Հայաստանում Բուլղարիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Մարիա Պավլովա Ցոցորկովա-Կայմակտչևայի հարցազրույցն ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալությանը:
Բուլղարիան ավանդաբար եղել է Հայաստանի առևտրատնտեսական խոշոր գործընկերների տասնյակում, սակայն վերջին ժամանակներս առևտրատնտեսական երկկողմ հարաբերությունների անկում է նկատվում: Ըստ Ձեզ՝ ինչի՞ հետ է դա կապված, և ի՞նչ միջոցներ կարելի է ձեռնարկել այդ հարաբերություններն ակտիվացնելու համար:
Նախքան հարցին պատասխանելը, կցանկանայի հիշեցնել Ձեր ընթերցողին, որ այս տարի լրացավ Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 25-ամյակը: Սովորաբար նման ժամանակահատվածում ամփոփվում են Բուլղարիայի և Հայաստանի ժողովուրդների կողմից բազմամյա պատմության ընթացքում ստեղծված և ողջ ընթացքում բարեկամության, հարգանքի և փոխադարձ օգնության ոգով զարգացած հարաբերությունների արդյունքները: Ինչ վերաբերում է առևտրատնտեսական ոլորտին, ապա Բուլղարիան Հայաստանը դիտարկում է որպես ավանդական տնտեսական գործընկերոջ, որի հետ ցանկանում է բազմակողմանի, երկարաժամկետ և փոխշահավետ համագործակցություն զարգացնել:
Ըստ մեր վիճակագրական տվյալների՝ երկկողմ ապրանքաշրջանառության ծավալը վերջին տասը տարվա ընթացքում տատանվում է տարեկան 23 մլն ԱՄՆ դոլարից մինչև 27 մլն ԱՄՆ դոլար: Կարծում ենք, որ այս մակարդակը, հատկապես երկու ժողովուրդների միջև ավանդական բարեկամական հարաբերությունների առկայության դեպքում, չի համապատասխանում երկու երկրների տնտեսական ներուժին:
Այս պատճառով դեսպանատունը, որպես իր գործունեության առաջնայնություններից մեկը, նպատակ է դրել ակտիվորեն աշխատել հայկական կողմի հետ՝ երկկողմ առևտրային և տնտեսական համագործակցության ընդլայնման հարցում համատեղ միջոցների մշակման ուղղությամբ: Բուլղարիան միջազգային շուկաներում սահմանված ապրանքների արտահանման հնարավորություններ ունի՝ մեքենաներ, էլեկտրատեխնիկա, սննդամթերքի արտադրության սարքավորումներ, կահույքի արտադրանք, դեղորայք, կոսմետիկ միջոցներ և այլն: Բուլղարիայի սննդարդյունաբերությունն առաջարկում է հայկական շուկայում զգալի պոտենցիալ ունեցող արտադրանք՝ հաշվի առնելով Հայաստանում սպառողական պահանջարկի առանձնահատկությունները:
Մենք նաև առաջարկելու բան ունենք տեխնոլոգիների և սարքավորումների ոլորտներում: Կաթնամթերքի արտադրության ոլորտում գործող մեր ընկերությունները հաջողությամբ աշխատում են, օրինակ՝ Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի որոշ երկրներում: Դա վերաբերում է նաև բուլղարական կահույքի արտադրությանը, որն առանձնանում է եվրոպական որակով և մրցունակ գներով: Նպաստավոր պայմաններ ունենք նաև զբոսաշրջության ոլորտում համագործակցության ընդլայնման համար: Վերջին տարիներին նկատվում է հայերի աճող հետաքրքրությունը Բուլղարիայի սևծովյան հանգստավայրերի նկատմամբ: Մեր կարծիքով, տուրիզմի տվյալ տեսակի հետ մեկտեղ, մեր հաստատությունները պետք է շահագրգռված լինեն զբոսաշրջության այլ տեսակի զարգացմամբ, որը հիմնված կլիներ Բուլղարիայի և Հայաստանի պատմական և մշակութային հարուստ ժառանգությանը ծանոթանալու վրա: Գտնում ենք, որ երկու կողմերի արտադրողների առևտրային պատվիրակությունների կանոնավոր փոխայցերը, գործնական արդյունավետ հանդիպումները և բիզնես համաժողովների պարբերաբար անցկացումը որոշակի ազդակ կհաղորդի առևտրատնտեսական հարաբերությունների հետագա զարգացմանը և թույլ կտա Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ապրանքաշրջանառության առավել իրատեսական մակարդակի հասնել:
Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև համատեղ տնտեսական ինչպիսի՞ ծրագրերի մասին կարելի է խոսել այսօր:
Մեր կարծիքով, ներուժ առկա է տարբեր ոլորտներում: Դեսպանատան աշխատանքը պայմաններ է ստեղծում գործնական կապերի ընդլայնման և երկու երկրների հաստատությունների՝ առևտրաարդյունաբերական պալատների և ոլորտային կառույցների միջև համագործակցության համար՝ փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող բնագավառերի բացահայտման նպատակով: Ես արդեն հիշատակեցի նման ոլոտներից մի քանիսը, սակայն չեմ գտնում որ ցանկը դրանցով սպառվում է: Դեսպանատունը պատրաստ է և կգործադրի բոլոր ջանքերը երկու երկրների գործարար համաժողովների կազմակերմանն աջակցելու համար, ինչպես նաև Բուլղարիայում անցկացվող առևտրատնտեսական տոնավաճառներին հայաստանյան ներկայացուցիչների մասնակցության համար: Զարգացմանն ուղղված բուլղարական պաշտոնական օգնության շրջանակներում Բուլղարիան պատրաստ է Հայաստանին աջակցություն ցուցաբերել վարչատեխնիկական ներուժի ստեղծման հարցում: Ներկայումս մենք աշխատում ենք հիշյալ համագործակցության նպատակների և առաջնայնությունների սահմանման վրա՝ ճանաչելով Հայաստանի զարգացման ազգային ռազմավարությունում շարադրված պահանջները և հաշվի առնելով հայաստանյան իրավասու մարմինների կարծիքները: Հուսով ենք, որ մեր ջանքերը ցանկալի արդյունք կտան մոտ ապագայում:
Հայաստանում միշտ շեշտվել է հայ-բուլղարական միջկառավարական հանձնաժողովի ակտիվ աշխատանքի կարևորությունը, որի գործունեությունը վերջին 2-3 տարիներին, կարծես թե, սառեցվել է: Արդյո՞ք Դուք՝ որպես Բուլղարիայի դեսպան, մտադիր եք անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկել հանձնաժողովի աշխատանքի խթանման համար: Եթե այո, ապա տվյալ ուըղղությամբ ի՞նչ է ծրագրվում նախաձեռնել:
Մինչ այժմ անցկացվել է տնտեսական և գիտատեխնիկական համագործակցության միջկառավարական հանձնաժողովի յոթ նիստ: Վերջին հանդիպումը կայացել է Բուլղարիայում 2015թ. դեկտեմբերին, և ուղղված է եղել իրավապայմանագրային բազայի և համագործակցության կարգավիճակի ու զարգացման հեռանկարների ուսումնասիրմանը: Այսինքն՝ Հանձնաժողովն անցկացնում է գրեթե ամենամյա հանդիպումներ և հանդես է գալիս փոխադարձ շահ ներկայացնող հստակ ոլորտերում և հատվածներում համագործակցույթան խորհուրդներով և առաջարկություններով: Կարծում ենք, որ տվյալ փուլում ավելի նպատակահարմար կլիներ հայացքներն ուղղել առաջարկությունների իրականացման ընթացքին այն տարբեր ոլորտային բնագավառներում, որոնք հնարավոր կդարձնեն առաջընթաց ապահովել և երկու երկրների շահերին համապատասխանող հետագա միջոցներ սահմանել:
Լոգիստիկայի հարցը Հայաստանի համար կարևորագույն խնդիրներից մեկն է: Մինչդեռ արդեն երկար տարիներ է, ինչ մշակվում է մուլտիմոդալային փոխադրումների նախագիծը, այդ թվում՝ Բուլղարիայի նավահանգիստների միջոցով: Ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում այս ուղղությամբ:
Ես կասեի, որ այստեղ հատուկ նշանակություն ունեն երկու երկրների տրանսպորտային ենթակառուցվածքների գործոնները: Մենք պետք է օգտագործենք մեր երկու երկրների գեոստրատեգիական առավելությունները և մյուս բոլոր շահագրգիռ կողմերի հետ համատեղ աշխատենք՝ սևծովյան տարածաշրջանի տրանսպորտային ներուժի ամրապնդման, ինչպես նաև Եվրոպան և Ասիան կապող տրանսպորտային միջանցքների ենթակառուցվածքների գործարկման նպատակով: Մասնավորապես, մենք ընդհանուր շահագրգռվածություն ունենք Հարավային Կովկասով անցնող և բուլղարական Բուրգաս և Վարնա նավահանգիստներ հասնող Պարսից ծոցից դեպի Իրան և Եվրոպա մուլտիմոդալային տրանսպորտային միջանցք կառուցելու հարցում: Ձեզ հավանաբար հայտնի է, որ 2016 թվականի ամռանը Սոֆիան հյուրընկալել է ապագա տրանսպորտային միջանցքի կառուցման բազմակողմ համաձայնագրի համակարգման համար փորձագիտական խմբի նստաշրջանը: Մեր երկիրը ձգտում է կառուցողական և հավասարակշռված դեր խաղալ բանակցային գործընթացում:
Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ուղիղ օդային հաղորդակցության հարցն արդեն վաղուց երկկողմ հարաբերությունների օրակարգում է: Ներկայումս ի՞նչ փուլում է այն գտնվում:
Բուլղարական կողմը ջանքեր է գործադրում այս խնդրին ընդունելի լուծում գտնելու ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով հայկական կողմի պարբերաբար արտահայտվող շահագրգռվածությունը: Մասնավոր ընկերություն հանդիսացող Բուլղարիայի ազգային փոխադրողին ցուցում է տրվել ուսումնասիրել հնարավորությունները և հայտնել կանոնավոր չվերթի բացման վերաբերյալ նրանց հնարավոր շահագրգռվածության մասին: Ակնհայտ է, որ նման որոշումները կայացվում են ֆինանսական և ռեսուրսային փաստարկների հիման վրա: Միևնույն ժամանակ տնտեսական առումով ավելի նպատակահարմար է դիտվում ազգային փողադրողների միջև համագործակցության տարբերակը, քանզի Երևանի և Սոֆիայի միջև չվերթներն իրականացվում են հայաստանյան ավիաընկերության կողմից: Դա թույլ կտար հայաստանյան փոխադրողին ավելացնել կանոնավոր թռիչքների հաճախականությունը և իր հաճախորդներին առաջարկել լրացուցիչ ուղղություններ դեպի Եվրոպա: Կցանկանայի նշել նաև, որ արձակուրդների ժամանակահատվածում իրականացվում են Երևանից դեպի Վարնա և Բուրգաս չարտերային թռիչքները, որոնք իրականացվում են հայաստանյան ընկերությունների կողմից՝ Բուլղարիայի ազգային փոխադրողի հետ համագործակցության շրջանակներում:
Ինչպե՞ս եք գնահատում միջազգային հարթակում երկու երկրների համագործակցությունը:
Ես կասեի, որ Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև միջազգային և տարածաշրջանային կազմնակերպությունների շրջանակներում համագործակցությունը գտնվում է լավ մակարդակի վրա: Միջկառավարական տարբեր համաժողովներում Հայաստանի և Բուլղարիայի պատվիրակությունների միջև առկա են հրաշալի անձնական հարաբերություններ: Երկու երկրներն էլ համագործակցում են ՍՏՀԿ (Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպություն) շրջանակներում և նույնանման դիրքորոշումներ ունեն մշակույթի, կրթության, պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանման ոլորտների մի շարք հարցերում : Արդյունավետ է նաև մեր համագործակցույթունը Եվրախորհրդում: Ինչպես արդեն ասվել է, միջազգային հարթակներում Բուլղարիայի և Հայաստանի միջև համագործակցության ամրապնդման և կատարելագործման համար առկա են ներուժ և լավ հեռանկարներ:
Բուլղարիայի Ազգային Ժողովը 2015 թ. գարնանը բանաձև է ընդունել , համաձայն որի՝ ապրիլի 24-ը երկրում հայտարարված է 1915-1922 թթ ժամանակահատվածում Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային բնաջնջման զոհերի հիշատակի օր: «Ատակա» կուսակցության կողմից ներկայացվաված բանաձևի սկզբնական տարբերակում առաջարկվել է ճանաչել հայ բնակչության Ցեղասպանությունը, սակայն բանավեճերի ընթացքուն որոշում է կայացվել նման ձևակերպումից հրաժարվել: Տասանելի ապագայում արդյո՞ք հնարավոր է Բուլղարիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը:
2015թ. ապրիլի 24-ին Բուլղարիայի Հանրապետության Ազգային Ժողովը որոշում ընդունեց, որով ճանաչվեց Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային բնաջնջումը և ապրիլի 24-ը հայտարարվեց նահատակների հիշատակի օր: Այսպիսով՝ Բուլղարիայի խորհրդարանը միանշանակ պատմական գնահատական տվեց 1915-1922 թթ. ողբերգական իրադարձություններին: Նմանօրինակ բովանդակությամբ հայտարարություններին հավանություն են տվել նաև Բուլղարիայի մի շարք խոշոր և փոքր քաղաքների քաղաքապետարանները: Պատմական գնահատականի մասին խոսելիս չպետք է մոռանալ, որ Բուլղարիան գործով է արտահայտել իր համախոհությունը և օգնություն է ցույց տվել հայերին՝ իր տարածքում ընդունելով տասնյակ հազարավոր հայ փախստականների, ովքեր մեր երկրում գտել են իրենց երկրորդ տունը: Ներկայումս հայերը հանդիսանում են բուլղարական հասարակության անբաժանելի մասը: Նրանք լիովին ինտեգրված են և ներկայացված Բուլղարիայի սոցիալ-քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքի բոլոր կարևոր ասպարեզներում:
Ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում երկու երկրների մշակութային երկխոսությունը:
Բուլղարացիներն ու հայերը իրենց կենցաղով, պատմությամբ, նյութական և հոգևոր մշակույթով նման են: Նրանք հիմքեր ունեն հպարտանալու իրենց հարուստ մշակութային ժառանգությամբ: Սա կարևոր նախադրյալ է մշակույթի ասպարեզում երկկողմ հարաբերությունների ներդաշնակ զարգացման համար: Մշակութային կապերը խթանվում են Հայաստանի Հանրապետության և Բուլղարիայի Հանրապետության մշակույթի նախարարությունների համագործակցության եռամյա ծրագրերով: Տվյալ պահին մենք ունենք համաձայնեցված և հավանության արժանացած ծրագիր հաջորդ եռամյա ժամանակահատվածի համար, որը պետք է ստորագրվի:
Ակտիվ մշակութային երկխոսությանը խթան է հաղորդում Բուլղարիայի հայ համայնքը, որը հանդիսանում է մեր երկու ժողովուրդների միջև հատուկ հարաբերությունների հիմքը: Համայնքի զգալի մասը բաղկացած է արվեստի հետ կապված մարդկանցից՝ երաժիշտներ, երգահաններ, նկարիչներ, ովքեր էական ներդրում ունեն Բուլղարիայի հարուստ մշակութային կյանքում, և երկու երկրների միջև յուրօրինակ հոգևոր կամուրջ են հանդիսանում;
Վերջին տարիներին կարևոր մշակութային միջոցառումներ են անցկացվել, այդ թվում՝ վիրտուոզ երաժիշտներ Ջիվան Գասպարյանի և Թեոդոսի Սպասովի համատեղ համերգը, Սոֆիայի «Սուրբ Կիրիլ և Մեֆոդի» ազգային գրադարանում ներկայացված «Հայ գրահրատարակչության 500 տարին» ցուցահանդեսը, ինչպես նաև Հայաստանում բուլղարական և Բուլղարիայում հայկական մշակույթի տարիների շրջանակներում ներկայացնող հարուստ մշակութային ծրագրերը: Բուլղարիան «Ոսկե ծիրան» հայաստանյան կինոփառատոնի մշտական մասնակիցն է: 2016 թ. ընթացքում կազմակերպվել են բուլղարական երգչախմբերի համերգները Երևանում, որոնք բացառիկ հիացմունքով են ընդունվել հայ հանդիսատեսի կողմից: Նշանակալից է նաև այն փաստը, որ երևանյան էլիտար դպրոցներից մեկը՝ 131-րդ դպրոցը, կրում է բուլղարացի մեծ բանաստեղծ Պեյո Յավորովի անունը: 2018 թ. առաջին կիսամյակում Եվրամիությունում Բուլղարիայի առաջիկա նախագահությունը առիթ կստեղծի մշակութային երկխոսությունը նոր նախաձեռնություններով հարստացնելու համար: