաղացողների համար, որոնք շատ այլ դեպքերում
տրամագծորեն հակառակ շահեր ունեն: Ըստ որում, շատ վերլուծաբաններ գտնում են, որ
Երևանի իներցիոն արտաքին քաղաքականության ժամանակաշրջանը վաղ թե ուշ կավարտվի, և
հարկավոր են բեկումնային որոշումներ`հատկապես նկատի ունենալով տնտեսական և
քաղաքական բնույթի սուր մարտահրավերները: Համաձա±յն եք դրան, և եթե այո, ի±նչ
պատճառներով:

 

Ես համոզված չեմ,
որ ամենամոտ ժամանակներս մենք ականատես կլինենք Հայաստանի արտաքին
քաղաքականությունից բխող տեղաշարժերի ինչ-որ միտումների: Իմ կարծիքով, չնայած այն
հանգամանքին, որ Հայաստանը, և, առավել ևս, Հարավային Կովկասի ողջ տարածաշրջանը վեր
են ածվել ակտիվ գործունեության ոլորտի աշխարհաքաղաքական ուժերի համար, Հայաստանը,
ի դեպ, ինչպես նաև նրա մերձակա հարևանները, ենթարկվել են ուժերի որոշակի հաշվեկշռի
ազդեցության` արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից:

Հայաստանը
տարածքային և ռազմական առավելություն ունի չկարգավորված Ղարաբաղի
հակամարտությունում` միաժամանակ զարգացնելով Իրանի հետ հզոր դաշինքը: Ադրբեջանը,
որն ակնհայտորեն դժգոհ է Ղարաբաղյան գործընթացի շուրջ առկա իրադրությունից, դարձել
է  տարածաշրջանում էներգապաշարների
լոկոմոտիվ, և հազիվ թե հանդգնի պատերազմ սկսել ընդդեմ Հայաստանի` վախենալով
կորցնել էներգետիկ հատվածից ստացվող եկամուտները: Վրաստանը նույնպես ամրապնդել է
իր դիրքերը տարածաշրջանում, և, չնայած վերջերս Ռուսաստանի նկատմամբ ակնհայտորեն
ավելի բարեկամական վարչապետի ընտրությանը, Թբիլիսին շարունակում է պահպանել իր
եվրոպամետ ուղին: Այդ պետություններից ոչ մեկը, որոնք շահագրգռված են տարածաշրջանի
խաղաղությամբ, չի կարող ռիսկի դիմել` ամենամոտ ժամանակներս ձեռնարկելով ինչ-ինչ
արտաքին քաղաքական արկածախնդրություններ կամ 
փոխելով գիծը:

Հայաստանը, մասնավորապես,
ավելի շուտ, կշարունակի գործել հօգուտ ստատուս-քվոյի պահպանման և իրականացնել
չափազանց զգուշավոր արտաքին քաղաքականություն, հատկապես, հաշվի առնելով, որ հենց
Ղարաբաղի շուրջ ստատուս-քվոն է այժմ Երևանում իշխող քաղաքական վերնախավի
լեգիտիմության որոշակի աստիճան ապահովում: Քանի դեռ Մոսկվայի հետ կապերն
ամուր  են, ես ոչ մի նախադրյալ չեմ
տեսնում տարածքային կամ այլ բնույթի զիջումների համար, որոնք Հայաստանն ստիպված
կարող է անել Ադրբեջանին: Ընդ որում Հայաստանը ԵՄ անդամակցության թեկնածու չէ, թեև
ձգտում է արդիականանալ եվրոպական ստանդարտների հիման վրա: Դա, իր հերթին նշանակում
է, որ Բրյուսելն իրականում հատուկ լծակներ չունի` ստիպելու Երևանին գնալ
զիջումների, հատկապես` տարածաշրջանային արտաքին քաղաքականությունում: Այդ ամենը
ցույց է տալիս Երևանի առավել պահպանողական արտաքին քաղաքականությունը` առանց
ճեղքումների և համարձակ քայլերի: Ես թույլ եմ տալիս Հայաստանի արտաքին
քաղաքականության արմատական փոփոխության հնարավորություն` միայն եթե տարածաշրջանը
տուժի այս կամ այն տեսակի լուրջ ճգնաժամից: Օրինակ, սիրիական ճգնաժամի
ներթափանցումը տարածաշրջան, մասնավորապես, դրանում Իրանի ներգրավումը, կամ
վարչակարգի փոփոխությունը Հայաստանում և որոշ հարևան երկրներում:

 

Ձեր
կարծիքով, ի±նչ միտումներ կան Հարավային Կովկասում ԱՄՆ և Եվրոպայի ազդեցության
ընդլայնման ուղղությամբ`ՌԴ քաղաքականության լույսի ներքո, որը ռուս փորձագետների
կողմից գնահատում է որպես անհետևողական և չհամակարգված:

 

Կարծում
եմ`տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքականության արևմտյան փորձագետների մեծ մասը
կհամաձայնի, որ Հարավային Կովկասը Վաշինգտոնի, Բրյուսելի կամ ԵՄ անդամ առաջատար
երկրների արտաքին քաղաքականության գերակայություն չէ: Սա միանգամայն ակնհայտ էր
դեռ Բուշի նախագահության ավարտի ժամանակներից, ի տարբերություն նախորդ տարիների,
երբ Վաշինգտոնն էական քաղաքական կապիտալ էր ներդնում Վրաստանում` Սահակաշվիլիի
վարչակարգում: Շատ փորձագետներ համաձայն են, որ 2008 թվականի օգոստոսյան պատերազմը
յուրօրինակ ջրբաժան էր տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականության` Ռուսաստանի
վերադարձի և Արևմուտքի հեռացման տեսանկյունից: Թեև, միանգամայն հնարավոր է, որ
գործն այլ կերպ է, և Արևմուտքն առաջվա նման առկա է տարածաշրջանում, և Թուրքիան
մնում է տարածաշրջանի զգալի աստիճանի արևմտամետ երկիր: Մենք, իհարկե, տեսնում ենք
Ռուսաստանի, ինչպես նաև Թուրքիայի  առավել
ակտիվ դերը տարածաշրջանի աշխահաքաղաքականությունում, հատկապես` սևծովյան
տարածաշրջանի բնագավառում: Այդ հարցում առավել կարևոր պահը հեռու է մնում
Հարավային Կովկասի սահմաններից, որն ակնհայտորեն չափազանց կարևոր աշխարհաքաղաքական
ասպարեզ է մի շարք արտաքին ուժերի համար: Սակայն տարածաշրջանն այսօրվա դրությամբ,
հաստատ, համաշխարհային գլխավոր ՙթեժ կետերից՚ մեկը չէ: Եվ այսօր Արևմուտքի
բարձրաստիճան քաղաքական գորիծիչների ուշադրությունն առաջվա նման սևեռված է այն
տարածաշրջաններին, որոնք ճգնաժամի բեմ են եղել սառը պատերազմի ժամանակաշրջանի մեծ
մասի ընթացքում` Մերձավոր արևելքին, 2011 թ. Լիբիային, 2012 թ. և այսօր Սիրիային,
Պարսից ծոցին և Կորեական թերակղզուն: Այսօր, նույնիսկ այնպիսի երկրներ, ինչպես`
Մալին, Լոնդոնի և Փարիզի առաջատար օտարերկրյա քաղաքական գործիչներից ավելի շատ
ժամանակ են պահանջում, քան Կովկասը: Հարավային Կովկասի պետություններն, անշուշտ,
ունեն իրենց խնդիրները, սակայն տխուր ճշմարտությունն այն է, որ այդ տարածաշրջան
այսօր առնվազն ևս մեկ պատերազմի կարիք ունի` արևմտյան կարևոր քաղաքական գործիչների
ուշադրությանն արժանանալու համար:     

 

Ի±նչ
կանխատեսումներով կարող եք կիսվել Հայաստանի ինտեգրման վեկտորի առավել հնարավոր
ուղղության առնչությամբ:

 

Հայաստանի արտաքին
քաղաքականության վեկտորի որոշման հարցն այժմ չի կարող անկեղծ իրական իրարանցում
հարուցել տարածաշրջանի գծով մասնագետների շրջանում: Իրականում ես չեմ կարծում, թե
Հայաստանի համար Արևելքի և Արևմուտքի միջև ընտրության հարցն այսօր գլխավորն է:
Այժմ Հայաստանի ներքին քաղաքականության հիմնական խնդիրը պետության և համապատասխան
հաստատությունների արդիականացումն է: Քաղաքական և տնտեսական ռազմավարության տեսակի
ընտրությունը, որպեսզի երկիրը դրվի զարգացման առավել արդյունավետ ուղիների վրա`
որպեսզի հայ ժողովուրդը կարողանա ձեռնամուխ լինել մարդկային զարգացման իր
առավելագույն ներուժի իրացմանը: Ես չեմ կարծում, թե այդ հարցը կարելի է լուծել
Ռուսաստանի գլխավորած նախագծին միանալու կամ ԵՄ հետ առավել խորը տնտեսական
ինտեգրման միջև ընտրության միջոցով: Պետք չէ դիտարկել մեկը` բացառելով մյուսը: Դա նույնքան
անիմաստ է, ինչպես` եթե հայերը Ռուսաստանի տարածքում դադարեին կապիտալ ուղղել դեպի
երկիր` ինչպես նախկին ԽՍՀՄ սահմաններից դուրս ապրող սփյուռքահայերը: Հենց հայկական
սփյուռքն է հանդիսդանում իրական դրայվեր Հայաստան մտնող օտարերկրյա կապիտալի
համար, իրական կամուրջ` Երևանի և արտաքին աշխարհի միջև: Եվ վերը նշվածից ոչինչ
հանրապետությանը կախվածության մեջ չի դնում Արևելքի և Արևմուտքի միջև
ընտրությունից: Հովանավորությունը, որ սփյուռքն ստեղծել է Հայաստանում, սառը
պատերազմից հետո չափազանց ուժեղացել է, և հենց դա պետք է դիտարկվի որպես երկրում
առկա խնդիրների համադարման: Նման սցենարի զարգացումն զգալի աստիճանով կշարունակվի
ապագայում, էլ ավելի ամրապնդելով Հայաստանի սերտ քաղաքական և տնտեսական կապերն
Արևելքի և Արևմուտքի հետ: Հարկավոր է նաև հաշվի առնել Հայաստանի աշխարհագրական
դիրքը: Չնայած այն հագնամանքին, որ ԽՍՀՄ փլուզունից հետո երկիրը հաճախ դիտարկվում
է որպես թույլ պետություն` տնտեսական առաջընթացի բացակայության առնչությամբ, նրա
խնդիրներն, ավելի շուտ, առնչվում են ոչ թե տնտեսության, այն անվտանգության
հարցերին, և հենց այդ հարցերն են ձևավորել Հայաստանի արտաքին քաղաքականության գիծը
վերջին տարիներին:

 

Գոյություն
ունի կարծիք, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը սպառել է իր հնարավորությունները Ղարաբաղյան
հակամարտության կարգավորման հարցում: Նշեք, Ձեր կարծիքով, հնարավոր
այլընտրանքները, և ինչպե±ս կարող է հակամարտության շուրջ իրավիճակի վրա
անդրադառնալ Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչումը:

 

Այսօր շատերը
հակված են քննադատելու Մինսկի խումբը` վկայակոչելով Ղարաբաղի հակամարտությունը
կարգավորելու նրա անկարողությունը: Առավել հաճախ այդ դիրքորոշումն առաջ է քաշում
Ադրբեջանը, քանի որ Մինսկի խումբը հաճախ դիտարկվում է որպես մի ուժ, որն ի զորու
չէ փոխել ստատուս-քվոն Ղարաբաղի շուրջ, ինչն Ադրբեջանին ստիպում է իրենց
ոտնահարված զգալ:

 

Իրականում, Բաքուն, ամենայն հավանականությամբ, կնախընտրեր փոխել ղարաբաղյան խաղաղ կարգավորման շուրջ ողջ ճարտարապետությունը` այն փոխադրել ՄԱԿ շրջանակներ, ներգրավել ավելի շատ մահմեդական երկրներ, ինչպես նաև ԵՄ և այլն: Սա միանգամայն նորմալ է` Բաքվի տեսանկյունից. նա զգում է, որ տարածքներ է 
կորցրել և ցանկանում է դրանք վերադարձնել: Սակայն Հայաստանն առկա պայմաններում ոչ մի թիզ չի զիջի: Երևանը հանդես է գալիս Մինսկի խմբի և, այսպես կոչված, Մադրիդյան սկզբունքների օգտին` որպես կարգավորման գործընթացի առաջխաղացման հիմնական միջոց: Եվ նա, հավանաբար, այդպես կվարվի նաև այսուհետև: Դա նույնպես նորմալ է` միջազգային հարաբերությունների տեսության տեսանկյունից. Հայաստանը հասել է որոշակի բարձրունքների և
ցանկանում է դրանք պահպանել: Նման փակուղային իրավիճակը ղարաբաղյան կարգավորման
գործում և արդյունքների բացակայությունը Մինսկի խմբի կողմից իրականացվող
հաշտության գործընթացում պահպանվում է, քանի դեռ չի փոխվում ներկայիս
ճարտարապետությունը, և Ռուսաստանն այդ գործընթացում մասնակցկության առավելագույն
բաժին ունի: Այդ իրավիճակի նկատմամբ այլընտրանքն ընդհանուր առմամբ խաղի նկատմամբ
դիրքորոշման արմատական փոփոխությունն է` հակամարտության կարգավորման նկատմամբ
լուրջ վերաբերմունքի կամ, գոնե, թշնամի հասարակությունների շրջանում այդ ուղղությամբ
շարժվելու մտադրության համոզմունքի առկայության դեպքում: Մենք պետք է պահանջենք
արտաքին խաղացողների նոր որակ` գործընթացին անհամեմատ ավելի գործում
մասնակցություն ունենալու նպատակով: Տնտեսական խթանները տարածաշրջանային էներգետիկ
նախագծերի և ենթակառույցների զարգացման ճանապարհով կարող են և կնպաստեն, առաջին
հերթին, Ղարաբաղի հարցում փակուղուց դուրս գալուն: Հայաստանի տևական
անվտանգությունն ավելի լավ կապահովվի երկրի տնտեսական անվտանգության ամրապնդմամբ,
այլ ոչ թե ազգային անվտանգության սահմանմամբ բացառապես ցարական Ռուսաստանի ՙԲանակ
և Նավատորմ՚ կարգախոսի հիման վրա:

 

Կնշե±ք
առավել մանրամասն գործիքակազմը և մեխանիզմները:

 

Այդ համատեքստում սկզբունքորեն կարևոր է սկսել տարածաշրջանային տնտեսական տարածության կառուցումը ողջ Հարավային Կովկասում, որը ենթադրի լայնածավալ օտարերկրյա ներդրումներ, միջազգային հանրության մասնակցություն, միմյանցից կախված տարածաշրջանային տնտեսություններ, սահմանների բացում, մարդկանց ազատ տեղաշարժ, պետական ինքնիշխանության հայեցակարգի նկատմամբ առավել ազատ մոտեցում տարածաշրջանում, որը բաղկացած է ինչպես պետություններից, այնպես էլ այլ սուբյեկտներից: Տևական խաղաղության հաստատման համար կատարյալ սցենար կլիներ Ադրբեջանը Հայաստանի և Թուրքիայի հետ կապող գազամուղի նախագիծը` որքան էլ որ այն անիրատեսական թվա այժմ: Այդ մոտեցումը Հայաստանին կստիպեր գնալ որոշ տարածքային զիջումների Բաքվին: Իսկ Ադրբեջանն այդ դեպքում ստիպված կլիներ պահպանել անվտանգության և Հայաստանի վրա չհարձակվելու երաշխիքները:  Մինսկի խումբը, որը, կարծում եմ, չպետք է լուծարվի, այն ժամանակ կծառայեր կողմերի տարանջատման և նրանց` միմյանց դեմ ռազմական գործողություններ սկսելու առիթ չտալու իր նպատակին:

 

Իսկ հետագա
միջազգային մասնակցությունը կարող էր բխել ոչ միայն ավանդաբար շահագրգռված
կողմերից, ինչպիսիք են Մոսկվան, Վաշինգտոնը կամ Բրյուսելը, այլև միանգամայն նոր
խաղացողներից: Օրինակ, Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն, որը կարող էր օգտագործվել
օտարերկրյա ներդրումների առաջխաղացման և տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրման,
ինչպես նաև, ընդհանուր առմամբ, հակամարտության ապախթանման համար: ՄՕԿ-ը լիովին
կարող է հանդես գալ ոչ թե, պարզապես, որպես խաղաղության խորհրդանիշ, այլ որպես բրոկեր,
հաշվի առնելով, որ Օլիմպիական խաղերը, սովորաբար, միլիարդավոր դոլարներ են բերում
այն երկրներին, որտեղ անցկացվում են:

 

Ես մասնակցել եմ չորս Օլիմպիական խաղերի և տեսել եմ, թե խաղերն ինչ էին անում Բարսելոնայում և Աթենքում` այդ տեսանկյունից: Եվ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, մի կողմ թողնելով իրենց հպարտությունը, լիովին կարող էին ընթանալ տարածաշրջանում խաղաղության հասնելու ուղղությամբ, եթե ՄՕԿ-ը կարողանար համոզել 2024 թվականին Օլիմպիական խաղերն անցկացնել Բաքվում և Երևանում` համատեղ: ՄՕԿ-ը, համագործակցելով Մինսկի խմբի և ՄԱԿ-ի հետ, տարածաշրջանում խաղաղության ստեղծման գոյություն ունեցող ճարտարապետությունն արմատապես փոխելու լիազորություններ և իրական հնարավորություն ունի: Նրանք նաև բավականաչափ ազդեցիկ են` պահանջելու համար, որպեսզի Հայաստանն ու Ադրբեջանը պահպանեն խաղաղությունը մոտավորապես 50 միլիարդ դոլարի դիմաց, որոնք կարող էին տարածաշրջան բերել Օլիմպիական խաղերը: