Երկուշաբթի, 29 Մայիսի 2017 11:57

ՌԳԱ ակադեմիկոս, գիտական խորհրդի անդամ, թղթակից անդամ, ՌԳԱ Արևելագիտության ինստիտուտի նախագահ, պրոֆեսոր Վիտալի Նաումկինն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում խոսում է ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի հետ Ռուսաստանի հարաբերությունների, զենքի վաճառքի մասին, գնահատում Ադրբեջանի և Հայաստանի հետ Իսրայելի և Իրանի ներկայիս հարաբերությունները, մեկնաբանում է դեպի Հարավային Կովկաս մերձարևելյան անկայունության տարածման հնարավորությունը:

 

Ձեր կարծիքով, որքանով է հաջողված Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ, առանց սեփական շահերին վնաս հասցնելու, զուգահեռ հարաբերություններ պահպանելու և զարգացնելու Ռուսաստանի քաղաքականությունը: Ի՞նչ դեր է խաղում այդ եռանկյունում չկարգավորված ղարաբաղյան հակամարտությունը:

 

Կարծում եմ, որ այլ տարբերակներ պարզապես չկան: Ռուսաստանը փորձում է համախմբել հետխորհրդային տարածությունը, որում կան խորը հակամարտություններով համակված տարածքներ: Նման հակամարտություններից մեկը պատմական բարդ հարաբերություններով պայմանավորված՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտությունն է: Եվ այսօր Ռուսաստանին՝ որպես համախմբող կենտրոն, որը հանդես է գալիս նաև ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հարցում միջնորդի դերում, բնականաբար անհրաժեշտ է օպտիմալ կերպով զարգացնել հարաբերությունները ինչպես Երևանի, այնպես էլ Բաքվի հետ:  Այլ տարբերակ չկա:  Բնական է, որ Ռուսաստանի հետ համագործակցությունում գերակշռությունը պատկանում է ՀԱՊԿ-ում և ԵԱՏՄ-ում ներգրավված Հայաստանին, որտեղ մենք ռազմական ներկայություն ունենք: Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների նման մակարդակ չունենք, այդ պատճառով դրանք ասիմետրիկ են: Այդ պատճառով Մոսկվան Բաքվի և Երևանի հետ հարաբերություններում երկակի խաղ չի խաղում. չափազանց տարբեր է այդ հարաբերությունների մակարդակը: Ադրբեջանը Ռուսաստանի համար շատ կարևոր կասպյան, թյուրքախոս պետություն է՝ սահամանակից ռուսական ռեգիոններին:

 

Օրերս Ադրբեջան ստացվեց ռուսական զրահամեքենաների հերթական խմբաքանակը: Գեներալները ռուսական զենքի մատակարարումներն Ադրբեջանին համարում են քաղաքականություն, իսկ քաղաքական գործիչները՝ բիզնես: Ինչպե՞ս կբնորոշեք այդ գործընթացը Դուք:

 

Եթե Ադրբեջան ստացվեին ոչ մեր զրահամեքենաները, ապա դրանք կստացվեին այլ երկրներից: Ադրբեջանն իր ռեսուրսներով առանց զենքի, միևնույն է, չի մնա: Եթե ինչ-որ մեկը Հայաստանում կարծում է, թե Ռուսաստանի կողմից Ադրբեջանի հետ ռազմաքաղաքական համագործակցության դադարեցումը կհանգեցնի Հայաստանում ավելի լավ կյանքի, սխալվում է: Կարծում եմ, որ ՌՏՀ գծով Ռուսաստանի, այլ ոչ թե այլ երկրի հետ Ադրբեջանի գործընկերությունը բխում է Հայաստանի շահերից, քանի որ Ադրբեջանին զենքի մատակարարումների շուրջ ցանկացած պայմանավորվածությունը պարզապես բիզնես լինել չի կարող: Դա բիզնեսի և քաղաքականության սիմբիոզ է, որի էությունը, նրա կարծիքով, Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ միաժամանակ լավ հարաբերությունների և համագործակցության պահպանումն է: Ինչ-որ առումով այստեղ առկա է երաշխիք այն բանի, որ այդ սպառազինությունները Հայաստանի դեմ չեն օգտագործվի: 

 

Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հեռանկարները՝ հակամարտության կողմերի հետ Ռուսաստանի նման հարաբերությունների լույսի ներքո:

 

Ղարաբաղի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների պայմանավորվածությունների, կարգավորման տարբեր ծրագրերի մասին լուրերը տարածվում են նախանձելի հետևողականությամբ: Մանրամասները չգիտեմ, սակայն, կարծում եմ, անել դա, միևնույն է, բավական դժվար կլինի: Կարող եմ, իհարկե, սխալվել, միգուցե և հրաշք կատարվի, և Ղարաբաղի հարցը լուծվի: Սակայն, այսօր կա փուլային և փաթեթային մոտեցումների անհամատեղելիություն, և պայմաններում, երբ կողմերը հակադիր դիրքերում են, չգիտեմ, թե ինչպես է հնարավոր լուծել խնդիրը: Միջնորդները, իհարկե, հակամարտության կարգավորման սխեմա են մշակել, մնում է հուսալ, որ այն կգործի: Որպես միջազգային միջնորդ՝ Մինսկի խումբը դեռևս բավականաչափ ակտիվ դեր չի խաղում, մասնավորապես՝ նոր առաջարկներ մշակելու առնչությամբ: Այս առումով միակ գործող ձևաչափը Ռուսաստանի միջնորդությամբ երկու նախագահների ձևաչափն է:  Հուսով եմ, որ այն կաշխատի, թեև լինելով չափավոր լավատես՝ գտնում եմ, որ մոտ ապագայում դա հազիվ թե տեղի ունենա:  

 

Իսրայելը և Իրանը, հատկապես վերջին ժամանակներս, որոշակի հետաքրքրություն են ցուցաբերւոմ Ադրբեջանի և Հայաստանի նկատմամբ:  Արդյո՞ք դա պայմանավորված է Դոնալդ Թրամփի պաշտոնավարումից հետո ԱՄՆ քաղաքականության իրանական վեկտորում փոփոխություններով:

 

Իրանի համար Հայաստանը միշտ շատ կարևոր երկիր է եղել, այդ թվում՝ իրանական պետականության՝ որպես մարդու, ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների վրա հիմնված ներկայացման գործում: Թեհրանը միշտ Արևմուտքին մատնացույց է անում հաջող զարգացող հայկական, քրիստոնեական համայնքներին, որոնք օժտված են բոլոր իրավունքներով և արտոնություններով: Ըստ որում, Հայաստանն Իրանի ներկայիս կիսաշրջափակման պայմաններում օբյեկտիվորեն Թեհրանի համար մնում է դեպի արտաքին աշխարհ ելքերից մեկը: Համանման պատուհան է Հայաստանի համար Իրանը: Հայաստանի նախագահի, այլ քաղաքական գործիչների ելույթներից ելնելով՝ հանրապետության քաղաքականության դիվերսիֆիկացվածությունը միանգամայն ակնհայտ է: Հայկական հզոր համայնքն ԱՄՆ-ում, Եվրոպայում թույլ է տալիս որոշակի հարաբերություններ կառուցել ՆԱՏՕ-ի, ԵՄ հետ: Եվ Հայաստանի նման դերը թույլ է տալիս դիտարկել վերջինիս՝ որպես օգտակար կամուրջ, ոչ միայն Իրանին, այլ նաև Ռուսաստանին: Այդ պատճառով արտաքին աշխարհի հետ Հայաստանի հարաբերությունների դիվերսիֆիկացումը թույլ չի տալիս Երևանի քաղաքական ուղեգիծը չափից ավելի իրանական համարել: Մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը միշտ լավ հարաբերություններ է ունեցել Իսրայելի հետ: Ժամանակին Իսրայելում շատ ուժեղ էր ադրբեջանական համայնքը: Իսրայելի ղեկավարության հետ շատ լավ հարաբերություններ ուներ Ալիև ավագը, ըստ որում՝ բավական նուրբ ոլորտներում: Այդ պատճառով Բաքվում Իրանին ինչ-որ ասպեկտներում բավական զգուշավորությամբ են վերաբերում: Թուրքիային և Իրանին սահմանակից Ադրբեջանը, ուժեղ խաղացողների առկայությունը, որոնք կարող են փոխել ուժերի ներքին հավասարակշռությունը շիիթական և սունիթական համայնքներով պետությունում, ծայրահեղականներին կամ իրանական պետականությանը համակրող արմատականների առկայությունն, ակնհայտորեն չի ուրախացնում:  Եվ հենց Իսրայելն է թույլ տալիս Բաքվին ելք գտնել իրավիճակից՝ թույլ չտալով փակել մահմեդական երկրների հետ Ադրբեջանի հարաբերությունները:

 

Այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ…

 

Իսրայելը դիվերսիֆիկացնում է Ադրբեջանի հարաբերություններն արտաքին աշխարհի, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ: Իհարկե, պակաս չափով, բայց դա նույնպես դիվերսիֆիկացիա է:

Չեմ կարծում, որ տարեսկզբին Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն Բաքու էր եկել՝ ԱՄՆ համար ինչ-որ բան շոշափելու նպատակով: Վաշինգտոնն, իհարկե, պարբերաբար քննադատում է Բաքվին մարդու իրավունքների հետ կապված իրավիճակի համար, սակայն ամերիկա-ադրբեջանական հարաբերություններն ընդհանուր առմամբ վատը չեն, և Իսրայելի վարչապետի միջոցով գործելու կարիք ԱՄՆ-ը չուներ: 

 

Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք նախադրյալներ կան դեպի Հայաստան և Հարավային Կովկաս մերձարևելյան անկայունության տարածման համար, թե՞ Իրանը և Թուրքիան շարունակում են բավական լուրջ պատնեշներ լինել:

Դեպի Հարավային Կովկաս մերձարևելյան անկայունության տարածման անմիջական սպառնալիք դեռևս չկա: Ավելի մեծ վտանգ կա Կենտրոնական Ասիայի համար՝ կապված արմատական խմբավորումներում այնտեղից եկածների առկայության հետ: Ըստ որում, Իրանը, իրոք, Հարավային Կովկասը սիրիական և իրաքյան անկայունությունից պաշտպանող հզոր բուֆեր է: Իսկ Թուրքիան իրեն հետաքրքրող ուղղություններով Հարավային Կովկասի իրավիճակի վրա ներգործության հնարավորություններ չունի:

Կարող եմ ասել, որ Ռուսաստանը շահագրգռված է Թուրքիայի տարածքային ամբողջականության պահպանմամբ, ինչպես շահագրգռված է աշխարհի այլ պետությունների կողմից դրա պահպանմամբ: Ռուսաստանն ունի ռուսների համար շատ կարևոր փիլիսոփայություն, ինչը կայանում է Սիրիայում ավանդական պետականության խախտման դեմ հանդես գալով, «Արաբական գարնան» ժամանակաշրջանում, երբ Արևմուտքը փորձում էր տապալել արաբական երկրների ռեժիմները և խախտել պետականությունը:

 

Իսկ Ուկրաինայի ռեժիմը տապալել և վերջինիս պետականությունը խախտել նույնպե՞ս Արևմուտքն է փորձում:  

 

Ղրիմը միանգամայն այլ իրավիճակ է, ինչի մասին կարելի է բավական երկար խոսել: Իսկ ամեն բան սկսվեց Հարավսլավիայից, Կոսովոյից և Բոսնիաից, ըստ որում ՝ ոչ Ռուսաստանի կողմից: Արևմուտքը տապալեց Հարավսլավիան, և այդ միտումը շարունակվում է նաև հիմա:

 

Ի դեպ, Դուք «կառավարելի քաոսի» կողմնակի՞ց եք:

 

Բացարձակապես ոչ: Այդ տեսությունը 100 տոկոսով դավադրություն է: