Ուրբաթ, 10 Մարտի 2017 10:36

Հայաստանում Բուլղարիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Մարիա Պավլովա Ցոցորկովա-Կայմակտչևայի հարցազրույցն ԱրմԻնֆո լրատվական գործակալությանը:

Բուլղարիան ավանդաբար եղել է Հայաստանի առևտրատնտեսական խոշոր գործընկերների տասնյակում, սակայն վերջին ժամանակներս առևտրատնտեսական երկկողմ հարաբերությունների անկում է նկատվում:  Ըստ Ձեզ՝ ինչի՞ հետ է դա կապված, և ի՞նչ միջոցներ կարելի է ձեռնարկել  այդ հարաբերություններն ակտիվացնելու համար:

Նախքան հարցին պատասխանելը, կցանկանայի հիշեցնել Ձեր ընթերցողին, որ այս տարի լրացավ Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 25-ամյակը: Սովորաբար նման ժամանակահատվածում ամփոփվում են Բուլղարիայի և Հայաստանի ժողովուրդների կողմից բազմամյա պատմության ընթացքում ստեղծված և ողջ ընթացքում  բարեկամության, հարգանքի և փոխադարձ օգնության ոգով զարգացած հարաբերությունների արդյունքները: Ինչ վերաբերում է առևտրատնտեսական ոլորտին, ապա Բուլղարիան Հայաստանը դիտարկում է որպես  ավանդական տնտեսական գործընկերոջ, որի հետ ցանկանում է բազմակողմանի, երկարաժամկետ և փոխշահավետ համագործակցություն զարգացնել:

Ըստ մեր վիճակագրական տվյալների՝ երկկողմ ապրանքաշրջանառության ծավալը վերջին տասը տարվա ընթացքում տատանվում է տարեկան 23 մլն ԱՄՆ դոլարից մինչև 27 մլն ԱՄՆ դոլար: Կարծում ենք, որ այս մակարդակը, հատկապես երկու ժողովուրդների  միջև ավանդական բարեկամական հարաբերությունների առկայության դեպքում, չի համապատասխանում երկու երկրների տնտեսական ներուժին:   

Այս պատճառով դեսպանատունը, որպես իր գործունեության առաջնայնություններից  մեկը, նպատակ  է դրել ակտիվորեն աշխատել հայկական կողմի հետ՝ երկկողմ առևտրային  և տնտեսական համագործակցության ընդլայնման հարցում համատեղ միջոցների մշակման ուղղությամբ:   Բուլղարիան միջազգային շուկաներում սահմանված ապրանքների արտահանման  հնարավորություններ ունի՝ մեքենաներ, էլեկտրատեխնիկա, սննդամթերքի արտադրության սարքավորումներ,  կահույքի արտադրանք, դեղորայք, կոսմետիկ միջոցներ և այլն: Բուլղարիայի  սննդարդյունաբերությունն առաջարկում է  հայկական շուկայում զգալի պոտենցիալ ունեցող արտադրանք՝  հաշվի առնելով Հայաստանում սպառողական պահանջարկի առանձնահատկությունները:

Մենք նաև առաջարկելու բան ունենք տեխնոլոգիների և սարքավորումների ոլորտներում: Կաթնամթերքի արտադրության ոլորտում գործող  մեր ընկերությունները հաջողությամբ աշխատում են, օրինակ՝ Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի որոշ երկրներում: Դա վերաբերում է նաև  բուլղարական կահույքի արտադրությանը, որն առանձնանում է եվրոպական որակով և մրցունակ գներով: Նպաստավոր պայմաններ ունենք նաև զբոսաշրջության ոլորտում համագործակցության ընդլայնման համար: Վերջին տարիներին նկատվում  է հայերի աճող հետաքրքրությունը Բուլղարիայի սևծովյան հանգստավայրերի  նկատմամբ: Մեր կարծիքով, տուրիզմի տվյալ տեսակի հետ մեկտեղ, մեր հաստատությունները պետք է շահագրգռված լինեն զբոսաշրջության այլ տեսակի զարգացմամբ, որը հիմնված կլիներ Բուլղարիայի և Հայաստանի պատմական և մշակութային հարուստ ժառանգությանը ծանոթանալու վրա: Գտնում ենք, որ երկու կողմերի արտադրողների առևտրային պատվիրակությունների կանոնավոր փոխայցերը, գործնական արդյունավետ հանդիպումները և բիզնես համաժողովների պարբերաբար անցկացումը որոշակի ազդակ կհաղորդի առևտրատնտեսական հարաբերությունների հետագա զարգացմանը և թույլ կտա Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ապրանքաշրջանառության առավել իրատեսական մակարդակի հասնել:

Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև համատեղ տնտեսական ինչպիսի՞ ծրագրերի մասին կարելի է խոսել այսօր:

Մեր կարծիքով, ներուժ առկա է տարբեր ոլորտներում: Դեսպանատան աշխատանքը  պայմաններ է ստեղծում գործնական կապերի ընդլայնման և երկու երկրների հաստատությունների՝ առևտրաարդյունաբերական պալատների և ոլորտային կառույցների միջև  համագործակցության համար՝ փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող բնագավառերի բացահայտման նպատակով: Ես արդեն հիշատակեցի նման ոլոտներից մի քանիսը, սակայն չեմ գտնում որ ցանկը դրանցով սպառվում է: Դեսպանատունը պատրաստ է և կգործադրի բոլոր ջանքերը երկու երկրների գործարար համաժողովների  կազմակերմանն աջակցելու համար, ինչպես նաև Բուլղարիայում անցկացվող առևտրատնտեսական տոնավաճառներին հայաստանյան ներկայացուցիչների մասնակցության համար: Զարգացմանն ուղղված  բուլղարական պաշտոնական օգնության շրջանակներում  Բուլղարիան պատրաստ է Հայաստանին աջակցություն ցուցաբերել  վարչատեխնիկական ներուժի ստեղծման հարցում:  Ներկայումս մենք աշխատում ենք հիշյալ համագործակցության  նպատակների և  առաջնայնությունների  սահմանման վրա՝ ճանաչելով Հայաստանի զարգացման ազգային ռազմավարությունում շարադրված պահանջները և հաշվի առնելով հայաստանյան իրավասու մարմինների կարծիքները: Հուսով ենք, որ մեր ջանքերը ցանկալի  արդյունք  կտան մոտ ապագայում:

Հայաստանում միշտ շեշտվել է հայ-բուլղարական միջկառավարական հանձնաժողովի ակտիվ աշխատանքի կարևորությունը, որի գործունեությունը վերջին 2-3 տարիներին, կարծես թե, սառեցվել է: Արդյո՞ք Դուք՝ որպես Բուլղարիայի դեսպան, մտադիր եք անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկել հանձնաժողովի աշխատանքի խթանման համար: Եթե այո, ապա տվյալ ուըղղությամբ ի՞նչ է ծրագրվում նախաձեռնել:

Մինչ այժմ անցկացվել է տնտեսական և գիտատեխնիկական համագործակցության միջկառավարական հանձնաժողովի յոթ նիստ: Վերջին հանդիպումը կայացել է Բուլղարիայում 2015թ. դեկտեմբերին, և ուղղված է եղել իրավապայմանագրային  բազայի և համագործակցության կարգավիճակի ու զարգացման  հեռանկարների ուսումնասիրմանը: Այսինքն՝ Հանձնաժողովն անցկացնում է գրեթե ամենամյա հանդիպումներ և հանդես է գալիս  փոխադարձ շահ ներկայացնող հստակ ոլորտերում և հատվածներում համագործակցույթան խորհուրդներով և առաջարկություններով:  Կարծում ենք, որ տվյալ փուլում ավելի նպատակահարմար կլիներ հայացքներն ուղղել առաջարկությունների իրականացման ընթացքին  այն տարբեր ոլորտային բնագավառներում, որոնք հնարավոր կդարձնեն առաջընթաց ապահովել և երկու երկրների շահերին համապատասխանող հետագա միջոցներ սահմանել: 

Լոգիստիկայի հարցը Հայաստանի համար կարևորագույն խնդիրներից մեկն է:  Մինչդեռ արդեն  երկար տարիներ է, ինչ  մշակվում է մուլտիմոդալային փոխադրումների նախագիծը, այդ թվում՝ Բուլղարիայի նավահանգիստների միջոցով: Ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում այս ուղղությամբ:

Ես կասեի, որ այստեղ հատուկ նշանակություն ունեն երկու երկրների տրանսպորտային ենթակառուցվածքների գործոնները: Մենք պետք է օգտագործենք մեր երկու երկրների  գեոստրատեգիական առավելությունները և մյուս բոլոր շահագրգիռ կողմերի հետ համատեղ աշխատենք՝ սևծովյան տարածաշրջանի տրանսպորտային ներուժի ամրապնդման, ինչպես նաև Եվրոպան և Ասիան կապող տրանսպորտային միջանցքների ենթակառուցվածքների գործարկման նպատակով: Մասնավորապես, մենք ընդհանուր շահագրգռվածություն ունենք Հարավային Կովկասով անցնող և բուլղարական Բուրգաս և Վարնա նավահանգիստներ հասնող Պարսից ծոցից դեպի  Իրան և Եվրոպա մուլտիմոդալային տրանսպորտային միջանցք կառուցելու հարցում: Ձեզ հավանաբար հայտնի է, որ 2016 թվականի ամռանը Սոֆիան հյուրընկալել է  ապագա տրանսպորտային միջանցքի կառուցման բազմակողմ համաձայնագրի համակարգման համար փորձագիտական խմբի նստաշրջանը: Մեր երկիրը ձգտում է կառուցողական և հավասարակշռված դեր խաղալ բանակցային գործընթացում:

Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև ուղիղ օդային հաղորդակցության հարցն արդեն վաղուց երկկողմ հարաբերությունների օրակարգում է: Ներկայումս ի՞նչ փուլում է այն գտնվում:  

Բուլղարական կողմը ջանքեր է գործադրում  այս խնդրին ընդունելի լուծում գտնելու  ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով հայկական կողմի պարբերաբար արտահայտվող  շահագրգռվածությունը: Մասնավոր ընկերություն հանդիսացող Բուլղարիայի ազգային փոխադրողին ցուցում է տրվել ուսումնասիրել հնարավորությունները և հայտնել կանոնավոր չվերթի բացման վերաբերյալ նրանց հնարավոր շահագրգռվածության մասին: Ակնհայտ է, որ նման որոշումները կայացվում են ֆինանսական և ռեսուրսային փաստարկների հիման վրա: Միևնույն ժամանակ տնտեսական առումով ավելի նպատակահարմար է դիտվում  ազգային փողադրողների միջև համագործակցության տարբերակը, քանզի Երևանի և Սոֆիայի միջև չվերթներն իրականացվում են հայաստանյան ավիաընկերության կողմից: Դա թույլ կտար հայաստանյան փոխադրողին ավելացնել  կանոնավոր թռիչքների  հաճախականությունը և իր հաճախորդներին առաջարկել լրացուցիչ ուղղություններ դեպի Եվրոպա: Կցանկանայի նշել նաև, որ արձակուրդների ժամանակահատվածում իրականացվում են Երևանից դեպի Վարնա և Բուրգաս չարտերային թռիչքները, որոնք իրականացվում են հայաստանյան ընկերությունների կողմից՝ Բուլղարիայի ազգային փոխադրողի հետ համագործակցության շրջանակներում:

Ինչպե՞ս եք գնահատում միջազգային հարթակում երկու երկրների համագործակցությունը:

Ես կասեի, որ Հայաստանի և Բուլղարիայի միջև միջազգային և տարածաշրջանային կազմնակերպությունների շրջանակներում համագործակցությունը գտնվում է լավ մակարդակի վրա: Միջկառավարական տարբեր համաժողովներում  Հայաստանի և Բուլղարիայի պատվիրակությունների միջև առկա են հրաշալի անձնական հարաբերություններ: Երկու երկրներն էլ  համագործակցում են ՍՏՀԿ  (Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպություն) շրջանակներում և նույնանման դիրքորոշումներ ունեն  մշակույթի, կրթության, պատմական և մշակութային հուշարձանների պահպանման  ոլորտների մի շարք հարցերում : Արդյունավետ է նաև մեր համագործակցույթունը Եվրախորհրդում: Ինչպես արդեն ասվել է, միջազգային հարթակներում Բուլղարիայի և Հայաստանի միջև համագործակցության ամրապնդման և կատարելագործման համար առկա են ներուժ և լավ հեռանկարներ:  

Բուլղարիայի Ազգային Ժողովը 2015 թ. գարնանը բանաձև է ընդունել , համաձայն որի՝ ապրիլի 24-ը երկրում հայտարարված է 1915-1922 թթ ժամանակահատվածում Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային  բնաջնջման զոհերի հիշատակի օր: «Ատակա» կուսակցության կողմից ներկայացվաված բանաձևի սկզբնական տարբերակում  առաջարկվել է ճանաչել հայ բնակչության  Ցեղասպանությունը, սակայն բանավեճերի ընթացքուն որոշում է կայացվել նման ձևակերպումից հրաժարվել: Տասանելի ապագայում արդյո՞ք հնարավոր է Բուլղարիայի կողմից  Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը:

 2015թ. ապրիլի 24-ին Բուլղարիայի Հանրապետության Ազգային Ժողովը որոշում ընդունեց, որով ճանաչվեց  Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային  բնաջնջումը և ապրիլի 24-ը հայտարարվեց նահատակների հիշատակի օր: Այսպիսով՝ Բուլղարիայի խորհրդարանը միանշանակ պատմական գնահատական տվեց 1915-1922 թթ. ողբերգական իրադարձություններին: Նմանօրինակ բովանդակությամբ հայտարարություններին հավանություն են տվել նաև Բուլղարիայի մի շարք խոշոր և փոքր քաղաքների քաղաքապետարանները: Պատմական գնահատականի մասին խոսելիս չպետք է մոռանալ, որ Բուլղարիան գործով է արտահայտել իր  համախոհությունը և օգնություն է ցույց տվել հայերին՝ իր տարածքում ընդունելով տասնյակ հազարավոր հայ փախստականների, ովքեր մեր երկրում գտել են իրենց երկրորդ տունը: Ներկայումս հայերը հանդիսանում են բուլղարական  հասարակության անբաժանելի մասը:  Նրանք լիովին ինտեգրված են և ներկայացված Բուլղարիայի սոցիալ-քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքի բոլոր կարևոր ասպարեզներում:

 Ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում երկու երկրների մշակութային երկխոսությունը:

Բուլղարացիներն ու հայերը իրենց կենցաղով, պատմությամբ, նյութական և հոգևոր մշակույթով նման են:  Նրանք հիմքեր ունեն հպարտանալու իրենց հարուստ մշակութային ժառանգությամբ: Սա կարևոր նախադրյալ է մշակույթի ասպարեզում երկկողմ հարաբերությունների ներդաշնակ զարգացման համար: Մշակութային կապերը խթանվում են  Հայաստանի Հանրապետության և Բուլղարիայի Հանրապետության  մշակույթի նախարարությունների համագործակցության եռամյա ծրագրերով:  Տվյալ պահին մենք ունենք համաձայնեցված և հավանության արժանացած ծրագիր հաջորդ եռամյա ժամանակահատվածի համար, որը պետք է ստորագրվի:

Ակտիվ մշակութային երկխոսությանը խթան է հաղորդում Բուլղարիայի հայ համայնքը, որը հանդիսանում է մեր երկու ժողովուրդների միջև հատուկ հարաբերությունների հիմքը:  Համայնքի զգալի մասը բաղկացած է արվեստի հետ կապված մարդկանցից՝ երաժիշտներ, երգահաններ, նկարիչներ, ովքեր էական ներդրում ունեն Բուլղարիայի հարուստ մշակութային կյանքում, և երկու երկրների միջև յուրօրինակ հոգևոր կամուրջ են հանդիսանում;   

Վերջին տարիներին կարևոր մշակութային միջոցառումներ են անցկացվել, այդ թվում՝ վիրտուոզ երաժիշտներ  Ջիվան Գասպարյանի և Թեոդոսի Սպասովի  համատեղ համերգը, Սոֆիայի  «Սուրբ Կիրիլ և Մեֆոդի»  ազգային գրադարանում ներկայացված  «Հայ գրահրատարակչության 500 տարին» ցուցահանդեսը, ինչպես նաև Հայաստանում բուլղարական  և Բուլղարիայում  հայկական մշակույթի տարիների շրջանակներում  ներկայացնող հարուստ մշակութային ծրագրերը: Բուլղարիան «Ոսկե ծիրան» հայաստանյան կինոփառատոնի մշտական մասնակիցն է: 2016 թ. ընթացքում կազմակերպվել են բուլղարական երգչախմբերի համերգները Երևանում, որոնք բացառիկ հիացմունքով են ընդունվել հայ հանդիսատեսի կողմից: Նշանակալից է նաև այն փաստը, որ երևանյան էլիտար դպրոցներից մեկը՝ 131-րդ դպրոցը, կրում է բուլղարացի մեծ բանաստեղծ Պեյո Յավորովի անունը: 2018 թ. առաջին կիսամյակում Եվրամիությունում Բուլղարիայի առաջիկա նախագահությունը առիթ կստեղծի մշակութային երկխոսությունը նոր նախաձեռնություններով  հարստացնելու  համար: