«Աշխարհ» ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի (Ստեփանակերտ) տնօրեն, ռազմական և ազգային անվտանգության խնդիրների փորձագետ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու Հրաչյա Արզումանյանն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում անդրադառնում է XXI դարում տարածաշրջանի գորշ գոտում գտնվելու պայմաններում Արցախյան հիմնախնդրի կարգավորմանը, նշում է այն վտանգները, որոնք պարունակվում են Հայաստանում քննարկվող կարգավորման փոխզիջումային տարբերակներում և խոսում նման ծրագրերին հայության հակադարձման հնարավորությունների մասին:
Հայաստանյան քաղաքական վերնախավում ղարաբաղյան հիմնահարցի ապագա կարգավորումը բավականին վաղուց ամփոփվում է հետևյալ բանաձևով՝ «վերջիվերջո, խնդիրը լուծելու է արցախահայությունը» Որքանո՞վ է կենսունակ այդ բանաձևը 21-րդ դարի իրողության մեջ և արդյո՞ք այն չի պարունակում կեղծավորության զգալի բաժին:
Արցախի ապագան որոշելու է արցախահայությունը: Սակայն պետք է նշել այդ հասկացության էվոլյուցիան: Հարցը կայանում է նրանում, թե 21-րդ դարում ինչ է նշանակում «արցախահայություն» հասկացությունը: Առաջին Արցախյան պատերազմից հետո 25 տարվա ընթացքում Հայաստանից և Սփյուռքից ամեն տարի մոտ քսան հազար երիտասարդ տղաներ գալիս էին Արցախ զինվորական ծառայություն անցնելու: Այլ կերպ ասած՝ նշված տարիների ընթացքում Արցախում ծառայել է առնվազն չորս հարյուր հազար հայ, ովքեր ծնվել և մեծացել են Արցախից դուրս: Իսկ եթե ավելացնենք նաև նրանց ընտանիքներին, մերձավոր բարեկամներին և այլոց, կստացվի, որ Հայաստանի Հանրապետության առնվազն կեսը այս կամ այն կերպ առնչվել է Արցախին և արցախյան խնդրին: Նրանց որդիները, եղբայրները, զարմիկները և թոռները պաշտպանել են Արցախը, իսկ ոմանք արյուն են թափել և զոհվել ծառայողական պարտականությունները կատարելիս: Նրանք բոլորն անհանգստանում էին ծառայության մեջ գտնվող հարազատների համար՝ Արցախի մասին մտածելով՝դառնում Արցախի մի մասնիկ:
Ժամանակն անցնում է, տագնապն ու ցավը սփոփվում են, և մնում է հպարտությունը, որ նրանք բոլորն իրենց ներդրումն ունեն Արցախում հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարում: Այդ պատճառով 21-րդ դարում «արցախահայություն» հասկացության տակ մենք պարտավոր ենք ճանաչել ոչ միայն Արցախում ծնված հայերին, այլ նաև բոլոր նրանց, ովքեր պաշտպանել են Արցախն այդ տարիների ընթացքում: Նրանցից ոմանք արդեն հասուն մարդիկ են և, իհարկե, անձնական պատասխանատվություն են զգում Արցախի համար և իրավունք ունեն բացատրություններ ու պարզաբանումներ պահանջել Արցախի ճակատագրի վերաբերյալ:
Այդ պատասխանատվությունն առավել ակնհայտորեն դրսևորվեց անցյալ տարվա ապրիլին, երբ Արցախը պաշտպանելու համար ոտքի կանգնեցին Հայաստանի և Սփյուռքի կամավորականները: Ընդ որում, ինչպես Դուք շատ ճիշտ նկատեցիք, նրանց մեծ մասը ժամկետային զինվորական ծառայությունն անցել է հենց Արցախում:
Անշուշտ: Ապրիլյան օրերին Արցախի պաշտպանության համար ոտքի էր կանգնել ողջ Հայոց աշխարհը, ողջ հայությունը՝ որպես մեկ միասնական, գլոբալ երևույթ: Մենք պարզ տեսանք, որ 21-րդ դարում ռազմական գործողությունները սկսվելուն պես արցախահայ է դառնում ողջ Հայությունը:
Հենց այս պատճառով էլ ուժի այս կամ այն կենտրոնների՝ հայությունից Արցախում տարած հաղթանակը խլելու փորձերը բախվում են ոչ միայն արցախաբնակ հայերի, այլ ողջ հայ ժողովրդի հակադարձմանը: Եթե առաջին Արցախյան պատերազմի ողջ ծանրությունը Արցախի հայերի ուսերին էր, ապա այսօր, ինչպես երևում է, այն բաշխված է ողջ Հայաստանով, և ավելին՝ ողջ հայ ժողովրդի միջև, ողջ Հայոց աշխարհով մեկ:
Մեծ զարմանք է առաջացնում հայ քաղաքականության մեջ այն «դինոզավրների» առկայությունը, որոնք չեն ցանկանում հասկանալ, որ 21-րդ դարի փոփոխված իրողության պայմաններում արցախյան հիմնախնդիրն անցած դարի 90-ականների համատեքստի շրջանակներում մեկնաբանել հնարավոր չէ: Եվ, իրոք, նույն գետը երկու անգամ չես մտնի, փոխվել է նաև գետը՝ անվտանգության միջազգային միջավայրը և հայ հասարակությունը ու ընդհանուր առմամբ հայությունը:
Վերը նշվածը վերաբերվում է ոչ միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանին և նրա կողմնակիցներին, որոնց վարքի շեղումն աննպատակ և ուղղակի անհնարին է դարձնում նրանց հետ որևէ երկխոսություն վարելը: Խնդիրն ավելի լայն է, և տեղի ունեցող փոփոխությունները տեսնելու և հասկանալու ցանկության բացակայությունը բնորոշ է համարյա ողջ քաղաքական սպեկտրին: Որպես ազգ, որպես քաղաքական երևույթ, և ոչ թե որպես ժողովուրդ, մենք հիմնականում չենք ուզում ընդունել, որ Արցախը դարձել է Հայաստանի անբաժանելի մի մաս: Փորձելով մտածել հնարավոր փոխզիջումների և Ադրբեջանին որոշակի զիջումների, ինչպես նաև դրանց հետևում կանգնած ուժի կենտրոնների մասին՝ մենք չենք գիտակցում, որ նման փոխզիջումների մշակմանը մասնակցում են ոչ միայն Արցախում ծնված հայերը և ոչ միայն Հայաստանի իշխող վերնախավը: Մասնակցում է ողջ հայ ժողովուրդը, որն այս դեպքում դառնում է հենց այն արցախահայությունը, որն իրավասու է Արցախի ճակատագրի և ապագայի վերաբերյալ որոշումներ ընդունել:
Ոչ հայաստանյան իշխանությունները, ոչ էլ հայ հասարակությունը չեն նկատել, որ 21-րդ դարում Արցախը միայն ազգային անվտանգության խնդիր չէ: Արցախահայությունը, որը ծնունդ առավ որպես Արցախը պաշտպանելու ողջ հայության ունակության արդյունք, դարձել է նաև հասարակական, քաղաքական և գաղափարախոսական հասկացություն, որի իմաստն ու նշանակությունն ավելի լայն է և դուրս է գալիս Արցախի աշխարհագրական սահմաններից:
Այլ կերպ ասած, Տեր-Պետրոսյանի հնչեցրած սցենարը Դուք համարում եք անիրագործելի: Կնշե՞ք պատճառները:
Խնդիրն այն է, որ ոչ միայն ընդդիմությունը, այլ նաև Հայաստանի ողջ քաղաքական հատվածը՝ ներառյալ իշխանությունը, մինչև վերջ չեն գիտակցում, որ անցած դարի իրողություններին վերադարձի ձևով ցանկացած զիջում անհնար է: Առաջարկվող տերմինաբանությամբ զիջումների մասին կարելի էր խոսել 1988,1991 և անգամ 1997 թվականներին, սակայն ոչ 21-րդ դարում: Ցանկացած թշնամաբար տրամադրված քաղաքական ուժ, ցանկացած ռազմատենչ ուժերի կենտրոններ, որոնք փորձում են շանտաժի եղանակով զիջուներ շորթել Արցախյան հարցում, անխուսափելիորեն կբախվեն հայ ժողովրդի միաբանությանը և մոբիլիզացիային: Նման տրամադրությունները պարզ արտահայտվեցին սփյուռքի ներկայացուցիչների հետ իմ հանդիպումների ընթացքում: Մասնավորապես, անցյալ տարվա վերջում Մոսկվայի հայ երիտասարդության, հասարակական գործիչերի և գործարարների հետ հանդիպման ժամանակ, որոնք իրենց նույնպես «արցախցի» էին համարում, քանի որ իրենց անձնական լուման ունեին Արցախի ապագայի հարցում՝ զինվորական ծառայության, գիտելիքների և ներդրումների տեսքով: Եվ բնական է, որ Արցախի, հայաստանյան իշխանական վերնախավի մոտ առաջանում են հանդիպակաց պարտավորություններ այն մարդկանց լայն շրջանակի առջև, որոնց համար միևնույն չէ Արցախի ապագան: Պաշտպանել սեփական ներդրումներն ու շահերը, սեփական հույսերը՝ այդ ամենը բնական արձագանք է և դա չհասկանալը միամտություն կլիներ: Նկատի ունենալով վերը նշվածը՝ արցախյան գործոնը խաղարկելու Հայաստանի ցանկացած քաղաքական ուժի որևէ փորձ անխուսափելիորեն տխուր ավարտ կունենա:
Ինչո՞վ է ղեկավարվում Տեր-Պետրոսյանը՝ հին ծրագրերի մասին հենց այսօր հիշելով: Մի՞թե առաջիկա ընտրություններով:
Կարծում եմ, որ Տեր-Պետրոսյանը դա անում է այն խաղի շրջանակներում, որը նրան խնդրել են խաղալ: Այլ խոսքերով՝ նրա վերջին գործողությունները բնավ իր իսկ կողմից ներշնչված չեն: Նա բավականին խելացի և փորձառու է, որպեսզի չգիտակցի նման հայտարարությունների վտանգն ու հետևանքները: Տեր-Պետրոսյանը, ինչպես նաև Սերժ Սարգսյանը կամ Գագիկ Ծառուկյանը, ինչ-որ քաղաքական խաղի մասնակիցներ են՝ հավանաբար ամբողջությամբ չգիտակցելով այդ խաղի կանոններն ու նպատակները: Լևոն Տեր-Պետրոսյանին քսան տարի անց իր սեփական ճիշտը պաշտպանող՝ խելքը կորցրած ծերուկ անվանելը նշանակում է պարզունակեցնել առկա վտանգները:
Տեր-Պետրոսյանը, պնդելով հայկական կողմից զիջումների անհրաժեշտությունը, ուղղակիորեն ակնարկում է բանակցությունների սեղանին Ադրբեջանի փոխադարձ զիջումների առկայությունը: Ձեր կարծիքով, իրականում ինչի՞ն կհամաձայնվի Ադրբեջանը և ին՞չ է քննարկում Ադրբեջանը Հայաստանի հետ բանակցությունների ընթացքում
Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ճանաչելու երեսուն տարվա ընթացքում նրա որևէ կանխատեսում կամ սցենար իրողություն չի դարձել: Այդ առումով զիջումների գնալու Ադրբեջանի պատրաստակամության մասին առաջին նախագահի հայտարարությունը դիտում եմ որպես հենց նույն ծրագրի անիրագործելիության գրավական: Իրականում Բաքուն պատրաստ չէ զիջումների և դրանց գնալ չի պատրաստվում, քանի որ, ադրբեջանական ղեկավարության ընկալմամբ, զիջումները նշանակում են Հայաստանի հաշվին տարածքային ընդլայնումը սահմանափակելու պատրաստակամություն: Հայ ժողովրդին Երևանը, որպես մայրաքաղաք, թողնելու շուրջ բանակցություն վարելու Բաքվի պատրատ լինելը որպես կատակ կամ անհեթեթություն դիտել չարժե:
Հարց մի մարդու, ով բնակվում է Ստեփանակերտում: Ինչո՞վ կարող է ավարտվել, օրինակ, Արցախի 6 շրջանների հանձնումը:
Պետք է հստակ գիտակցել, որ ոչ ռազմական գործողությունների հետևանքով տարածքների գեթ մեկ քառակուսի մետրի հանձնումը կավարտվի Արցախի կորստով և հայոց պետականության անկմամբ՝ ինչպես Երևանում, այնպես էլ Ստեփանակերտում: Իսկ Հայաստանն ի վիճակի չի լինի ժողովրդի անվտանգության ապահովման իր հիմնական գործառույթներն իրականացնել: Դուք չեք կարողանա հին ազգին համոզել՝ երեխաներին դաստիրակել և մեծացնել այն երկրում, որտեղ առանց պայքարի տարածքներ են հանձնվում մի թշնամու, որը 21-րդ դարում գլխատում է ծերերին և զոհված զինվորներին, ինչպես դա արել է դեռ հարյուր տարի առաջ: Իշխանության նման գործողությունների արձագանքը ժողովրդի կամ երկրից հեռանալը կլինի, կամ էլ ստիպված զենք վերցնելը: Մենք բոլորս սա տեսել ենք ապրիլյան պատերազմի ժամանակ, երբ Հայաստանի իշխանության կողմից իրադարձությունների էությունը չհասկանալը, 800 հեկտարի մասին չմտածված հայտարարությունը հանգեցրեցին «Սասնա ծռերի» հետ կապված ճգնաժամին: Հայկական հողերը կորցրեցին Արցախում, իսկ արձագանքն ու ճգնաժամը ծավալվեցին Երևանում:
Հայաստանի համար արցախյան հարցը լուծված լինելու մասին տարածված կարծիքին հակառակ , այնուամենայնիվ թվում է,թե դա այդպես չէ, քանի դեռ սահմանին հայ զինվոր է զոհվում, և բոլոր դեպքերում պետք է ելք փնտրել….
Խնդիրն այն է, որ Հայաստանը և Արցախը ապրում են փոփոխված աշխարհի և անվտանգության համակարգի պայմաններում, երբ պատերազմի մեջ գտնվող գոտիներից բացի, գոյություն ունեն այսպես կոչված գորշ գոտիներ, որտեղ ոչ խաղաղություն է, ոչ էլ պատերազմ: Ցավոք, հենց այսպիսին է մեր իրողությունը: Եվ միակ մեր անելիքը նման իրավիճակում ռիսկերի և, համապատասխանաբար, կորուստների նվազեցումն է: Մինչև իր ողջ էությամբ նացիստական ադրբեջանական իշխող վերնախավի ապակառուցումը, որը միայն անկայունության է բերում տարածաշրջանում, մեր ունեցած միակ ընտրությունը հակամարտության լարվածության այս կամ այն աստիճանն է: Առանց միջազգային հանրության կամ հայոց բանակի նպատակասլաց ջանքերի ադրբեջանական իշխանությունների էության որևէ փոփոխություն չարժե ակնկալել: Իսկ նման պարագաներում ստորագրված որևէ համաձայնագրի վստահելը հանցագործություն է: Ներկայումս ոչ Ռուսաստանը, ոչ Թուրքիան, ոչ էլ Իսրայելը շահագրգռված չեն ալիևյան ռեժիմի իշխանաթողությամբ: Ուժի այս կենտրոնները կշեռքի նժարի վրա են դնում տարածաշրջանի ապակայունացման մակարդակը՝ սեփական շահերն առաջ մղելու նպատակով: Նման իրավիճակում Հայաստանը և հայ ժողովուրդը սեփական ջանքերը կարող են ուղղել միայն տնտեսության ուժեղացմանը և հասարակության ամրապնդմանը, որպեսզի ի վիճակի լինենք խափանել ճնշում գործադրելու և պարզապես պատերազմով սպառնալու փորձերը: «Խաղաղություն ես ցանկանում՝ պատրաստվիր պատերազմի» հին ասացվածք է, սակայն՝ ճշմարիտ: Միայն այս ճանապարհով կարելի է նվազագույնի հասցնել մեր կորուստները: Թվացյալ հույսերին հետևել՝ նշանակում է ընտրել մեծ արյունահեղություն տանող ճանապարհ:
Այլ կերպ ասած, Ադրբեջանի հետ փոխզիջման համաձայնագիր ստորագրելով և որոշ տարածքներ հանձնելով՝ դադարել գորշ գոտու մաս կազմելն իրականում անհնար է:
Տարածաշրջանում գործող ուժերի կողմից ապակայունացումը խաղադրույք դարձնելու պարագայում Ադրբեջանի հետ որևէ փոխզիջումային համաձայնագիր կնքելով գորշ գոտուց դուրս գալը միանշանակ անհնար է: Աշխարհաքաղաքական նման պայմաններում և իրավիճակում գեթ մեկ շրջանի հանձնումը կհանգեցնի ամբողջ Արցախի և առնվազն Մեղրու միջանցքի կորստին:
Այո, սակայն չէ՞ որ ևս մեկ գործոն կա: Հայաստանն ունի իր գործառույթը, դերը, որը նրա համար առանձնացրել են նույն և այլ արտաքին խաղացողները: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ հայկական գործոնի անհետացման, թուլացման և Ադրբեջանի զուգահեռ ուժեղացման մեջ նրանք չեն կարող շահագրգռված լինել….
Դա իրոք այդպես է, սակայն արտաքին ուժերի համար Արցախով Հայաստանի և առանց Արցախի Հայաստանի միջև տարբերությունը չնչին է: Հայաստանն իր աշխարհաքաղաքական գործառույթը երկու դեպքում էլ կկատարի: Արցախը կարևոր է Հայաստանի համար, հայության ապագայի համար: Պայքարելով Արցախի համար՝ մենք պայքարում ենք միայն մեզ և մեր սեփական ապագայի համար:
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Հայ գեներալը բացառել է հայ-թուրքական սահմանին որևէ սադրանք, քանի դեռ այնտեղ ծածանվում է Ռուսաստանի դրոշը
"Խաղաղության խաչմերուկն" իրականությունից կտրված նախագիծ է
ԵՄԱ ղեկավար. Եթե ԵՄ-ը մնա այն միավորումը, որպիսին հանդես է եկել վերջին տարիներին, ապա Հայաստանի անդամակցությունն այդ կառույցին, գործնականում, անհնար է
Քաղաքագետ. Հայաստանի իշխանությունների բոլոր գործողությունները խոսում են այն մասին, որ երկիրը ընթանում է իր պետականության լուծարման ճանապարհով
"Խաղաղության խաչմերուկը" Անկարայի և Բաքվի կողմից Երևանին պարտադրված պանթյուրքական նախագիծ է. Արթուր Խաչատրյան
Պետդեպարտամենտի նախկին պաշտոնյա. Վաշինգտոնին դա կարող է դուր չգալ, բայց Հայաստանի անվտանգության լավագույն երաշխավորները Ռուսաստանն ու Իրանն են
Տիգրան Ավինյանը՝ Երևանում ծառահատումների կասեցման մասին. Եթե կա այլ գիտական կարծիք, մենք պատրաստ ենք լսել, իսկ եթե ոչ ՝ պետք չէ քաղաքից ժամանակ խլել
Փաշինյանը Հիսուս Քրիստոսի ճանապարհը համեմատել է այն դժվարությունների հետ, որոնց բախվել է իր քաղաքական ուժը
Ռուս սենատոր. Հայաստանի իշխանությունների այսօրվա քաղաքականությունը կարող է հարված հասցնել տարածաշրջանային և համաշխարհային գործերում Երևանի հեռանկարներին
Այսօր Հայաստանում ուժերի գերլարում է պետք՝ բոլոր ունակ մարդկանց համատեղ աշխատանք. վերլուծաբան
Պետությունը շահագրգիռ է Հայաստանում բնակվող բոլոր ազգային համայնքների զարգացման հարցերում. Փաշինյան
ՌԴ ԱԳՆ. Մոսկվան Երեւանի հետ հարաբերություններում "ամրության ստուգում" է անցել
Փաշինյան. արտաքին ուժերը նույնպես դրդել են Ղարաբաղում էթնիկ զտում կազմակերպող հիմնական ուժին
Նախկին քաղաքապետ. Մեր քաղաքական ուժը գնալու է ինստիտուցիոնալ լուծումների ճանապարհով
Դաշնակիցներ, ուղեկիցներ և դաշինքների պատրանքներ. Մարկեդովնովը՝ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մասին՝ նոր իրողություններում
Քաղաքական գործիչ. ՌԴ-ի և ՀԱՊԿ-ի հետ դաշինքի խզումը և Երևանի կողմնորոշումը դեպի Արևմուտք կարող է կործանարար լինել Հայաստանի համար
Քաղաքական գործիչ. հայ ժողովուրդը պետք է ընտրություն կատարի պատերազմի և ՀՀ վարչապետի հրաժարականի միջև
Անդրանիկ Թևանյան. Մայրաքաղաքի իշխանությունների կողմից տրանսպորտի թանկացումը հետապնդում է բացառապես գերշահույթ ստանալու նպատակ
