Նշեք այն
գլխավոր պևոբլեմը, որը Դուք լուիծում եք Սյունիքի մարզպետի պաշտոնում նշանակվելու
օրվանից:
Գլխավոր պրոբլեմը
գործազրկությունն է, որն արդեն հասնում է 14,9%: Հենց դրա համար էլ մեր թիմի
ջանքերն առաջին օրից կենտրոնացված են մարզում սոցիալական լարվածությունը
նվազեցնելու վրա: Նման նպատակներ հետապնդելով, ասեմ, որ այդ քաղաքականությունն
ընդհանուր առմամբ տեղավորվում է Հայաստանի կառավարության ռազմավարությունում: Այդ
առումով առաջին օրից ձեռնամուխ եղանք մարզի 2014-2017 թվականների սոցիալ-տնտեսական
զարգացման հայեցակարգի մշակմանը: Աշխատանքներն ընթացան օտարերկրյա մասնագետների
միջոցով, նրանց փորձը վերցնելու և կիրառելու նպատակով, հաշվի առնելով Սյոււնիքի
ներուժը և առավելությունները: Մեր առաջարկությանն առաջինն արձագանքեց ԵԱՀԿ Երևանի
գրասենյակը, ինչպես նաև Հայաստանում հավատարմագրված 16 օտարերկրյա
դեսպանությունները, որոնք Սյունիքում, ինչպես նաև Հայաստանում ներդրումային
ծրագրեր են իրականացնում: Այդ աշխատանքների շրջանակներում մենք անցկացրեցինք
բավականին հաջող համաժողով, ինչի արդյունքում բացահայտվեցին մարզի տնտեսության այն
ոլորտները, որոնց զարգացման նկատմամբ կսկսեցին լինել ավելի ուշադիր: Հայեցակարգը
դեռ ամբողջովին պատրաստ չէ և գտնվում է միջազգային խորհրդատուների հետ քնարկման և
վերջնական տեսքին բերելու փուլում: Համոզված եմ, որ շատ շուտով այդ փաստաթուղթը
պատրաստ կլինի, և մենք դրա օգնությամբ ձեռնամուխ կլինենք մեր մարզի տնտեսության առաջնահերթ
ոլորտների զարգացմանը: Իրականացնելով հայեցակարգում ամրագրված ծրագրերը, հուսով
ենք, նվազագույն չափով նվազեցնել գործազրկության ցուցանիշը և սոցիալական
լարվածությունը, միաժամանակ զարգացնելով մարզի տնտեսության առաջնահերթ
ուղղությունները:
Զարգացման առաջնահերթությունների մասին էլ
խնդրում եմ պատմել ավելի հանգամանորեն…
Բնական է, որ
խոսքը գնում է հանքահումքային արդյունաբերության մասին, որն ավանդաբար կարևորագույն
դեր է խաղում ոչ միայն Սյունիքի, այլ նաև ողջ Հայաստանի զարգացման համար: Նշեմ, որ
այսօր այդ ոլորտը գտնվում է որակապես նոր մակարդակում: Եթե ոլորտը համեմատենք ԽՍՀՄ
վերջին ժամանակահատվածի հետ, ինչպես ծավալներով, այնպես էլ որակի բարձրացման,
արտադրական մշակույթի, սոցիալական պատասխանատվության և բնապահպանական առումներով,
ապա կտեսնենք հսկայական տարբերություն: Այդ նույն Քաջարանի պղնձա-մոլիբդենային
կոմբինատը, որը ողջ հզորությամբ էր գործում 90-ականների սկզբին, տարեկան
արդյունահանում էր մոտ 8,6 մլն.տոննա հանքանյութ: Այսօր այդ նույն ձեռնարկությունը
տարեկան տալիս է 18 մլն.տոննա հանքանյութ: Նման արդյունքների մենք կարողացանք
հասնել ժամանակակից համաշխարհային ֆլոտացիոն կամ այլ տեխնոլոգիաների կիրառման
միջոցով: Բնական է, այդ ուղղությամբ շատ լուրջ ներդրումներ արվեցին Քաջարանի,
Ագարակի և Ղափանի լեռնա-հարստատուցիչ ֆաբրիկաներում: Դրա համար էլ այսօր այդ երեք
ձեռնարկությունները մշտապես զարգանում են, ստեղծելով նորանոր աշխատետեղեր: Եթե
նախկինում նույն Քաջարանում աշխատում էր 2200 մարդ` ցածր աշխատավարձով, ապա այսօր
այդ նույն ձեռնարկությունում աշխատում է 3500 մարդ` 400 հազ.դրամ միջին
աշխատավարձով, ընդ որում, չհաշված արբանյակ ձեռնարկությունները և մուլտիպլիկացրոն այն
արդյունքը, որը մարզին տալիս է ձեռնարկությունը: Բնական է, որ մարզում ընթանում են
նաև նոր հանքավայրեր փնտրելու ուղղությամբ հետախուզական աշխատանքներ:
Հաջողվո՞ւմ է արդյոք համատեղել
լեռնահումքային արդյունաբերության զարգացումը, որն ուղեկցվում է այդքան անհրաժեշտ
աշխատատեղերի ստեղծումով, բնապահպանական նորմերի պահպանման հետ:
Առաջին հերթին
նշեմ, որ լեռնահումքային արդյունաբերությունն ընդհանուր հաշվով դեպի մթնոլորտ
վնասակար արտանետումներ, մեծ հաշվով, չի էլ պարունակում: Դրանք առաջանում են
արտադրական թափոնների տեսքով, որոնք հավաքվում են պոչամբարներում: Դա ավանդական
մեթոդ է, որը կիրառվում է ողջ աշխարհում: Իհարկե, ռեկուլտիվացիոն գործընթացը պետք
է ավելի գրագետ ձևով իրականացվի, ինչն էլ արվում է պարտադիր կարգով: Օրինակ, եթե
նախկինում հանքանյութը պոչամբար էր հասնում մեկ փողովակաշարով, ապա այսօր
օգտագործում ենք երկուսը: Եվ եթե հանկարծ, Աստված չանի, հիմնական խողովակաշարը
դուրս գա շարքից, կգործի փոխարինող խողովակաշարը, ինչը թույլ կտա խուսափել շրջակա
միջավայրն ախտոտելուց: Այլ խոսքով, շրջակա միջավայրի պաշտպանությանն ուղղված
ծրագրերը մշտապես իրականացվում են, և մենք, քաջ գիտակցելով մեր պատասխանատվության
աստիճանը, փորձում ենք հնարավորին չափով նվազեցնել բնապահպանական վնասները: Կարող
եմ հավաստել, որ մեր բոլոր լեռնահումքային ձեռնարկությունները, նույնիսկ վարկային
ֆինանսական գործիքների միջոցով, առաջին հերթին ուշադիր են բնապահպանական
պրոբլեմների լուծման և սոցիալական պատասխանատվության հարցերում: Այդ առումով մարզն
արդեն որոշակի ճանապարհ է անցել, ինչը թույլ է տվել արտադրությունը բարձրացնել
որակապես ավելի բարձր մակարդակի: Բնական է, պրոբլեմներ կան, սակայն, այն ինչ
ստեղծվում է մարզում, ունի ավելի մեծ նշանակություն, քան այն, ինչը հասարակությանը
փորձոմ են ներկայացնել: Կարծում եմ, որ բնապահպանության թեմայով շահարկումները
հաճախ լինոմ են ավելորդ: Ընդունում եմ, որ ես փորձում եմ հասկանալ նրանց
մոտիվացիան և աղբյուրները, բայց դա շատ դժվար է` անգամ լաբորատոր մակարդակով:
Մարդիկ փորձում են լուրջ պրոբլեմների վերաբերյալ լուրջ քննարկումները վերածել
շոուի, ստեղծելով անառողջ մթնոլորտ, թափելով վիրավորանքներ և չցանկանալով տեսնել
իրականությունը, միաժամանակ խոչընդոտելով առողջ երկխոսությանը: Հետևաբար, ինձ թվում
է, որ եթե նրանք անգամ փնտրում են ճշմարտություն, ապա դա, հաստատ, անում են ոչ այն
ուղիներով, որոնցող պետք էր փնտրել:
Խոսենք մարզի լետնահումքային
արդյունաբերության զարգացման հեռանկարների
մասին…
Դրանք բավականին
լավատեսական են: Մարզի երեք հիմնական հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունները լավ հնարավորություններ ունեն արտադրության ծավալների ավելացման առումով, ինչը թույլ կտա նոր աշխատատեղեր ստեղծել: Եթե դրան ավելացնենք Սյունիքի փոքր և միջին բիզնեսի 80 ձեռնարկությունները, որոնք անմիջականորեն կապված են հանքարդյունաբերական կոմբինատների գործունեության ռիթմի հետ, ապա ոլորտի մուլտիպլիկացիոն նշանակությունը նոր աշխատատեղերի ձևավորման գործընթացում լրացուցիչ գործոն է դառնում: Իհարկե, համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն իր սրբագրումներն է կատարել նաև մարզի զարգացման գործում, որի համախառն արդյունքի 85 տոկոսը բաժին է ընկնում հանքարդյունաբերության ճյուղին: Հենց ճգնաժամի տարիներին վերջնականապես պարզ դարձավ, որ մարզը տնտեսության լիակատար դիվերսիֆիկացման կարիք ունի: Իսկ ուսումնասիրելով համաշխարհային շուկաներում հանքարդյունաբերական արտադրանքի գնագոյացման ցիկլայնությունը վերջին 50 տարիներին` մարզում հանգեցին համապատասխան անխուսափելի հետևությունների, որոնցից գլխավորը Սյունիքի տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու անհրաժեշտությունն է: Խոսքը վերաբերում է, առաջին հերթին, այն ճյուղերին, որոնցում մարզը որոշակի առավելություններ կունենա` Էներգետիկա, գյուղատնետսություն և զբոսաշրջություն:
Ի դեպ,
տուրիզմի մասին: Ռուբեն Վարդանյանի հետ արդեն եղած համագործակցությունը
շարունակելու ինչպիսի՞ նոր պլաներ ունի մարզը, մասնավորապես, կապված Տաթևի նախագծի
շարունակման հետ:
Մեր
հարաբերությունները գտնվում են բավականին բարձր մակարդակի վրա, ինչի մասին է
վկայում միջգերատեսչական հանձնաժողովի գործունեությունը, որն զբաղվում է Տաթևի ողջ
համալիրի զարգացման ծրագրով: Մեզ համար շատ կարևոր է, որպեսզի նախագծում ներառվեն
նաև այդ կիրճում գտնվող գյուղերը, ինչպես նաև այդ շրջանի գյուղացիները: Դա մեծ
ռեսուրս է, որը պետք է գտնի իր կիրառումը: Իհարկե, մենք ընդունում ենք մեր
գործընկերների բոլոր առաջարկները և կարծիքները, քանի որ նրանք են զբաղվում տվյալ
նախագծի անմիջական իրականացումով: Ցանկանում եմ նշել, որ Ռուբեն և Վերոնիկա
Վարդանյանների հիմնադրամը մարզում իրականացնում է նաև սոցիալական ուղղվածության
ծրագրեր: Մասնավորապես, նրանց ֆինանսավորմամբ Հալիձորում արդեն կապիտալ
վերանորոգվել է դպրոցը: Իսկ «Տաթևի Թևեր»-ն այլևս չի սահմանափակվի միայն ճոպանուղիով:
Նախատեսվում և վերականգնվում է Տաթևի համալսարանը, եկեղեցիները, վանքերը:
Ներկաումս կանգնած ենք ընտրության առջև`գերժամանակակից հյուրանոցներ ստեղծելու
միասնական գոտի ստեղծելու և կիրճի գյուղերում այսպես կոչված «գեստհաուզներ» ստեղծելու
միջև: Այսինքն, անելիքներ դեռ շատ կան, բայց համոզված եմ, որ այդ հաջող ծրագիրն
անպայման կավարտվի և կնպաստի Սյունիքի զարգացմանը: Եթե նախկինում ամեն տարի մեր
մարզ էր այցելում մոտ 10 հազար տուրիստ, ապա ճոպանուղու գործարկոմից հետո
այցելուների թիվը հասել է 80 հազարի: Եթե դրան էլ ավելացնենք մուլտիպլիկացրոն
արդյունքոը, ինպես նաև հյուրանոցային բիզնեսի և մնացած բոլոր ենթակառուցվածքների
ուղեկցվող զարգացումը, ապա, կարծում եմ, դժվար կլինի գերագնահատել այդ նախագծի
նշանակությունը մեր մարզի և մեր երկրի համար: Հետևաբար, մտադիր ենք մեր բոլոր
հնարավորություններով աջակցել այդ ծրագրի հետագա զարգացմանը:
Որքա՞ն է արդեն և ներդրվել և որքա՞ն է
պատրաստվում ներդրվել այդ նախագծին:
Կարծում եմ, որ
այդ հարցին ավելի հստակ կարող է պատասխանել Ռուբեն Վարդանյանը: Այնուամենայնիվ,
մեր տվյալներով 2013 թվականին Տաթևի վանքի շրջապատի բարեկարգմանն է ուղղվել ավելի
քան 16 մլն.դրամ: Իսկ 2014 թվականի պլաներն ավելի հավակնոտ են: Ճոպանուսու և
Հալիձոր գյուղի զարգացմանը կներդրվի մոտ 584 մլն.դրամ, Տաթևի վանքի վերակառուցմանը
և վանքային կյանքի վերականգնմանը`206,5 մլն.դրամ, ճոպանուղու շրջական գյուղական
ճանապարհների զարգացմանը` մոտ 212 մլն.դրամ: Այսպիսով, 2014 թվականին նախագծի
իրականացմանը ընդհանուր հաշվով կներդրվի ավելի քան մեկ մլրեդ.դրամ:
Իսկ ինչպե՞ս են գործերը մարզում սոկու
արդյունահանման առումով:
Իրոք, նախկինում
Լիճքում գործում էր ոսկի արդյունահանող ձեռնարկություն, որն այսօր, ցավոք, կանգնած
է: Սակայն, Վայոց
ձորի մարզի հետ սահմանում, Ամուլսարի մոտ նախապատրաստվում է նոր, բավականին լայնածավալ ծրագրի իրագործում, որը ներկայացրել է «Գեոթիմ» ընկերությունը: Նախագիծը ենթադրում է տարեկան 10 մլն տոննա ոսկեբեր հանքաքարի վերամշակում: Դրա համար կպահանջվեն լուրջ ներրդումներ, որոնք կգերազանցեն առնվազն 100 մլն դոլարը: Բնական է, որ մեր համայնքները դրան կաջակցեն`որոշակի տարածքներ տրամադրելով այդ խոստումնալից նախագծի իրագործման համար:
Գյուղատնտեսությունը նույնպե՞ս հանդիսանում
է մարզի զարգացման Ձեր պլանների առաջնահերթ ուղղությունը:
Իհարկե: Սկսենք
մեր ունեցած բավականին լավ նախադրյալներից և հաջողություններից, սննդի վերամշակման
ոլորտում և գյուղատնտեսությունում: Հաշվի առնելով հարևան Իրանում մսի պահանջարկը,
երկարատև բանակցությունների արդյունքում Սյունիքում կառուցվեց գերմանական
տեխնոլոգիաներով ժամանակակից մորթարան, որն արդեն գործում է: Խորհրդային տարիներին
մարզն ուներ ավելի քան 700 հազար գլուխ ոչխար: Այժմ, ցավոք, այդ ցուցանիշը հասել է
105 հազարի: Սա մարտահրավեր է, որը մենք պետք է ընդունենք, հաշվի առնելով մարզի
լայնատարած արոտավայրերը ոչխարաբուծության համար, հատկապես Սիսիանի և Գորիսի
մոտակայքում: Համոզված եմ, որ այդ հնարավորությունները կարելի է ,և անհրաժեշտ է,
օգտագործել: Կապանի մոտ կառուցվում է գերմանական ամենաժամանակից տեխնոլոգիաներով
խոզաբուծական ֆերմա, որը թույլ կտա ստանալ բոլորովին այլ որակի արտադրանք, որտեղ
կբուծվեն բարձր արտադրողականություն ունեցող «Լացենտա» և «Դյուրեկ» տեսակի խոզեր:
Այն կմեկնարկի առնվազն 3 ամսից: Ֆերմայոմ ներդրվել է 3,2 մլն.դոլար, խոզերի
գլխաքանակը կազմում է 4 հազար, նախատեսվում է տարեկան տալ 300 հազար տոննա
արտադրանք: Պետությունը նույնպես ներդրումներ է կատարում գյուղատնտեսության
ոլորտում, դինամիկան ակնհայտ է: Եթե նախկինում մշակվող հողերը շատ քիչ էին
օգտագործվում, ապա այսօր մարզի 44 հազար հա հողերից արդեն մշակվում է 35 հազար
հա-ն, ինչը վատ արդյունք չէ:
Նշեք մարզի զարգացման պլանները թվերով…
2013 թվականին Սյունիքում ներդրվել է ավելի քան 38 մլրդ դրամ, ընդ որում գումարի մեծ մասը` ավելի քան 23 մլրդ դրամ, բաժին է ընկել հանքարդյունաբերությանը: Այսօր որոշակի քայլեր են ձեռնարկվում այդ ոլորտի տեսակարար կշիռը նվազեցնելու, կոմբինատներում ներդրումները փոքր և միջին բիզնեում, գյուղատնտեսությունում, զբոսաշրջության և այլ ոլորտներում ներդրումների հետ հաշվեկշռելու նպատակով: Այդ լույսի ներքո 2014 թվականին մարզում նախատեսված շուրջ 33 մլրդ ներդրումներից հանքարդյունաբերությանը բաժին է ընկել ընդամենը 10 մլրդ դրամից փոքր-ինչ ավելի: Մնացած ներդրումները կուղղորդվեն կրթության, առողջապահության, սոցապահովման, քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության, գազիֆիկացման, գյուղատնետսության, բնապահպանության, զբոսաշրջության, փոքր և միջին բիզնեսի զարգացմանը: Շատ կարևոր է, որպեսզի մարզում ստեղծվող փոքր և միջին բիզնեսի հեռանկարային, ճկուն ձեռնարկություններից յուրաքանչյուրը թույլ կտա ստեղծել 50-100 աշխատատեղ: Դա մեր գերակայությունն է մարզում ներդրումային քաղաքականության իրականացմնա գործում, քանզի ես խորապես համոզված եմ, որ ցանկացած ներդրում, նախևառաջ, պետք է ստեղծի աշխատատեղեր: Հակառակ դեպքում բոլոր այդ միլիարդները, պարզապես, իմաստազրկվում են:
Political analyst: only way to change situation in Armenia is extraordinary parliamentary elections
Armenian general rules out any provocations on Armenian-Turkish border as long as Russian flag hoisted there 
Crossroads of Peace project divorced from reality 
Armenia could hardly join EU of recent years - Boris Navasardyan
Armenian authorities` actions evidence of country`s movement to elimination of statehood - expert 
May One procession to take place in Yerevan 
Tehran: foreign troops` presence in South Caucasus does not contribute to establishment of security, stability
Lavrov: Unilateral concessions by Armenian authorities make Armenia`s borders undefined
Armenia`s premier meets with residents of Berkaber
Rally in name of Armenian statehood starts in Voskepar 
No return to historical Armenia idea! Pashinyan calls on
Stark and unpleasant as it might be to the Washington establishment, that the best guarantors of Armenian security are Russia and Iran - The American Conservative
Armenian authorities` policy could affect country`s regional, international prospects - Russian MP
Armenia needs teams work of all active people - expert
Moscow "testing" its relations with Yerevan
Pashinyan: External forces also provoked main force organizing ethnic cleansing in Karabakh
Our political force will follow path of institutional solutions - ex-mayor of Yerevan 
Large-scale events planned in April - Pashinyan
