Վաշիգտոնում նախընտրում են Ղարաբաղի առնչությամբ «վերջինին» տեսնել Մոսկվայում և նրա ամեն մի վրիպում օգտագործել սեփական շահերին համապատասխան

Քաղաքագետների «Հարավային Կովկաս» ակումբի (Բաքու) ղեկավար Իլգար Վելիզադեն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում խոսում է ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման հարցում վերջին զարգացումների մասին՝ մեկնաբանելով հակամարտության կողմերի նկատմամբ գերտերությունների քաղաքականությունում վերջին միտումները, ինչպես նաև կիսվում Ղարաբաղի շուրջ բանակցային գործընթացի վրա Հայաստանում և Ադրբեջանում սահմանադրական բարեփոխումների ազդեցության հեռանկարների իր տեսլականով:

ՙԻսկանդեր-Մ՚ օպերատիվ-մարտավարական հրթիռային համալիրները ՀՀ ՊՆ հաշվեկշռում ամենևին էլ երեկ չեն հայտնվել: Ձեր կարծիքով, ինչո՞վ էր պայմանավորված դրանց ցուցադրումը Հայաստանի անկախության 25-ամյակին նվիրված զորավարժության ժամանակ: Եվ աշխարհաքաղաքական ի՞նչ հաշվարկներով կարող էր ղեկավարվել ռուսական ղեկավարությունը՝ Հայաստանին փոխանցելով-վաճառելով համալիրներ, որոնք մինչ այդ որևէ այլ երկրի չէին վաճառվել:

Իրականում դժվար է ասել, թե հատկապես երբ են այդ համալիրները մատակարարվել Հայաստանին, քանի որ այդ մասին պաշտոնական տեղեկատվություն չկա: Կան միայն առանձին անձանց հայտարարություններ, որոնց նկատմամբ վերաբերմունքը կարող է տարբեր լինել: Մասնավորապես, 2016 թվականի հունիսին «Ռոստեխ» պետական կորպորացիայի գլխավոր տնօրեն Սերգեյ Չեմեզովը «Կոմերսանտ-Վլաստում» հրապարակված հարցազրույցում պնդել էր, որ «Իսկանդեր» հրթիռային համալիրներն արտահանման համար արգելված արտադրանքի ցուցակում են: Հնարավոր է, Ռուսաստանի դիրքորոշումում հունիսից հետո տեղի են ունեցել ինչ-որ փոփոխություններ, և Հայաստանն  «Իսկանդերներն» ստացել է զորահանդեսի նախօրեին: Հայտնի է, որ Հայաստանին սպառազինության մատակարարումների թեման օգոստոսին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի Մոսկվա այցի կենտրոնում էր, և չի կարելի բացառել, որ այդ համալիրի հայտնվելը երևանում զորահանդեսի ժամանակ այդ բանակցությունների արդյունք էր: Այսպես թե այնպես, տեղի է ունեցել այն, ինչ տեղի է ունեցել: Կարծում եմ, որ

հայկական կողմից Ռուսաստանի քննադատության ուժեղացումից հետո Մոսկվան պետք է ցույց տար, որ ռազմատեխնիկական ոլորտում համաչափորեն է համագործակցում Ադրբեջանի և Հայաստանի հետ: Եվ Հայաստանի անկախության 25-ամյակի զորահանդեսում «Իսկանդերների» ցուցադրությունը կարող էր համապատասխանել այդ նպտակներին: Ինչ վերաբրում է այդ համալիրի առկայությունը ցուցադրելու Երևանի մտադրությանը, ապա, որևէ կասկած չկա, որ դա արվել է սեփական ռազմական հնարավորությունները ցույց տալու համար` Ադրբեջանի վրա ազդելու նպատակով: Թեև, այդ նպատակը, հազիվ թե, կարելի է համարել իրագործված: Նախ, որովհետև, բոլորի համար հասկանալի է, որ միայն «Իսկանդերներով» հնարավոր չէ հաղթել  հավանական պատերազմում, իսկ, երկրորդը, ինչպես ասում է առածը. «ծերությանն էլ հատուկ է սխալվելը»: Վերջինը վերաբերում է անմիջականորեն, ամենայն հավանականությամբ, հնացած և արտահանմանը հարմարեցված մեքենաներին:

Օրերս ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին համոզմունք հայտնեց, որ « Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև առայժմ պայմաններ չեն ստեղծվել Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հակամարտության հաղթահարման համար»: Քերին նաև հայտարարեց, որ կարգավորմանը խանգարող հիմնական պատճառն այն է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդները պատրաստ չեն դրան: Ձեր կարծիքով, ինչի՞ մասին կարող է վկայել Պետդեպարտամենտի նման դիրքորոշումը և արդյո՞ք այն կանդրադառնա ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ իրադրության վրա:

Դիրքորոշումը, իմ կարծիքով, առավելապես արտահայտում է ղարաբաղյան հակամարտության նկատմամբ հենց ամերիկյան կողմի տեսլականն ու մոտեցումները: Մեկնաբանները հաճախ խոսում են Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության նկատմամբ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի եռանախագահների զարմանալի միաբանության մասին՝ նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ միջազգային քաղաքականության բազմաթիվ հարցերի և թեմաների նկատմամբ նրանց սկզբունքային տարաձայնությունները չեն արտացոլվում Մինսկի խմբի շրջանակում փոխգործակցության գործընթացում: Ընդ որում ուշադրությունից վրիպում է այն հանգամանքը, որ այդ համերաշխությունը, ավելի շուտ թվացյալ է, քան` փաստացի: Այսօր ոչ ոք շահագրգռված չէ պատերազմով, բայց դա չի նշանակում, թե Վաշինգտոնին գոհացնում են իր դիրքերը Հարավային Կովկասում, և նա չի հաշտվի նմնա իրադրության հետ: Իսկ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների փոխզիջման «պատրաստ չլինելը», ինչի մասին խոսում է Քերին, քողարկում է կարգավորման գործընթացի համար նոր օրակարգ առաջարկելու հենց ԱՄՆ պատրաստ կամ ի զորու չլինելը: Վաշինգտոնում ուշադիր հետևում են  առկա գործընթացին և չեն ցանկանում, ինչպես ասում են, «լծվել» այդ գործին, որպեսզի չվերածվեն վերջինի` հնարավոր անհաջողությունների դեպքում: Այնտեղ նախընտրում են «վերջինին» տեսնել Մոսկվայում և Ռուսաստանի ցանկացած հնարավոր վրիպում օգտագործել սեփական շահերին համապատասխան: Ի դեպ, այդպիսի քաղաքականությունը նորություն չէ, և դրանում զարմանալի ոչինչ չկա:

Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման շուրջ դիվանագիտական իրարանցման հետապրիլյան բռնկումից հետո վերստին որոշ անդորր է տիրում: Կիսվեք կարգավորման հեռանկարների հնարավոր սցենարով՝ Հայաստանում և Ադրբեջանում Սահմանադրության բարեփոխման վերաբերյալ հանրաքվեները հաշվի առնելով:

Ադրբեջանի սահմանադրական բարեփոխումներն ավելի անուղղակի առնչություն ունեն Ղարաբաղի շուրջ բանակցային գործընթացի զարգացման հետ, քան` Հայաստանում տեղի ունեցած սահմանադրական բարեփոխումները: Ադրբեջանում իշխանության համար պայքարի նշաններ չկան, Հայաստանում դրանք ակնհայտ են: Ադրբեջանի բանակցողների դիրքրոշումները թվում են համաձայնեցված և անփոփոխ, մինչդեռ հայ բանկցողների դիրքորոշումները զուգորդվում են փոփոխական հասարակաքաղաքական իրավիճակով երկրի ներսում: Այդ պայմաններում պայմանավորվող կողմերի որակական բնութագրերը մինգամայն տարբեր են՝ ձևավորելով դիսբալանս մոտեցումներում  և իրավիճակի գնահատման մեջ, և, որպես հետևանք, բանկցությւնների համար պայմանների վատթարացում: Հայաստանի կառավարությունում կադրային փոփոխությունների առնչությամբ Ադրբեջանում մինչև վերջերս ստույգ հայտնի չէր, թե արդյոք Նալբանդյանը կշարունակի ներկայացնել Հայաստանը բանակցային գրոծընթացում, թե դա կլինի մեկ այլ քաղաքական գործիչ, որը կներկայացնի ներիշխանական վերնախավի այլ քաղաքկան ուժերի շահեր: Այսօր այդ հարցն, իհարկե, վերացել է: Սակայն Հայաստանի ներքաղաքական գործընթացներն այնքան մրրկային են, որ իրավիճակն արտացոլվում է նաև արտաքին  քաղաքականության, մասնավորապես, կարգավորման գործընթացի վրա: Այնպես որ, պատկերավոր ասած, Հայաստանի գարնան-ամռան նմուշի և աշնան նմուշի արտաքին քաղաքականությունները կարող են չափազանց տարբեր լինել: Ինչ վերաբերում է անդորրին, ստեղծված իրավիճակում այդ անդորրը հանդարտություն է փոթորիկից առաջ: Պետք է հասկանալ, որ Ղարաբաղի շուրջ իրավիճակն ընթացիկ տարվա ապրիլից ի վեր չի փոխվել, թեև դրա համար քիչ ջանք չի գործադրվել: Իսկ քանի որ ռազմական գործողությունների վերսկսման համար պայմանները մնում են անփոփոխ, դրանց վերսկսումն ընդամենը ժամանակի հարց է:

Կիսվեք Ադրբեջանի հիմնական օրենքի հերթական բարեփոխման նպատակների և դրանց կյանքի կոչման հեռանկարների Ձեր գնահատականով:

Պետք է նշել, որ վերջին ժամանակներս Ադրբեջանի կողմից լուրջ քայլեր են ձեռնարկվել ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների ուղղությամբ, որոնք զգալիորեն արդիականացնում են կառավարման իսնտիտուտները, համապատասխանեցնում դրանք ընթացիկ պահի նպատակներին և պահանջներին, մասնավորապես՝ կառավարման գոյություն ունեցող համակարգի շրջանակներում գործառույթների և լիազորությունների սահմանազատում, մի շարք կազմակերպությունների գործունեության դրույթների և կանոնադրությունների վերանայում: Պետք է նշել, որ հիշյալ գործընթացը տեղի է ունենում տնտեսական նշանակալի բարեփոխումների լույսի ներքո, որոնք կոչված են վերակողմնորոշել երկրի տնտեսությունը՝ նավթային հատվածի զարգացման անհրաժեշտությանը համապատասխան: Այդ պատճառով Ադրբեջանի իշխանությունների առաջարկած քայլերը լիովին համապատասխանում են կառավարման մեթոդների կատարելագործման պրակտիկային, որոնք տարբեր ժամանակ կիրառվում են շատ երկրներում: Ադրբեջանի համար, որը զարգացման հետնավթային մոդելի արդյունավետ անցում ապահովելու խնդիր է դրել, կարևոր է համաժամանակացնել տնտեսական բարեփոխումներն ինստիտուցիոնալի հետ, որպեսզի դրանք նպաստեն հասարակության զարգացման հիմնական նպատակներին: Ըստ որում, առաջարկված փոփոխությունները վերաբերել են ոչ միայն նախագահական իշխանության ուժեղացմանը, դրանք  ընդգրկում են նաև գույքային հարաբերությունների, մարդու իրավունքների ոլորտները, մի շարք այլ հարցեր: Այլ կերպ ասած՝ խոսքը վերաբերում է հիմնական օրենքում մի շարք փոփոխություններին, որոնք ենթադրում են նոր դինամիկայի հաղորդում թե քաղաքական, թե սոցիալ-տնտեսական գործընթացներին, նոր կայուն մրցակցության ձևավորմանը, որի շրջանակներում կարող էր զարգանալ ադրբեջանական հասարակությունը:

Ղարաբաղյան խնդրից բացի, ո՞րն է այսօր Ադրբեջանի զարգացմանը խանգարող հիմնական խնդիրը: Նշենք երկրի ազգային անվտանգության հիմնական սպառնալիքներն ու մարտահրավերները:

Անվտանգության խնդիրներն, իրոք, անհանգստացնում են մեր հասարակությանը, բայց դրանք լուծվում են՝ առանց քաղաքական համակարգի կայունության համար հետևանքների: Դա փաստ է, որը մեկ անգամ ևս հաստատեց երկրի Սահմանադրության բարեփոխման վերաբերյալ վերջերս անցկացված հանրաքվեն: Առաջնահերթ խնդիրներից թվում, ղարաբաղյան հակամարտության լուծումից բացի, այսօր առաջին պլան են մղվում քաղաքական ու սոցիալ-տնտեսական ինստիտուտների՝ նոր պայմաններին համապատասխան արդյունավետ տրանսֆորմացիայի ապահովման հարցերը: Այդ պայմանները որոշվում են ինչպես համաշխարհային և տարածաշրջանային քաղաքականությունում, այնպես էլ համաշխարհային տնտեսությունում ընթացող գործընթացներով: Էներգապաշարների համաշխարհային գների անկումը, դոլարի ամրապնդումը այլ, այդ թվում՝ տարածաշրջանային արժույթների նկատմամբ, արտաքին ճնշման զգալի ազդեցություն են թողնում տարածաշրջանի բոլոր երկրների վրա: Բացի այդ, խիստ բարդ և հակասական գործընթացներն աշխարհում, Ռուսաստանի և Արևմուտքի դիմակայությունը, ազդեցության ոլորտների համար տարածաշրջանային խաղացողների միջև մրցակցության տարրերի ուժեղացումը բուֆերային երկրի դրության մեջ են դնում Ադրբեջանին՝ այստեղից բխող բոլոր հետևանքներով: Այս առումով այսօր Բաքվի հիմնական խնդիրն ազգային շահերի ապահովումն է՝ այն աստիճանի, որը թույլ կտա պահպանել նախորդ տարիներին կուտակված դրական ներուժը և ամրապնդել այն նոր պայմաններում: Եվ կրոնական ծայրահեղականության աճը, դրա դեմ պայքարի գործիքակազմի ավելացման ու գործընկերների հետ փոխգործակցության ընդլայնման անհրաժեշտությունը պայմաններ է ստեղծում այնպիսի տարբեր խաղացողների մերձեցման համար, ինչպես՝ Ռուսաստանը, Թուրքիան, Վրաստանը, Իրանը: Իսկ Ադրբեջանն այդ պայմաններում հանդես է գալիս որպես համագործակցության համար հարթակ, ինչը հանգեցնում է երեք և բազմակողմ ձևաչափերի զարգացման՝ Բաքվի անփոփոխ մասնակցությամբ:

Այնուամենայնիվ, Ձեր կարծիքով, աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական ի՞նչ գործոններ կարող էին տեսանելի ապագայում համապատասխանել Հայաստանի և Ադրբեջանի ընդհանուր շահերին:

Միասնական աշխարհաքաղաքական տարածության սահմաններում գտնվող այդ երկրների փոխգործակցության համար անվիճելի պայման է աշխարհագրությունը: Այսօր Հայաստանն ու Ադրբեջանը փորձում են գոյատևել նոր քաղաքական պայմաններում՝ հին բեռով: Քանի դեռ մենք չենք լուծել մեր հին խնդիրները, չենք կարող առաջ ընթանալ, ինչպես մենք կցանկանայինք: