Արմինֆո.2017թ. նոյեմբերի 24-ին «Արևելյան գործընկերության» բրյուսելյան գագաթնաժողովում Հայաստան-ԵՄ համապարփակ համաձայնագրի ստորագրման հեռանկարները, ըստ երևույթին, քչերի մոտ են կասկած հարուցում: Մինչև վերջին ժամանակներս գոյություն ունեցող ոչ մեծ խոչընդոտները գործնականում վերացվել են, իսկ ԵՄ անդամ երկրներն արդեն լիազորել են Եվրահանձնաժողովին ստորագրել փաստաթուղթը:
Համաձայնագիրն ստորագրելու պատրաստակամության մասին բազմիցս հայտարարել է նաև պաշտոնական Երևանը: Դեռևս քննարկվող միակ հարցը բրյուսելյան գագաթնաժողովի եզրափակիչ հռչակագրի համաձայնեցումն է…
Հայաստան-ԵՄ նախորդ ասոցիատիվ համապարփակ համաձայնագրի ստորագրման հեռանկարներն ի չիք դարձան 2013 թ. սեպտեմբերի 3-ին Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցման վերաբերյալ ՀՀ նախագահի մոսկովյան հայտարարությունից հետո: Հատկանշական է, որ ի տարբերություն Ասոցացման համաձայնագրի (Association Agreement, AA) ու Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագրի (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement, DCFTA)՝ այդպես էլ չհրապարակված տեքստերի՝ ներկայիս համաձայնագիրն արդեն հասարակության սեփականությունն է դարձել: 357 էջանոց փաստաթղթում շեշտը դրված է Հայաստանում արդարության, ազատության և անվտանգության հաստատման և ամրապնդման; Սահմանադրության և դատական համակարգի բարեփոխման, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պահպանման վրա՝ Եվրամիության կողմից Հայաստանում տարբեր նախագծերի ֆինանսավորման պայմանով։
Հատկանշական է, որ ի տարբերություն 2013 թ. իրավիճակի՝ Հայաստան-ԵՄ համաձայնագրի ստորագրմանը Մոսկվայի կտրուկ հակառակման մասին այսօր չենք կարող խոսել: Առաջին հերթին նկատի ունենալով դրա «պարզեցվածությունը»՝ 2013 թ. ստորագրման պատրասվող փաստաթղթի համեմատ: Համաձայնելով Երևանի հետ «պարզեցված», առանց տնտեսակա բաղադրիչի, փաստաթղթի ստորագրմանը՝ Եվրահանձնաժողովը հավանություն է տվել «և-և»-ի «հանրապետական» քաղաքականությանը՝ Եվրահանձնաժողովի կողմից առաջարկվող նախորդ «կամ-կամ»-ի փոխարեն: Եվ փաստելով Հայաստանի հետ համաձայնագրի առնչությամբ Եվրահանձնոժողովի դիրքորոշման մեղմացումը՝ պետք է հիշեցնել, որ Բրյուսելի նախորդ՝ ավելի կոշտ դիրքորոշումը, ըստ էության, ունեցել է աշխարհաքաղաքական հակառուսական երանգ:
Պետք է փաստել, որ հետխորհրդային տարածությունում սկզբում Մաքսային միության, իսկ հետո Եվրասիական միության ստեղծմամբ ԵՄ քաղաքականությունն ընդհանուր առմամբ հետխորհրդային տարածության երկրների, և, մասնավորապես, Հայաստանի նկատմամբ առանձնապես չի փոխվել: Հայաստանի եվրասիական ինտեգրումը, որի սկիզբը դրվեց 2013 թ. սեպտեմբերի 3-ին, ամենևին Երևանի հետ Բրյուսելի հարաբերութունների ավարտը չհանդիսացավ: Եվրամիությունը՝ ի դեմս ԵՄ ԱԳՆ ղեկավարների խորհրդի, բավականաչափ ճկունություն ցուցաբերելով, արդեն 2015 թ. հոկտեմբերի 12-ին Լյուքսեմբուրգում նախաձեռնեց Հայաստանի հետ նոր բանակցություններ, որոնց միջանկյալ փուլը
ընթացիկ տարվա մարտի 21-ին Հայաստան-ԵՄ համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության մասին համաձայնագրի նախաստորագրումն էր: Այդպիսով՝ Բրյուսելը երկարաժամկետ հեռանկարում Հայաստանի ուղղությամբ աշխատելու ցանկություն դրսևորեց:
Մոսկվայի կողմից «կենսական շահերի գոտի» համարվող հետխորհրդային տարածության ուղղությամբ Եվրոպայի նման զուսպ, բայց, այնուամենայնիվ, լավատեսության պատճառները բավականաչափ են: Եվ գլխավոր հիմնավորումը, ինչը թույլ է տալիս Բրյուսելին առաջ մղել եվրոպական ինտեգրումը՝ ի հեճուկս Մոսկվայի եվրասիական նախագծերի, ռուսաստանցի պաշտոնյաների ոչ բավարար լուրջ վերաբերմունքն է երկրների նկատմամբ, որոնք իրենք սովորաբար «պերիֆերիա» են անվանում, և ամենագլխավորը, սեփական ինեգրացիոն նախագծերի նկատմամբ: Հայաստանի, Ղազախստանի, Բելառուսի և Ղրղըզստանի հետ հարաբերությունները շատ հաճախ դուրս չեն գալիս «բաժակաճառային դիվանագիտության» շրջանակներից, ինչը անթույլատրելի ճոխություն է հետխորհրդային երկրները «կենսական շահերի գոտի» համարող
նախկին մենտրոպոլիայի համար:
Հիշյալ տրամաբանության, ավելի ստույգ՝ դրա բացակայության, շրջանակներում ԵԱՏՄ գործադիր մարմնի՝ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի հրահանգներն ու կարգադրությունները խիստ դեկլարատիվ բնույթ են կրում և գործնականում չեն կատարվում: Ըստ որում, ամենատարօրինակ կերպով չեն կատարվում Եվրասիական ինտեգրման նախաձեռնողի՝ Ռուսաստանի կողմից: ՌԴ տարբեր մարզերում և նույնիսկ դաշնային կառավարությունում պաշտոնյաները նախընտրում են ԵՏՀ հրահանգներն ու կարգադրություններն ուղղակի չնկատել: Եվ դրա օրինակները տասնյակ, եթե ոչ հարյուրն են: Այս առումով խոսել Երևանի, Մինսկի կողմից եվրասիական օրենսդրության հոդվածների անվերապահ կատաման մասին, առավել ևս՝ Աստանայի և Բիշքեկի միջև վերջին սկանդալի լույսի ներքո, չենք կարող:
Վերոհիշյալի համատեքստում հարկ է փաստել, որ ԵՏՀ-ն իրական անդրազգային մարմին այդպես էլ չդարձավ՝ առաջին հերթին Մոսկվայի ջանքերով: Հետխորհրդային նորագույն պատմության մեջ արդեն կա նման կազմակերպության օրինակ՝ ի դեմս ԱՊՀ-ի: Հիշյալ կազմակերպության գործունեությունը վերջին երկու տասնամյակում «թղթային» բնույթ է կրում՝ գործնականում սահմանափակվելով ԱՊՀ հետ կապված այս կամ այն ամսաթվին նվիրված տարբեր գագաթնաժողովներին նախագահների և նախարարությունների ղեկավարների մասնակցությամբ:
Պետք է փաստել, որ մեծ հաշվով ԵԱՏՄ-ն այսօր գոյատևում է՝ մեկ մարդու կամքով: Թե որքան այդ մարդը կպաշտոնավարի Կրեմլում, թերևս, իրեն էլ հայտնի չէ, ինչը, անշուշտ, լրացուցիչ անորոշություն է հաղորդում ԵԱՏՄ հեռանկարներին: Եվ Ռուսաստանի այսօրվա ղեկավարությունը հետխորհրդային տարածությունում երկարաժամկետ քաղաքականություն մշակելիս պետք է դա հաշվի առնի՝ նախկին խորհրդային հանրապետությունների հետ իր հարաբերությունները չհանգեցնելով պարբերաբար «բաժակաճառային դիվանագիտության» սպառնալիքներով: Նման վարքագիծը եվրաինտեգրման ամենակարճ ճանապարհի գրավական է թվում ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև՝ հետխորհրդային այլ երկրների համար: Եվ նույն Հայաստանի նկատմամբ Եվրամիության ճկունությունն առնվազն վկայում է եվրոպացիների կողմից նման հեռանկարի գիտակցման մասին:
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ