Ուրբաթ, 30 Հունիսի 2017 17:36

Իսրայելցի հրապարակախոս և հասարակական գործիչ Ավիգդոր Էսկինը ԱրմԻՆֆո գործակալության հետ հարցազրույցում պատմում է Հայաստան և Արցախ կատարած իր այցի մասին: Մեկնաբանում է աշխարհաքաղաքական տրանսֆորմացիաները Մերձավոր Արևելքում, որպես իրանա-իսրայելական հարաբերությունների կարգավորման կատալիզատոր: Կիսվում է նաև Հայոց ցեղասպանության ճանաչման քաղաքականության իր տեսլականով, Ադրբեջանի ներքին և արտաքին պրոբլեմներով, նշելով Հայաստանի և Իսրայելի միջև հարաբերությունների զարգացման ճանապարհին առաջացող ստորջրյա քարերի մասին:

 

Երևանյան մամուլի ասուլիսում Հայաստան և Արցախ կատարած այցերի հիմնական պատճառը Դուք նշեցիք աշխարհաքաղաքական տրանսֆորմացիաները Մերձավոր Արևալքում: Նկարագրեք, խնդրեմ, մերձարևելյան միտումների, Հայաստանի, ինչպես նաև Իրանի միջև կապի շղթան:

 

Այն բանից հետո, երբ Իրանում տեղի ունեցած Իսլամական հեղափոխության արդյունքում իշխանության եկավ Հոմեյնին, նրա շրջապատի անձինք իրենց առջև խնդիր դրեցին Իրանը դարձնել արմատական մահմեդական աշխարհի առաջատար: Դրա համար նրանք սիրախաղերի մեջ էին Ալ-Քաիդայի հետ, մինչ օրս սիրախաղում են «Հեզբոլլահի» և «Համազի» հետ: Սակայն, այսօր իրավիճակն այնպիսին է, որ Իրանը չդարձավ արմատական մահմեդական աշխարհի առաջատար: Իսկ վերջինը, հակառակը, դուրս եկավ Իրանի դեմ: Այդ նույն «Համազ» շարժումը, որը վերջին 20 տարիներին առնվազն ֆինանսավորվում էր Իրանի կողմից, Սիրիայում կռվում էր Ասադի և Իրանի դեմ: Եվ այս ամենը Թեհրանում չէին կարող չտեսնել: Դժվար է մեկ օրում փոխել քաղաքականոթյունը և հռետորաբանությունը: Բայց բոլոր նախադրյալներն այսօր տանում են նրան, որ ներկայումս Իրանի և Իսրայելի միջև, իրականում, էական, աշխարհաքաղաքական հակասություններ չկան: Մեզ համար բացարձակապես միևնույնն է, թե ինչ ռեժիմ կլինի Իրանում`այաթոլլաների, զրադաշտների, թե պարսիկ ազգայնականների: Իսկ Հայաստանն այդ ամենի արդյունքում կարող էր խաղալ որոշակի կամրջի դեր, հատկապես Իրանում առկա շատ ուժեղ և ազդեցիկ հայկական համայնքի պայմաններում: Եվ Հայաստանը շատ լավ, գործարար, կառուցողական հարաբերություններ ունի Իրանի հետ: Մեզ համար դա շատ կարևոր է: Եվ, իմ կարծիքով, Իսրայելի համար այդ հարաբերությունները ոչ թե բացասական, այլ դրական են: Կարծում եմ, որ մենք կարող էինք այդ մասին շատ լրջորեն և հանգամանորեն խոսել:

 

Երևանում Դուք քննադատությամբ գլխովին ջախջախեցիք Իլհամ Ալիևին: Այսինքն, արեցիք այն, ինչն Ադրբեջանում բացարձակապես չի կարելի անել, ինչը, որպես կանոն, ավարտվում է ձերբակալությունով: Չեմ կարծում, որ այդ քննադատության համար իրական առիթ կարող էր հանդիսանալ Բաքվում կայացած հանդիպումն Ալեքսանդր Պրոխանովի և ալիևյան-փաշաևյան իշխանության միջև: Ո՞րն էր ձեր քննադատության իրական մեսիջը, ինչպես նաև Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև ինչպիսի՞ իրական պրոբլեմներով են դրանք պայմանավորված:

 

Ցավոք, գործերի վարման թուրքական, ինչպես նաև ադրբեջանական մշակույթում մենք տեսնում ենք հետևյալը: Երբ գործը վերաբերվում է բիզնեսին, լինի դա զենքի, թե նավթի վաճառք, կամ պաշտպանության նախարարների մակարդակով համագործակցություն, նրանց հետ կարելի է պայմանավորվել և բավականաչափ արդյունավետ համագործակցել: Բայց երբ խոսքը վերաբերվում է քաղաքականությանը, ապա նրանց մշակույթում միշտ առաջանում է ամեն ինչ փչացնելու պահանջ, փորձելով նվաստեցնել սեփական, եթե ոչ դաշնակցին, ապա գործընկերոջը: Ինձ համար մինչ օրս անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ 2010 թվականին Էրդողանը նավատորմ ուղարկեց Իսրայելի ափերին: Ի՞նչ շահեց դրանից: Իմ կարծիքով Իսրայելի և Թուրքիայի քաղաքական մերձեզումն Իսրայելի համար վնասակար է: Եվ Իսրայելում կրկին բացված թուրքական դեսպանությունն զբաղված է Իսրայելի դեմ քայքայիչ գործունեությամբ: Այդ համագոերծակցոթյունից Իսրայելը, ինչես հասկանում եք, օգուտներ չունի: Իսկ տնտեսական հարաբերությունները մեր միջև շատ լավ էին ընթանում նույնիսկ այն ժամանակ, երբ դիվանագիտական հարաբերություններ չկային: Նույնն է տեղի ունենում նաև Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև հարաբերություններում: Դիտելով ներքաղական ներկայիս ճգնաժամն Ադրբեջանում, մենք շարունակում ենք Իրայելի հասցեին լսել անբարյացական նոտաներ: Մինչև Իսրայելում Պաղեստինյան պետության ստեղծումն Իսրայելում դեսպանություն բացելուց հրաժարվելու նրանց դիրքորոշումն, ի սկզբանե, նույնպես անհասկանալի էր: Դա նույնն է, որ մենք հրաժարվենք դեսպանոթյուն բացել Բաքվում, այնքան ժամանակ, մինչև նրանք իրենց տարածքում չստեղծեն քրդական, թալիշյան և մի քանի նոր հայկական պետություններ: Պետք է սկսել խաղաղությունից և փոխադարձ բարիդրացիական շփումներից: Ադրբեջանը բազմաթիվ անգամ Ռուսաստանից հրավիրել է սևհարյուրյակային փաշիստական տրամադրությամբ գործիչների, Ալեքսանդր Սեվաստյանովի նման, ընդգծված համագործակցելով այդ կարգի մարդկանց հետ: Դա ինչ-որ բան ասում է: Բաքվում պատրաստ են նույնիսկ ներել Ալեքսանդր Պրոխանովին, ով ադրբեջանցիներին բնութագրել էր որպես անարժանների:

 

Իսկ ինչո՞ւ համար էր Ալիևին պետք հակասեմիտ Պրոխանովի հետ ողջագուրվել հենց հիմա:

 

Կարծում եմ, որ Ալիևն ուզում էր Իսրայելին ցույց տալ մտքով անցածն անելու իր կարողությունը: Եվ իհարկե, ձեռքի հետ էլ ինչ-որ կերպ բարեհաճել Իրանին: Ադրբեջանում հիմա ընթանում է մի շատ բարդ խաղ: Ալիևը երկիրը ներքաշել է սուննիական աշխարհ: Նրա Սաուդյան Արաբիա կատարած այցն ուղղված էր հենց սուննիների քաջալերմանն Ադրբեջանում: Մյուս կողմից, նա փորձում է հարաբերությունները պահպանել Իրանի և Թուրքիայի հետ: Բառացիորեն նա բարդ հարաբերությունների մեջ է բոլորի հետ, բայց գլխավորը, որ նա շատ բարդ հարաբերություններ ունի սեփական երկրի ներսում:

 

Հունիսի 28-ին ՀՀ խորհրդարանի խոսնակի հետ Սեուլում կայացած հանդիպման ընթացքում Իրանի խորհրդարանի խոսնակ Ալի Լարիջանին հայտարարեց, որ «Իսրայելի մասնակցությունը ղարաբաղյան հակամարտությանը կհանգեցնի բացասական հետևանքների»: Իրանցի քաղաքական գործիչը հատուկ ընդգծեց նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պրոբլեմի  կարգավորման անհրաժեշտությունն`առանց արտաքին միջամտության: Ձեր կարծիքով, որտեղի՞ց են գալիս այդ վախի արմատները: Մի՞թե Արցախ կատարած Ձեր այցելությունից:

 

Կարծում եմ, որ իրականում դա ինչ-որ կերպ կապված է մի այցելության հետ: Բայց իրականում, դա հստակ դրսևորում է Իրանի համալիր դիրքորոշումն այդ պրոբլեմի նկատմամբ: Շատ դժվար է ավելի ծիծաղելի բան լսել, քան Լարիջանի ասացն է: Արցախում իսրայելցիների չեն տեսել արդեն մի քանի տարի և տեղյակ չեն Իսրեյելի դիրքորոշմանը Ղարաբաղի հարցում: Ինչպես նաև այդ մասին տեղհյալ չեն նաև շփման գծի մյուս կողմում: Այսինքն, Երուսաղեմը ղարաբաղյան հակամարտությանը ոչ մի ձևով չի մասնակցում: Իսկ Իսրայելի և Ադրբեջանի հարաբերութոյւնները մշտապես, ընդ որում`ընդգծված, չեն վերաբերվել Հայաստանին:

 

Չի մասնակցում և չի էլ ձգտում մասնակցել:

 

Միանշանակ, չի ձգտում: Որպես ռուսաստանյան մեդիատարածության հետ առնչություն ունեցող անձ, ես կարող եմ գալ Հայաստան և Արցախ, և եթե լինեն խելացի մարդիկ, իհարկե, կարտահայտվեմ: Իսկ առայժմ աշխատում եմ հիմարություններ դուրս չտալ, քանի որ մյուսները, սովորաբար, հենց հիմարություններ են դուրս տալիս:

 

2011 թվականին ադրբեջանական ԶԼՄ-ների հետ հարցազրույցում Դուք Իսրայելի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը բնութեգրել էիք որպես «երկրի շահերից չբխող և անգամ հակասող»: Արդյո՞ք վերջին 6 տարիներին փոխվել են Իսրայելի շահերը և արդյո՞ք շարունակում եք Դուք կողմ լինել այն ժամանակ հնչեցրած դիրքորոշմանը:

 

Կարծում եմ, որ այսօր դուք կարող էիք ձեռնպահ մնալ իմ խոսքերը մեջբերելուց, 

 հիմնվելով միայն ադրբեջանական ԶԼՄ-ների կողմից իմ մասին գրածների վրա: Հասկացեք, անգամ ճիշտ ցիտելով «Ա»-ն, նրանք միշտ ջնջում են «Բ»-ն: Իսկ այդ հարցում իմ տեսակատը բավականին պարզ է: Ես միշտ ասել եմ, և ցանկացած նորմալ մարդ գիտե, որ Թուրքիայում զոհվել են հարյուր հազարավոր անմեղ հայեր, էթնիկ նկատառումներով: Իսկ աշխարհն այդ մասին առաջին հերթին գիտե չոր անձանց, չորս պիոներների միջոցով: Իսկ նրանք հայեր չէին: Դրանք են` Օսիպ Մանդելշտամը, Հենրի Մորգենթաուն, Ֆրանց Վերֆելը և Ռաֆայել Լեմկինը: Ոչ ոք այնքան բան չի արել, որքան հրեաները, որպեսզի աշխարհն իմանա հայերի ողբերգության մասին: Ընդ որում, Ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված Հայաստանի քաղաքականությունը համարում եմ սխալ: Կարծում եմ, որ դա պետք չէր անել ի սկզբանե: Ոչ մի երկիր պաշտոնական քաղաքական մակարդակով չի ընդունի հրեաների Հոլոքոստը: Մենք երբեք դա չենք պահանջել: Այն ճանաչել է Գերմանիան, իսկ դրանից ավելի ճանաչումներ Իսրայելին հարկավոր չէ: Հայաստանը պետությունների հետ հարաբերություններ հաստատելիս պահանջում է ընդամենը Ցեղասպանության ճանաչումը: Նման պահանջները չեն բխում այդ երկրների, ինչպես նաև հայերի շահերից: Ցեղասպանության ճանաչման լոբբինգն անելու փոխարեն անհրաժեշտ է զբաղվել բոլորովին այլ պրոբլեմներով: Եթե չգիտեք, ասեմ, որ Իսրայելում կա շատ հզոր հայկական լոբբի: Այն ոչինչ չի անում Հայաստանի հետ Իսրայելի մերձեցման ուղղությամբ: Այն միայն լոբբինգի է ենթարկում Ցեղասպանության ճանաչման օրինագիծը: Բայց ես համոզված եմ, որ եթե անգամ այդ օրենքն ընդունվի, մեր իրական հարաբերություններում ոչինչ չի փոխվի: Ի դեպ, ես անձամբ դեմ չեմ այդ օրինագծին: Ավելին, ես կասեմ, թե ինչպես է պետք այն ճիշտ օգագործել: Հայերը պետք է Ցեղասպանության թեման բարձրացնեն այն ժամանակ, երբ որևէ երկրում, օրինակ, Ուկրաինայում, սկսվի ներքին ճգնաժամ: Դուք պետք է հանդիպեք հայկական համայնքին և ասեք`եղբայրներ, հասկացեք, 100 տարի առաջ Թուրքիայում տեղի է ունեցել Ցեղասպանություն, դա կարող է տեղի ունենալ կրկին, վերադարձեք հայրենիք: Այ սա եմ համարում ճիշտ մատուցումը:

 

Չե՞ք կարծում արդյոք, որ այսօր հայ-իսրայելական հարաբերությունների զարգացմանը խանգարում են նաև արտաքին գործոնները: Առաջին հերթին`Իրանը և Ռուսաստանը:

 

Ես այդպես չեմ կարծում: Կարծում եմ, որ հենց այնպես չեմ եկել Հայաստան: Եվ եթե հայկական կողմից եղան մարդիկ, ովքեր ցանկացան ինձ լսել, կարծում եմ, որ մենք առաջ կընթանանք: Մանավանդ, որ ուղղությունը լիովին պարզ է: Իրանցիները քաջ հասկանում են, որ իրենց հակաիսրայելական քաղաքականոթյունը, իրենց դրույքը ծայրահեղական, սուննիական արմատական աշխարհին`քանդվել է: Այդ մարդկանց այսօր սպանում են Սիրիայում: Հետևաբար, բավական է ապրել, ինչ-որ տեղ, Լուսնի վրա, պետք է սկսել քաղաքական գիծը հավասարեցնել իրականությանը: Ինչ վերաբերվում է Ռուսաստանին, ապա Մոսկվայի հետ այսօր Իսրայելն ունի բավականին կառուցողական հարաբերություններ, թե Սիրիայի գծով, և թե մյուս ուղղություններով: Ի դեպ, հենց Ռուսաստանը կարող էր դրական դեր խաղալ հայ-իսրայելական հարաբերութոյւնների կարգավորման գործում:

 

Ի՞նչն է խանգարում մեր հարաբերություններին, որը ենթական է վերացման:

 

Հայաստանը պետք է սկսի իրականացնել ակտիվ արտաքին քաղաքականություն: Եվ վերջ: Հայաստանում ապրող անձինք, ովքեր հասկանում են, թե ինչ է այսօր տեղի ունենում աշխարհում, գիտեն, թե ով ինչ ուժ ունի, ինչպես նաև նստել և հաշվարկել, արդյո՞ք Հայաստանն Իսրայելի հետ ունի համագործակցության ուղիներ և նպատակներ`այս կամ այն ուղղություններով: Օրինակ, մտածել, արդյո՞ք Իսրայելը Հայաստանին չի առաջարկել գնել զենք, ընդ որում, Ադրբեջանին զենք վաճառելուց առաջ: Իսկ Իսրայելը հանդիսանում է աշխարհի ամենաազդեցիկ երկրներից մեկը, այն ուղղոթյուններից մեկը, ինչ ուղղությամբ Հայաստանը պետք է մտածի: